از مهم ترین مسایلی که باید در خوردن به آن توجه کرد پرخوری و کم خوری است. این دو عمل را می توان به حلال خوری و حرام خوری تشبیه نمود، زیرا همان گون که کسب روزی حلال و پرهیز از خوردن غذای حرام، آثار زیادی در بعد معنوی و عبادی انسان به جا می گذارد، کم خوردن نیز، آثار بسیار مفیدی در جسم و روح آدمی به ارمغان می آورد. کم خوری، نه تنها باعث سلامت جسم می شود، بلکه به معنویت انسان نیز کمک شایانی کرده و زمینه جذب و دریافت عنایات ویژه الهی را در آدمی مهیا می سازد.
همچنین، همان طور که حرام خواری دل را می میراند و انسان را از راه هدایت دور می سازد،(115) پرخوری نیز آثار زیان باری در وجود آدمی برجای می گذارد. آثار پرخوری هم در جسم آدمی خود را نشان می دهد و بسیاری از انواع بیماری ها را پدید می آورد، و هم در روح آدمی تاثیر داشته و معنویت را از بین می برد. در فصل پنجم و ششم، به ذکر آثار سودمند و آثار زیان باز پرخوری در گفتار معصومان (علیهم السلام) خواهیم پرداخت. بدیهی است که در هر کاری افراط و تفریط ناپسند است، از این رو اگرچه کم خوردن کاری پسندیده است و آثار بسیار خوبی دارد، ولی زیاده روی در آن نیز می تواند برای جسم و جان زیان آور باشد.بنابراین، باید توجه داشت که مقصود از کم خوردن نیست، بلکه مراد از آن، پرهیز از پرخوری است.
یکی از زیباترین روایت هایی که در این باره در کتاب های روایی نقل شده، حدیثی از امام رضا (علیه السلام) است. در این روایت، امام (علیه السلام) بدن آدمی را به زمین زراعی تشبیه کرده و کم خوردن بیش از اندازه و زیاده روی در خوردن را همانند، آبیاری ناقص و آبیاری بیش از حد دانسته و این هر دو را از علتهای نابودی کشت و زرع بر شمرده است. آن حضرت فرموده است:
ان الجسد بمنزله الارض الطیبه، متی تعوهدت بالعماره و السقی من حیث لا تزداد فی الماء فتعرق و لا ینقص منه فتعطش دامت عمادتها و کثر ریعها وزکا زرعها، و آن تغوفل عنها فسدت ولم ینبت فیها العشب، فالجسد بهذه المنزله، وبالتدبیر فی ابغذیه والاشربه یصلح و یصح و تزکو العافیه فیه.(116)
بدن همانند زمینی مساعد است که اگر در آبادانی و آبیاری آن سعی شود، و دقت شود، تا نه بیش از اندازه آبیاری شود که زراعت در آن غرق گردد و از بین برود، و نه کم باشد که خشک شود، همواره آن زمین آباد و شکوه آن بسیار، و محصول زراعتش پاکیزه خواهد بود. پس اگر به آن غفلت ورزند، زراعتش تباه شده و سرسبزی در آن نمی روید. بدن نیز مانند این است و با دقت در نوع و مقداری خوردنی و نوشیدنی، سالم مانده و از دردها و بیماری های (جه روحی و چه جسمی) در امان خواهد بود.
اما همان گونه که ذکر شد، کم خوردن با رعایت اعتدال، آثار بسیار مفیدی را برای آدمی دارد:
امام علی (علیه السلام) فرمود:
ینبغی للعاقل آن یتذکر عند حلاوه الغداء مراره الدواء.(117)
شایسته است که خردمند هنگام شیرینی غذا، تلخی دارو را به یاد آورد. و (پرخوری ننماید).
نیز آن حضرت به کمیل فرمود:
یا کمیل با توقون معدتک طعاما ودع فیها للماء موضعا و للریح مجالا، ولا ترفع یدک من الطعام الا وانت تستهیه، فان فعلت ذلک فانت تستمرثه، فان صحه الجسم من قله الطعام و قله الماء.(118)
ای کمیل! معده خود را با غذای زیاد احترام نکن، بلکه جایی برای آب و مجالی هم برای هوا بگذار، و دست از خوردن غذا بردار با آنکه هنوز اشتها داشته باشی. اگر اینکار را انجام دادی، غذایت را به راحتی هضم خواهی کرد؛ زیرا سلامت بدن، در کم خوردن و کم نوشیدن است.
امام صادق (علیه السلام) هم فرمود:
قله الاکل محمود فی کل حال و عند کل قوم لان فیه مصلحه الباطن والظاهر.(119)
کم خوردن در تمامی حالتها و در نزد تمامی اقوام پسندیده است؛ زیرا خیر و صلاح باطن و ظاهر انسان (روح و جسم) در آن است.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
ام جمیع الادویه قله الاکل.(120)
مادر تمام دواها کم خوردن است.
امام علی (علیه السلام) نیز می فرماید:
من قل اکله صفا فکره.(121)
هر کس غذایش کم باشد، فکرش روشن می گردد.
و همچنین از آن حضرت نقل کرده اند که:
اقلل طعاما تقلل سقاما.(122)
کم غذا بخور تا از بیماریهایت بکاهی.
و نیز فرمود:
علیکم بالقصد فی المطاعم فانه ابعد نم السرف و اصلح للبدن واعون علی العباده.(123)
در خوردنیها میانه روی کنید؛ زیرا این کار از اسراف دورتر و برای بدن سلامت بخش تر و برای عبادت کمک کارتر است.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
جاهدوا انفسکم بقله الطعام و الشراب تظلکم الملائکه ویفر عنکم الشیطان.(124)
با هوای نفس خود با کم خوری و کم نوشی مبارزه کنید تا فرشتگان بر سر شما سایه اندازند و شیطان از شما فرار کند.
و همچنین از آن حضرت است که:
اذا اقل الرجل الطعم ملی ء جوفه نورا.(125)
آدمی اگر کم غذا باشد، باطنش پر نور شود.
امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
اقرب مایکون العبد الی الله اذا ماخف بطنه.(126)
نزدیک ترین حالت عبد به خدا، زمانی است که شکمش سبک باشد.
توجه به سه روایت اخیر، تاثیر مستقیم کم خوردن را در روح و روان و بعد معنوی انسان آشکار ساخته و دستاوردهای آن را بیان می کند؛ زیرا دور شدن شیطان و در امان ماندن از وسوسه های او، تقرب به خداوند و در نهایت نورانی شدن دل و باطن آدمی، از جمله آثار بسیار مهمی است که در کنار فایده های جسمانی کم خوری، می توان به آن دست یافت.
از لقمان حکیم نقل شده است که:
اذا قل طعمه المرء عاش طویلا.(127)
اگر آدمی غذایش کم باشد، عمر طولانی خواهد داشت.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید:
لو آن الناس قصروا فی الطعام لاستقامت ابدانهم.(128)
اگر انسانها در خوردن کم خوری می کردند، بدنهایشان مقاوم تر می باشد.
در حدیث دیگری پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است:
من سره آن یخلص نفسه من ابلیس فلیذیب شحمه و لحمه بقله الطعام.(129)
هر کس دوست دارد از شر ابلیس رهایی یابد، چربی و گوشت بدنش را با کم خوری ذوب کند.
و نیز آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
القلب یتحمل الحکمه عند خلو البطن.(130)
قلب زمانی می تواند حکمت را در خود نگاه دارد، که شکم (از غذا) خالی باشد.

116) مستدرک الوسائل: ج 16، ص 455، ح 20534؛ بحارالانوار: ج 62، ص 310، ح 13.
117) شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید: ج 20، ص 272، ح 149.
118) تحف العقول: ص 172.
119) مصباح الشریعه: ص 237.
120) المواعظ العددیه: ص 213.
121) غرر الحکم: ح 8462.
122) همان: ح 2336.
123) همان: ح 6153.
124) تنبیه الخواطر: ج 2، ص 122.
125) الفردوس: ج 1، ص 291، ح 1138.
126) الکافی: ج 6، ص 269، ح 4.
127) المواعظ العددیه: ص 71.
128) بحارالانوار: ج 62، ص 142، ح 9.
129) تنبیه الخواطر: ج 2، ص 121.
130) همان: ص 119.

نوشتن دیدگاه