منابع حدیثی شیعه و سنی نشان می دهد که تا پیش از نزول آیه ابلاغ (2)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله تعیین واعلان رسمی منزلت جانشین خود بیمناک بود ،تا آن که جبرئیل وی را به دفع خطر بدخواهان امیدوار ساخت. در آن حال بود که پیامبر پیروان خود را به پیروی از آخرین پیام آسمانی فراخواند.
دو موضوع ، رسول اکرم صلی الله علیه و آله را نسبت به تبلیغ امر ولایت ، هراسناک نموده بود. نخست آن که می دانست در این تبلیغ باید مردم را به چیزی فرا بخواند که پذیرش آن بر ایشان دشوار است د و آن پیروی محض از جانشین خود با تاکیدهایی صریح است که راه تردید و توجیه را ببندد. هر چند بدخواهان را به واکنش وا دارد. دوم آن که رخدادهایی بسیار مرموز ، از مخالفت گروهی نه چندان اندک خبر می داد ،گروهی که با شبکه ای نامرئی می توانستند در مدت زمانی اندک کوشش های پیامبرصلی الله علیه و آله را خنثی و توده ها را خام سازند. با وجود این دو هراس ،رسول اکرم صلی الله علیه و آله ناچار از بیان حکم الهی بود. زیرا به مفاد صریح آیه ،کوتاهی در انجام این تبلیغ ،رسالت او را بی مزد و بدون نتیجه می گردانید. در بخشی از آن چه پیامبرصلی الله علیه و آله در خطبه معروف غدیر ، بیان فرموده چنین آمده است : از جبرئیل - درود خدا بر او باد - درخواست کردم که مرا از اعلام ولایت علی معاف بدارم زیرا می دانم که شمار پرهیزکاران اندک و شمار منافقان فراوان است و هستند گنهکارانی پر فریب و نیرنگ بازانی که اسلام را بازیچه قرار می دهند ، می گویند که در دل باور ندارند و گمان می برند این کار ساده ای است ، در صورتی که این گونه دو رویی در نزد خدا،گناه بزرگی است. همان که بارها مرا آزردند ،تا آنجا که به من تهمت زدند و گفتند :پیامبر تسلیم و گوش فرمان دیگران است و از خود اراده ای ندارد. چون من همواره با علی بودم و او زیاد مورد توجه من بود ، از حسد نتوانستند تحمل کنند ،تا آن که خداوند بزرگ آیه ای نازل کرد و پاسخ یاوه سرایی آنان را داد و فرمود: برخی از منافقان ،پیامبر را آزار داده ،می گویند:او سر تا پاگوش است!بگو پیامبر گوش دهنده خوبی برای شماست. (3)
هم اکنون اگر بخواهم منافقان را با نام و نشان معرفی کنم یا با انگشت به سوی آنان اشاره نمایم یا مردم را برای شناخت آنان راهنمایی کنم ،می توانم ، اما سوگند به خدا که من نسبت به آنان کرامت و بزرگواری پیشه می سازم
ای جمعیت انبوه! آگاه باشید که خداوند علی را رهبر و امام شما قرار داد و فرمانبری او را بر مهاجر و انصار و بر پیروان آنان ،که راه نیکی پیمایند ،برای اهالی شهرها و روستاها ،حاضر و غایب ،عرب و عجم ،آزاد و بنده ، کوچک و بزرگ و بر سیاه و سفید ،واجب کرده است و بر هر خدا پرستی ،حکم او روا ،گفتار او نافذ و فرمان او واجب است. کسی که با او (علی) مخالفت کند ملعون است ،و کسی که از او پیروی کند به رحمت الهی خواهد رسید. تصدیق کننده او مومن است. خدا او و آن کس را که از او شنوایی داشته و اطاعت کند می آمرزد.
پس از من امام شما علی است. امامی که به امر پروردگارتان تعیین گردیده است. پس از او نیز تا روز قیامت امامت در خاندان من ،از فرزندان علی ،قرار خواهد داشت...
ای مسلمانان !نسبت به علی ،گمراه نگردید و از او گریزان نباشید و از رهبری او سر نتابید. زیرا او است که همگان را به حق هدایت می کند و بر اساس حق عمل می نماید. باطل را نابود می سازد و از آن پرهیز می دهد و در راه خدا از چیزی نمی هراسد.
مردم! علی ،اول ایمان آورنده به خدا و پیامبر است. کسی است که جان خود را فدای جان پیامبر کرد و همواره با پیامبر خدا بود و هیچ کس جز او تسلیم پیامبر خدا نبود. ای مردم! این علی برادر و جانشین و فراگیرنده علم من و امام امت من است و فرد آگاه به تفسیر قرآن و سوق دهنده مردم به سوی کتاب خداوند تعالی و عمل کننده به دستورهای قرآن است . علی به رضای خدا عمل می کند ، با دشمنان خدا می جنگد ،با بندگان خدا دوست است و از معصیت خدا ،نهی می کند. خلیفه رسول الله و امیر مومنان و رهبر هدایت کننده به امر الهی و کشنده ناکثین ، قاسطین و مارقین است.
همانا خداوند عزیز و بزرگ ،دین شما را با اعلام ولایت (4)
علی کامل گردانید. (5)
حال اگر کسی از امامت علی و دیگر امامان جانشین او که از فرزندان اویند - تا روز قیامت ،سر بتابد ، پس از عرضه اعمال بر خدا از کسانی خواهد بود که همه اعمال او نابود شده ، جاودانه در آتش قرار خواهد گرفت و هرگز از شدت عذابش کاسته نگردد و به ایشان مهلت داده نخواهد شد.
ای مردم ! آن کسی که سخن امروز مرا رد کند و با آن موافقت نکند ، لعنت شده است. آری لعنت شده است و خشم خدا را خریده است. آری خشم خدا را خریده است.آری خشم خدا را خریده است آگاه باشید ، همانا جبرئیل از جانب خداوند بزرگ به من خبر داد که هر کس با علی دشمنی کند و ولایت او را نپذیرد ، لعنت خدا بر او باد.
مردم !از مخالفت امر خدا پروا کنید... آگاه باشید ، هیچ کس جز بدبخت بدانجام ،با علی دشمنی نمی ورزد و هیچ کس جز پرهیزکاران ،دوستی علی را به جان نمی خرد و جز مومن مخلص ،کسی به علی ایمان نمی آورد.
ای جمعیت انبوه مردم ! پس از من حاکمان دروغین ، قدرت را به دست می گیرند و مردم را به سوی آتش دوزخ می خوانند ،که در روز قیامت یاوری ندارند.... همانا خداوند بزرگ و من از آنان بیزارم!
ای مردم! زمامداران غاصب پس از من ، پیروان ، دوستان و یارانشان ، همه در پایین ترین نقطه سوزان جهنم قرار دارند و چه بد جایگاهی برای متکبران خواهد بود!
آگاه باشید! لعنت خدا بر غصب کنندگان جایگاه ولایت اهل بیت و یاری دهندگانشان! ای گروه انبوه مسلمانان ، من علی را در میان شما ، امام مسلمین باقی می گذارم ، که تا روز قیامت او و فرزندانش وارث من می باشند. همانا من امر الهی را که مامور ابلاغ آن بوده ام به شما رساندم ،که حجت آشکاری بر هر حاضر و غایب است به آنها که امروز با ما هستند و آنان که در این جمعیت نیستند ،آنان که هم اکنون از مادر متولد شده اند یا در آینده تولد خواهند یافت. پس بر حاضران در این صحنه غدیر ،واجب است که امر الهی را به آنها که حضور ندارند ، برسانند و تا روز قیامت بر پدران واجب است که آن را به فرزندان خود بشناسانند.
پروردگارا! دوستان علی را دوست بدار و دشمنان علی را دشمن دار و کسی که ولایت علی را انکار کند ، لعنت کن و بر آن کس که حق علی را غصب نماید ،خشم گیر! پروردگارا! تو بر من این فرمان را نازل کردی که امامت پس از من به علی تعلق دارد و من آن را برای مردم بیان داشتم... من از جانب خدای بزرگ ،شما مردم را به بیعت با علی فرا می خوانم. پس هر کس پیمان شکند به زیان خود عمل کرده است. من از طرف خداوند مامورم تا از شما برای علی بیعت گیرم پس به آنچه از طرف خدای بزرگ در امر ولایت علی نازل شد ، اعتراف کنید و او را امیر مومنان بدانید و امامت امامان پس از علی را که از خاندان من و از فرزندان علی می باشند ،بپذیرید. (6)
آیا رسول اکرم صلی الله علیه و آله تنها از جانب وحی بود که از حرکت ها و اهداف مرموز و پنهان افراد پیرامون خود آگاه می شد یا به واقع شواهدی به وی نشان می داد که گروهی همچون او نمی اندیشند و با این که موضوع جانشینی علی بن ابی طالب علیه السلام را از گفتارهای او از یاد نبرده اند ، (7)
از آن ناخرسندند ؟! او پیش از این زمان ،از اطرافیان خود چه دیده بود که حال چنین با تاکید و هراس ،از منزلت علی علیه السلام سخن می گوید ؟!
مخالفت هایی که آن جناب تا پیش از این مشاهده کرده بود:
،سه دسته بود: 1. آنچه به صراحت یا به کنایه اظهار می شد.
2. آن چه به طور پنهانی انجام می گرفت ولی سرانجام آشکار می گشت.
3. آنچه در نهان افراد بود و گواه آشکار نداشت ، اما رفتارها نشان از آن داشت. فرشته وحی او را هشدار داده بود که:
و ممن حولکم من الاعراب منافقون و من اهل المدینة مردوا علی النفاق لاتعلمهم نحن نعلمهم(8)
برخی از عرب ها که پیرامون شمایند ، منافق هستند و از ساکنان مدینه نیز عده ای بر نفاق خو گرفته اند. (در نفاق ، ورزیده شده اند.) تو آنان را نمی شناسی ،ماییم که آنان را می شناسیم.
این آیه از وجود شبکه مرموز منافقان خبر می داد که شناسایی مراتب دوگانه اندیشی آنان به آسانی ،حتی برای پیامبرصلی الله علیه و آله ممکن نبود. اینان در میان کسانی قرار داشتند که سال ها گرد پیامبرصلی الله علیه و آله و در ظاهر هم اندیشه وی بودند. اینان لباس منافقان مسجد ضرار بر تن نداشتند تا کانون تجمع ایشان با خاک یکسان شود و جز زبدگان پیرامون پیامبرصلی الله علیه و آله که با ارشاد الهی و از سوی حضرت راهنمایی می شدند ،کسی از نهان ایشان اطلاع نداشت.

2) یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس....مائده 67
3) توبه / 61.
4) میان اهل تسنن و تشیع در تفسیر کلمه ولی گفتگو بسیار است. معانی متعدد آن عبارت اند از : مهربان ،مددکار ، دوست ، نگاهبان ، متصرف بر کسی ، پرونده ،نعمت دهنده ،نعمت داده شده و... (منتهی الارب فی لغة العرب ، ص 1339.) اهل سنت ، ولایت را به معنای دوست و مهربان و شیعه آن را به معنای متصرف در امور تفسیر می کنند. راستی ، آیا پیامبر(ص) در بازگشت از حج در گرمای شدید عربستان ،ساعت ها مردم را در بیابان سوزان باز می دارد تا بگوید علی دوست من و شماست ؟! به نظر ما بهترین دلیل بر معنای دوم ، مفاد حدیث است. مجموعه گفتار پیامبر در این خطبه ، همه حاکی از آن است که منظور از ولایت ،همان تصرف در امور است.
5) همه مورخان و بسیاری از مفسران اهل تسنن ، اعتراف کرده اند که آیه پنجم سوره مائده الیوم اکملت لکم دینکم پس از اعلام ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و بیعت عمومی با وی و تحقق رهبری پس از رسول اکرم (ص) نازل شد. (تاریخ مدینة دمشق ،ج 2 ،ص 75 و 577 ، شواهد التنزیل ،ج 1، ص 157 ، مناقب علی بن ابی طالب علیه السلام ، ص 19 و ده ها کتاب دیگر. ر. ک : حماسه غدیر ، ص 125.)
6) این حدیث از 146 نفر از صحابیان پیامبر(ص) در کتب حدیث و تاریخ ثبت شده است. درباره نام این افراد و کتاب های اهل سنت و شیعه که سند حدیث غدیر را نقل کرده اند ر. ک : حماسه غدیر ، ص 38 - 86 و الغدیر ، ج 1.
7) به اعتقاد شیعه و سنی ،سفارش به منزلت علی علیه السلام نخستین بار در مکه (یوم الانذار) رخ داد. در اولین دعوت رسمی پیامبر(ص) از خویشاوندانش. مورخان شیعه و سنی فرموده پیامبر(ص) را چنین نقل کرده اند : فایکم یوازرنی علی هذا الامر علی ان یکون اخی و وصیی و خلیفتی ؟ ( کدام یک از شما مرا در امر رسالت پشتیبانی می کند تا برادر ،وصی و جانشین من باشد ؟) با این حال ابن جریر طبری جمله آن حضرت را چنین تحریف کرده است :.... علی ان یکون اخی و کذا و کذا ،( جامع البیان فی تفسیر القرآن ، ج 19 ، ص 74.
8) توبه / 101.

نوشتن دیدگاه