در مدت سه روز پس از وفات عمر بن خطاب ، عبدالرحمن بن عوف به طور خصوصی و عمومی با اعضای شورا به گفتگ پرداخت.آن گاه مردم را در مسجد جمع نمود تا در حضور مهاجر و انصار رای خود را که نتیجه گفتگوی اعضا بود اعلام کند. (767)
نخست به اعضای شورا گفت : برای پرهیز از ایجاد اختلاف میان مسلمانان لازم است ما شش نفر با موافقت یکدیگر از میان خود کسی را برای عهده داری زمام امور مسلمین انتخاب کنیم. هر کس که رای خود را به دیگری دهد دامنه اختلاف را کم خواهد کرد. طلحه حق خود را به عثمان واگذار کرد. زبیر رای خود را به علی علیه السلام داد و سعد آن را به عبدالرحمن واگذار نمود و بدین ترتیب شش نفر اعضای شورا به سه نفر که هر یک دو رای داشتند تبدیل گردید. عبدالرحمن گفت : من برای خود داوطلب نیستم. همین امر سبب شد که وی با اختیار داشتن رای سعد ، به هر کس رای دهد - بدون استفاده از حقی که عمر برای گروه او قائل شده باشد - او دارای چهار رای شود. زیرا دو دسته دو نفری در مقابل وی بودند که او به هر یک می پیوست ، آنها چهار نفر می شدند.
در این حال عبدالرحمن با جملاتی کنایه دار اعضای شورا را از مخالفت با نتیجه پایانی جلسه بر حذر داشت و چنین وانمود که او برای زمامداری خود هیچ کوششی نمی کند. عثمان به علی علیه السلام پیشنهاد کرد که خوب است ما دو نفر به عبدالرحمن وکالت دهیم تااو هر چه به مصلحت است به انجام رساند.عبدالرحمن این پیشنهاد را بسیار عاقلانه دانست و قسم خورد که به خلافت طمعی ندارد و کار زمامداری را جز میان عثمان و علی به دیگری واگذار نکند.امام علی علیه السلام فرمود : در حضور مسلمانان تعهد کن که حق را برگزینی و از هوس پیروی نکنی و کسی را به سبب خویشاوندی ترجیح ندهی و مصلحت را در نظرگیری واز خیر خواهی امت باز نمانی. (768)
سپس رو به عثمان کرده ، فرمود : برای من روشن است که عبدالرحمن جانب تو را رعایت خواهد کرد و بر خلاف حق و مصلحت سخن خواهد گفت ،ولی چون چاره ای نیست من نیز به شرط این که او خویشاوندی با تو را نادیده گرفته ، رضای خدا و مصلحت امت را در نظر بگیرد او را به حکمیت می پذیرم.
عبدالرحمن سوگند یاد کرد که همان طور که علی علیه السلام خواسته است رفتار نماید. سپس به ایشان گفت :من مصلحت می بینم که امروز همه مسلمانان با تو بیعت کنند ، به شرط آن که تو نیز بر طبق دستور خدا و سنت رسول اکرم (ص)و روش ابوبکر و عمر حکمرانی کنی ! من به این شرط با تو بیعت می کنم که هیچ کس از بنی هاشم را بر مدرم حاکم نگردانی و برای کاری انتخاب نکنی.علی با شنیدن این کلمات گفت : وقتی خلافت را به من واگذار می کنی و آن را در اختیار من می گذاری نبایدکاری به این امور داشته باشی.من باید برای امت کوشش کنم. هر جا و از هر کسی که قدرت ، استعداد ، امانت و درستکاری دیدم از او به نفع اسلام یاری بخواهم ،هر کس که می خواهد باشد ، از بنی هاشم یا دیگران.
عبدالرحمن گفت : سوگند به خدا ، تا این شرط را نپذیری با تو بیعت نمی کنم.
علی فرمود :سوگند به خدا ، من این شرط را قبول نمی کنم. (769)
من در میان شما تا می توانم به کتاب خدا و سیره پیامبر(ص) عمل می کنم. سپس عبدالرحمن همان پیشنهاد و شرایط را با عثمان در میان گذاشت و او به طور کامل پذیرفت. این نظر خواهی سه بار تکرار شد و در هر بار علی علیه السلام نمی پذیرفت
و عثمان قبول می کرد. در آخرین مرتبه علی علیه السلام به عبدالرحمن فرمود : با وجود کتاب خدا و سنت پیامبرش نیازی به روش هیچ کس نیست. تو می کوشی با پیشنهاد این شرایط این امر را از من دور کنی. (770)
سرانجام عبدالرحمن به سوی عثمان شتافت و دست وی را به خلافت فشرد. (771)
با بیعت عبدالرحمن وهمراهان او با عثمان ،علی بن ابی طالب علیه السلام بیعت نکرد.عبدالرحمن گفت :خود را آماج خطرها نکن. (772)
بیعت نما و گرنه به حسب وصیت عمر تو را خواهم کشت. در آن جا جز عبدالرحمن کسی شمشیر به همراه نداشت.داماد پیامبر خشمگین بیرون رفت و اعضای شورا به جانب او شتافتند و گفتند : اگر بیعت نکنی با تو خواهیم جنگید. در این حال ، او ناچار بیعت کرد. (773)
دیگر برای هیچ کس زمینه مخالفت فراهم نبود. دسته ای پیش آمدند و با عثمان بیعت کردند و گروهی نیز زبان به نکوهش عبدالرحمن گشودند و در فضایل علی علیه السلام سخن گفتند. سپس حضرت خود لب به سخن گشود و اعضای شورا و حاضران را سوگند داد و فرمود : آیا در میان شما غیر از من کسی هست که پیامبر(ص) در مورد او فرموده باشد هر کس من مولای اویم ، علی مولای اوست ؟ حاضران گفتند نه. فرمود : آیا در میان شما کسی جز من هست که پیامبر(ص)به هنگام ایجاد پیمان برادری ، میان او و خودش پیمان برادری بسته باشد ؟همه گفتند : نه بدین ترتیب آنها به چهل فضیلت حضرت اعتراف کردند.(774)
با این همه ،گویا مردم با اعتراف بدان امتیازات ،عزمی بر پیروی از امام علی علیه السلام نداشتند و خود را ناگزیر از پذیرش زمامداری عثمان می دیدند.امام که موقعیت را چنان دید به آنها گفت : همه شما می دانید که من برای خلافت ، از همه کس شایسته ترم.سوگند به خدا ، مادامی که امور مسلمانان سامان داشته باشد و در خلافت دیگری ،به جز بر من ستمی بر کسی وارد نشود ، خلافت را رها می کنم.(775)
هیچ کس بیش از من ، به دعوت حق و پیوند با خویشان و به احسان و بخشش ، تا بدین اندازه شناخته شده نیست. سخنم را شنیده ، گفتارم را در نظر داشته باشید. به زودی بعد از این مجلس ، امر خلافت را می بینید که شمشیرها در آن کشیده و عهد و پیمان ها شکسته خواهد شد ، تا جایی که بعضی از شما پیشوایان گمراهان و برخی پیرو نادانان می شوید. (776)
همانا ما را حقی است که اگر آن را بدهند ، می گیریم و اگر ندهند ، بر پشت شتران سوار می شویم ، هر چند این شب به طول انجامد.
اگر پیامبر صلی الله علیه و آله در این مورد ستاندن حق خویش با ما عهدی کرده بود ، عهدش را اجرا می کردیم و تا پای جان بر سر آن مجادله می کردیم. (777)

767) عبدالرحمن در همان سه روز بارها در مسجد با مردم به گفتگو پرداخت.
768) نهایة الارب ، ج 4 ،ص 322.
769) الامامة و السیاسة ،ص 26.
770) تاریخ یعقوبی ، ج 2 ، ص 53.
771) همان ،انساب الاشراف ،ج 5 ، ص 19 ،21 ، العقد الفرید ،ج 3 ،ص 74 - 76 تاریخالامم و الملوک ،ج 5 ، ص 2794 ، معالم المدرستین ، ج 1 ،ص 135 ، چ دوم.
772) تاریخ الامم والملوک ،ج 2 ، ص 583.
773) انساب الاشراف ،ج 5، ص 22.
774) شرح نهج البلاغة ، ابن ابی الحدید ، ج 5 ، ص 167.
775) شرح نهج البلاغة ، صبحی صالح ،ص 246.
776) همان ، ص 196.
777) همان.

نوشتن دیدگاه