101. و الذین تبوؤ الدار و الایمان من قبلهم یحبون من هاجر الیهم ولا یجدون فی صدورهم حاجه مما أوتوا و یؤثرون علی أنفسهم ولو کان بهم خصاصه و من یوق شح نفسه فأولئک هم المفلحون
و (غنایم) برای کسانی است که در این سرا (سرزمین مدینه) و در سرای ایمان، پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به سویشان هجرت کنند، دوست می دارند و در دل خود نیازی به آن چه به مهاجران داده شده، احساس نمی کنند و آنان را بر خود مقدم می دارند، هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند کسانی که از بخل و حرص نفس خویش بازداشته شده اند، رستگارانند.
مفسران در شأن نزول این آیه، داستان های متعددی نقل کرده اند.
ابن عباس می گوید:
پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) روز پیروزی بر یهود بنی نضیر، به انصار فرمود: اگر مایل هستید اموال و خانه هایتان را با مهاجران تقسیم کنید و در این غنایم با آنان شریک شوید، و اگر می خواهید اموال و خانه هایتان از آن شما باشد و از این غنایم چیزی به شما داده نشود.
انصار گفتند: هم اموال و خانه هامان را با آنان تقسیم می کنیم و هم چشم داشتی به غنایم نداریم و مهاجران را بر خود مقدم می شمریم. در این جا، آیه فوق نازل شد و این روحیه عالی آنان را ستود.(306)
در حدیث دیگر می خوانیم:
کسی خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و عرض کرد: گرسنه ام. پیغمبر دستور داد از منزل غذایی برای او بیاورند؛ ولی در منزل حضرت، غذا نبود. فرمود: چه کسی امشب این مرد را مهمان می کند؟ مردی از انصار اعلام آمادگی کرد و او را به منزل خویش برد؛ اما جز مقدار کمی غذا برای کودکان خود، چیزی نداشت. سفارش کرد غذا را برای مهمان بیاورند و چراغ را خاموش کرد و به همسرش گفت: کودکان را هرگونه که ممکن است، چاره کن تا خواب روند. سپس زن و مرد بر سفره نشستند و بی آن که چیزی از غذا در دهان بگذارند، دهان خود را تکان می دادند. مهمان گمان کرد آنان نیز همراه او غذا می خورند و به مقدار کافی خورد و سیر شد و آنان شب گرسنه خوابیدند. صبح خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند. پیامبر نگاهی به آنان کرد و تبسمی فرمود (و بی آن که به آنان سخن بگویند) آیه فوق را تلاوت کرد و ایثار ایشان را ستود.(307)
در روایاتی که از طریق اهل بیت (علیه السلام) نقل شده، می خوانیم: میزبان، حضرت علی (علیه السلام) و کودکان، فرزندان او، و کسی که کودکان را گرسنه خواباند، بانوی اسلام، فاطمه زهرا (علیها السلام) بود.(308)
حسکانی، از عالمان اهل سنت نیز این ماجرا را با اندکی تفاوت نقل کرده و تصریح نموده که علی (علیه السلام) دعوت پیامبر را لبیک گفت و فقیر را به خانه برد و به فاطمه فرمود تا فرزندش را خواب کند و مختصر غذای موجود در خانه را به فقیر داد. آن گاه صبحگاهان این آیه در شأن آنان نازل گردید.(309)
102. لا یستوی أصحاب النار و أصحاب الجنه أصحاب الجنه هم الفائزون
هرگز دوزخیان و بهشتیان، یک سان نیستند. اصحاب بهشت، رستگار و پیروزند.
در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است که حضرت، اصحاب الجنه را به کسانی تفسیر فرمود که از او اطاعت کردند و ولایت علی (علیه السلام) را پذیرا شدند، و اصحاب النار را به کسانی تفسیر کرد که ولایت علی (علیه السلام) را ناخوش داشتند، نقض عهده کرده. و با او پیکار نمودند.(310)
البته این یکی از مصادیق روشن مفهوم آیه است و از عمومیت مفهوم آیه نمی کاهد.
306) مجمع البیان، ج 5، ص 262 (به نقل از: تفسیر نمونه، ج 23، ص 518 - 519).
307) مجمع البیان، ج 5، ص 262 (به نقل از: تفسیر نمونه، ج 23، ص 518 - 519).
308) مجمع البیان، ج 5، ص 262 (به نقل از: تفسیر نمونه، ج 23، ص 518 - 519).
309) شواهد التنزیل، ج 2، ص 331 - 332، ح 972 - 973.
310) نور الثقلین، ج 5، ص 292 (به نقل از: تفسیر نمونه، ج 23، ص 543
