در اسلام نسبت به صبر، تحریص اکیدی شده و موجب پیروزی و موفقیت در جمیع امور است.
قرآن کریم :
(1) ای گروهی که ایمان آورده اید (بر انجام فرائض و احتراز از منکرات و در مصائب و در پیشرفت جمیع امور) به صبر و مقاومت، به خواندن نماز مدد جویید و کمک بگیرید، که خداوند با صابران است.
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ».
(بقره، 153)
(2) و (ای رسول ما) بشارت ده صابران را؛ آنان که چون مصیبتی به ایشان در رسد، گویند که ما(بنده و) از آن خداییم و به سوی او باز می گردیم درود و صلواتی عظیم بر آنان از پروردگارشان و رحمتی بزرگ، و آنانند که به هدایت نائل و رهبری شده اند.
«وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ الَّذينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ أُولئِکَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ».
(بقره، 155 و 156 و 157)
(3) و (ای رسول ما) بشارت بده متواضعان را؛ آنان که چون ذکر خدا شود دلهاشان (از عظمت او) به ترس افتد، و (بشارت بده) صابرین بر مصیبت را، و (بشارت بده) آنان را که بر پا دارنده نمازند (به حدود و شرایط آن) و از آنچه ما به ایشان روزی کرده ایم انفاق می کنند.
«وَ بَشِّرِ الْمُخْبِتينَ الَّذينَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ الصَّابِرينَ عَلي ما أَصابَهُمْ وَ الْمُقيمِي الصَّلاةِ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ».
(حج، 34 و 35)
(4) کسانی که ایمان آورده و کارهای صالح و شایسته کرده اند، آنان را در غرفه هایی از بهشت جا می دهیم که از زیر آنها نهرها جاری می شود، در آنجا جاوید خواهند بود، چه نیکوست اجر عمل کنندگان؛ آنان که (در مصیبات و انجام طاعات و اجتناب از معاصی) صبر کرده و بر پروردگارشان اعتماد و توکل می کنند.
«وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلينَ الَّذينَ صَبَرُوا وَ عَلي رَبِّهِمْ يَتَوَکَّلُونَ».
(عنکبوت 58 و 59)
(5) جز این نیست که اجر صابرین، بی حساب و تمام و کامل داده می شود.
«إِنَّما يُوَفَّي الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ».
(زمر، 10)
(6) سوگند به عصر که انسان در خسران و زیان است جز آنان که ایمان آورده و کارهای صالح و شایسته کرده و به یکدیگر سفارش به حق و سفارش به صبر و بردباری نموده اند.
«وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفي خُسْرٍ إِلاَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ».
(سوره عصر)
(7) و چه بسا پیغمبری که به همراهی او جماعت کثیری جنگ کردند و از صدماتی که به آنان در راه خدا رسید، سست نشدند و ضعیف نگشتند و خضوع و خشوع (به دشمن) ننمودند، و خداوند صابران را دوست می دارد.
«وَ کَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ کَثيرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ في سَبيلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرينَ».
(آل عمران، 146)
روایات :
(1) از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): صبر سه قسم است: صبر هنگام مصیبت، صبر بر طاعت، صبر از معصیت.
«الصبر ثلثة: صبر عند المصیبة و صبر علی الطاعة و صبر عن المعصیة».
(وافی، جزء دوّم، ص 66)
(2) از امام صادق (علیه السلام): صبر نسبت به ایمان به منزله سر است نسبت به تن، پس همچنانکه سر، اگر برود تن از بین می رود و هلاک می شود، صبر هم چون برود، ایمان می رود.
«الصبر من الایمان بمنزلة الرأس من الجسد فاذا ذهب الرأس ذهب الجسد کذلک اذا ذهب الصبر ذهب الایمان».
(وافی، جز سوّم، ص 65)
(3) از علی (علیه السلام): صبر در همه امور به منزله سر است نسبت به تن، همچنانکه سر اگر از تن جدا شود تن فاسد می گردد، صبر هم اگر از امور جدا شود امور فاسد می گردد.
«الصبر فی الامور بمنزلة الرأس من الجسد فاذا فارق الرأس الجسد فسد الجسد و اذا فارق الصبر الامور فسدت الامور».
(وافی، جز سوّم، ص 66)
(4) از علی (علیه السلام): صبر دو گونه است: صبر به هنگام مصیبت که نیکوست و نیکوتر از آن، صبر در برابر آنچه که خدای عزّوجلّ آن را حرام فرموده است (صبر بر ترک معصیت).
«الصبر صبران: صبر عند المصیبة حسن جمیل و احسن من ذلک الصبر عند ما حرم الله عزّوجلّ علیک».
(وافی، جز سوّم، ص 65)
(5) از علی بن الحسین (علیه السلام): صبر نسبت به ایمان به منزله سر نسبت به تن است، و کسی که صبر ندارد، ایمان ندارد.
«الصبر من الایمان بمنزلة الرأس من الجسد و لاایمان لمن لاصبر له».
(وافی، جزء سوّم، ص 65)
(6) از امام صادق (علیه السلام): بر تو صبر در جمیع امور که خداوند تعالی محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را مبعوث نمود، آنگاه او را به صبر و رفق و مدارا امر فرمود: ای رسول ما بر اذیت مشرکین صابر باش و از آنها به خوشی و نرمی و مدارا کناره گیری کن و آنها را که به نعمت ما نائل شده و به جای شکر و سپاس تکذیب و دشمنی می کنند، به ما واگذار. و نیز خداوند در قرآن فرموده: از بدیها و مزاحمت کفار و مشرکین به خوشی و مدارا دفاع کن (بدیهای آنها را به نیکی پاسخ گوی) در نتیجه آنکه با تو دشمن است مانند دوست، مهربان خواهد شد و این رویه، شعار صابرین و کسانی است که بهره ای عظیم از تأیید و توفیق خدا دارند.
«علیک بالصبر فی جمیع امورک فان الله تعالی بعث محمداً (صلی الله علیه و آله و سلم) فامره بالصبره و الرفق، فقال: و اصبر علی ما یقولون و اهجر هم هجراً جمیلاً و ذرنی و المکذبین اولی النعمة. و قال تعالی: ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عداوة کانه ولی حمیم و ما یلقیها الا الذین صبروا و ما یلقیها الا ذو حظ عظیم». الخبر.
(وافی، جز سوّم، ص 67)
(شرح دو آیه ضمن روایت فوق، نوشته شده است، نه عین ترجمه آنها)
(7) از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): اگر برایت میسر است که مشکلات و مصائب را با صبر و یقین (به مقدرات و درجات صابرین) تحمل کنی، چه بهتر، پس اینطور باش (یعنی با چنین یقینی صبر کن) و اگر صبر و یقین با هم میسر نیست، دست کم صابر باش، زیرا در صبر بر مشکلات و مکروهات منافع بسیاری است و بدان که پیروزی با صبر است و گشایش به دنبال اندوه و گرفتاری (زیرا خداوند در قرآن کریم فرموده است:) با هر سختی آسانی و گشایشی است (و این جمله در قرآن کریم برای تأکید تکرار شده).
«ان استطعت ان تحمل بالصبر مع الیقین فافعل فان لم تستطع فاصبر فان فی الصبر علی ما تکره خیراً کثیراً و اعلم ان النصر مع الصبر و ان الفرج مع الکرب فان مع العسر یسراً ان مع العسر یسراً».
(وسائل الشیعه، ج 2، ص 455)
(8) از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرموده: به راستی من در مورد این غلام (و اعمال و رفتار نامطلوب او) و نیز بر مشکلات خانوادگی و کسانم، آنچنان شکیبایی می ورزم که از حنظل (هندوانه ابی جهل) تلخ تر است؛ زیرا کسی که صابر باشد با صبر خود به درجات روزه داران و شب زنده داران و شهدای رکاب پیغمبر می رسد.
«انی لاصبر من غلامی هذا و من اهلی علی ما هو امر من الحنظل انه من صبر نال بصبره درجة الصائم القائم و درجة الشهید الذی قد ضرب بسیفه قدام محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)».
(وسائل الشیعه، ج 2، ص 455)
