دامنه کشور گشایی در عصر خلیفه دوم گسترش یافت. همه نواحی شام ، فلسطین ، منطقه لبنان کنونی ، ارمنستان ، بخش وسیعی از ایران ، بیت المقدس ،اسکندریه ، مصر ، طرابلس و اردن در این دوره فتح شده است.
به طور اختصار پیرامون فتح بعضی از این نواحی ،نکاتی خواهیم نگاشت.
فتح ایران : با درگذست ابوبکر ،مثنی بن حارثه شیبانی که از سوی ابوبکر در عراق برای هجوم به سرزمین دولت ساسانی در تدارک سپاه بود ، با زمامداری عمر ، کار خود را دنبال کرد. هجوم به سوی ایران به فرماندهی ابوعبیده ثقفی و به جانشینی مثی در سال 13 ق.آغاز گردید. در آن روزگار پادشاهی ایران را جوانی دلیر و کوشا به نام یزدگرد سوم به عده داشت. ابوعبیده و سپاهیانش در نزدیکی کوفه کنونی از پل فرات گذشت. و با سپاه ایران به فرماندهی بهمن جادویه درگیر شد. هر چند رشادت فرمانده مسلمانان و لشکریان وی چشمگیر بود. حضور انبوه فیل ها در لشکر ایرانیان ،اسبان سپاه ابو عبیده را رم داد و سپاه شکست خورد و ابوعبیده که بیباکانه بر فیل ها حمله برده بود ، در زیر دست و پای فیل ها کشته شد.
مشکل دیگر مسلمانان در آن موقعیت ،نبود راه بازگشت به این سوی فرات بود. زیرا یکی از مسلمانان برای برانگیختن حس دلاوری و مقاومت سپاهیان ، پل را بر فرات قطع کرده بود. به هر ترتیب آنان با کوشش مثنی بن حارثه پلی دیگر ساختند و باقی مانده سپاه به این سو آمدند و از مرگ و فرو پاشی کامل سپاه رهیدند.
شکست در نبرد جسر ، هر چند مسلمانان را رنجیده ساخت ، پیروزی سال بعد آن را تلافی کرد. نخست مثنی بن حارثه در بویب (716)
به پیروزی دست یافت و زمانی بعد سعد بن ابی وقاص در قادسیه.(717)
فرمانده ایرانیان در این جنگ رستم فرخ زاد و شمار لشکریانش بیش از پنج برابر سپاه عرب و تجهیزات آنها فراوان بود. او گر چه از جنگ با مسلمانان بیمناک بود ، با فشار یزدگرد ناچار از تیسفون (718)
به قادسیه لشکر کشید. نبرد دو سپاه چهار روز به سختی ادامه یافت و رستم فرخ زاد کشته شد و سپاه شکست خورد و درفش کاویان به دست مسلمانان افتاد. این پیروزی ، در شهامت مسلمانان چندان تاثیر نهاد که آنها بی درنگ به سوی پایتخت دولت ساسانی حرکت کردند و مداین را به محاصره گرتفند. این محاصره حدود دو سال طول کشید ولی در صبحگاهی که صدای اذان به آسمان برخاست معلوم گشت که مردم ستم کشیده ،دیگر نخواسته اند ستم پذیر دولت شاهنشاهی باشند. دیگر بار در نزدیکی خانقین امروزی نبردی میان مسلمانان و سپاهیان ساسانی رخ داد که به نبرد جلولا معروف است و همچون گذشته به شکست ساسانیان انجامید. آخرین مرحله جنگ که به سقوط کامل حکومت انجامید در نزدیکی نهاوند رخ داد. این درگیری هر چند سه روز بیشتر طول نکشید ، تلفات بسیار داشت. زیرا یزدگرد ، خود آن را فرماندهی می کرد. او که از جنگ تیسفون گریتخته بود تصمیم داشت سپاه مهاجم را به دامنه کوهستانی های غربی ایران بکشاند. در همین مدت ، مسلمانان ، خوزستان را تصرف کردند و از آن سو ،یزدگرد نیز همه سرداران و مرزبانان را با پیغامی گرد آورد و لشکری افزون بر صد و پنجاه هزار نفر جمع کرد ، اما این بار نیز شکست خورد. (719)
با این پیروزی که به فتح الفتوح مشهور شد شهرهای ایران یکی پس از دیگری بدون مقاومت مهمی به قلمرو اسلام در آمد.
فتح بیت المقدس : پس از فتح دمشق ، ابو عبیدة بن جراح به سوی بیت المقدس تاخت. وی مدت چهار ماه شهر ایلیا را محاصره کرد ،اما مردم آن تسلیم نشدند.در اواخر ، سپاه ابوعبیده دچار سختی و سر ما شد و اهالی شهر نیز اظهار کردند : در صورتی که خلیفه مسلمانان خود به سرزمین آنان قدم نهد با پذیرش پرداخت جزیه ، تسلیم خواهند شد.
چون پیک ابو عبیده به خلیفه رسید وی از اطرافیانش نظر خواهی کرد و تنها امام علی علیه السلام بود که فرمود : رفتن خلیفه به بیت القدس به صلاح مسلمانان و موجب پیروزی آنان است. از همین رو خلیفه به بیت المقدس رفت و آن پیش بینی علی علیه السلام تحقق یافت. (720)

716) نهری که در نزدیکی کوفه از فرات جدا می شود.
717) محلی در پانزده فرسنگی کوفه
718) هفت شهر نزدیک به هم را مداین می گفتند و تیسفون یکی از آنهاست.
719) وی با شکست در این جنگ ، با هزاران تن از خویشاوندان و زنان و...به فارس گریخت و آن گاه به خراسان رفت و سال ها از شهری به شهر دیگر می رفت تا در سال 31 ق. در مرو کشته شد.
720) البدایه و النهایة ،ج 7 ،ص 55.

نوشتن دیدگاه