آخرین نایب خاص امام زمان (علیه السلام) ابوالحسن علی بن محمد سمری است. معرف او سومین نایب امام غایب، حسین بن روح است که به دستور حضرت پیش از مرگش در حضور شیعیان او را به - جانشینی خود معین کرد. علی بن محمد از شعبان سال ۳۲۶ تا نیمه شعبان ۳۲۹ یعنی سه سال نیابت و سفارت امام را بر عهده داشت، و بعد از خود به دیگری وصیت نکرد، بلکه اتمام دوران نیابت خاصه را اعلام نمود. در این باره اختلاف نظر نیست و اخبار متعددی رسیده که دلالت بر این معنی دارد و اینک چند نمونه:
۱- شیخ الطائفه ابو جعفر طوسی از استادش محمد بن محمد بن نعمان، و حسین بن عبید الله از ابوعبد الله احمد بن محمد صفوانی نقل کرده اند که گفت: ابو القاسم حسین بن روح به ابوالحسن علی بن محمد سمری امر نیابت را وصیت کرد. سمری هم به همان کارهایی که نوبختی انجام می داد قیام نمود.
چون زمان مرگش فرا رسید، شیعیان به حضورش رسیدند، و از وکیل و جانشین بعد از او پرسیدند. او به این عنوان کسی را معین نکرد، و گفت: مامور نیستم که به عنوان نایب امام احدی را بعد از خود معرفی کنم (1)
۲- در پایان خبری که شیخ صدوق - بعد از ذکر راویان - نقل می کند آمده: ابو القاسم نوبختی به ابوالحسن علی بن محمد سمری وصیت کرد. چون وفات سمری فرا رسید از او خواستند که وصی - بعد از خود را معین کند. او پاسخ داد «لله امر هوبالغه» خدا را امری است که خود آن را به انجام می رساند. بنابر این غیبت کامل و طولانی همان است که بعد از درگذشت سمری - که خدا از او خشنود باد - واقع شد (2)
۳- از سمری کراماتی که دلالت بر صداقت و کمال ایمانش دارد نقل شده، از آن جمله است خبری که صدوق در ذی قعده سال ۳۳۹ از صالح بن شعیب طالقانی - ده سال بعد از شروع غیبت کبری - شنیده. صالح می گوید احمد بن ابراهیم بن مخلد به من گفت: من در بغداد به حضور مشایخ و علما - که خدایشان رحمت کند - رسیدم. در آن مجلس علی بن محمد سمری بدون مقدمه گفت: خدا علی بن حسین بن بابویه - پدر صدوق را - رحمت کند. مشایخ تاریخ این روز را یادداشت کردند. بعد خبر رسید که علی بن حسین بن بابویه در همان روز در گذشته است. [و پیش گویی اودرست بوده] (3)
۴- گروهی از ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه نقل می کنند که گفت: ابو محمد احمد بن حسن مکتب به من خبر داد که: در همان سالی که ابوالحسن سمری فوت کرد من در بغداد بودم. چند روز پیش از درگذشت به حضورش رسیدم. او برای مردم توقیعی را بیرون آورد که رونوشت آن این است: (4) (به نام خدای فراخ بخشایش مهربان) ای علی بن محمد سمری! خداوند اجر برادرانت را در سوگ توبزرگ کند. همانا تو از حالا تا شش روز دیگر خواهی مرد، پس امر [حساب و کتاب] خود را جمع و جور کن، و به هیچ کس وصیت مکن که بعد از وفاتت به جای تو بنشیند، زیرا غیبت کامل واقع شده و ظهوری [برای من] نخواهد بود مگر به اجازه خدای تعالی، و این پس از مدت درازی خواهد بود که دلها را سختی و قساوت فرا گیرد و زمین از جور و ستم پر گردد. بزودی در بین شیعه من کسانی پیدا می شوند که ادعای مشاهده و دیدن مرا می کنند. آگاه باش! هر کس پیش از خروج سفیانی و بر آمدن صیحه و بانگی از آسمان ادعای دیدن مرا بنماید دروغگو و تهمت زننده است. و نیرو و توانایی از آن خدای بلند - پایه بزرگ است و بس. راوی گوید: از روی این توقیع رونوشتها تهیه کردیم و از حضورش بیرون رفتیم. چون روز ششم فرا رسید به سویش بازگشتیم. دیدیم نزدیک است جان بدهد. به او گفتند: جانشین بعد از تو کیست؟ گفت: خدا را امری است که خود به انجام رساننده آن است.
این بگفت و درگذشت، و آخرین سخنی که از او شنیده شد همین بود. خدای از او راضی باد و او را نیز خشنود کناد. نکته شیخ ابو جعفر طوسی پس از شرح حال سفیران چهارگانه امام زمان و مدعیان دروغین می نویسد: ظهور معجزات بر دست این نواب دلیل واضحی است بر امامت آن که به او منسوب بودند، یعنی امام غایب. (5)

پاورقی :
(1) کتاب الغیبه، ۲۴۲.
(2) همان ماخذ، ۲۴۲.
(3) ماخذ پیشین،. ۲۴۲ این خبر از طریق راویانی دیگر نیز در ماخذ ما نقل شده، ص ۲۴۳.
(4) در ماخذ ما - کتاب الغیبه شیخ طوسی - متن عربی توقیع آمده، ۲۴۲ - ۲۴۳.
(5) در ماخذ ما - کتاب الغیبه شیخ طوسی - متن عربی توقیع آمده، ۲۴۲ - ۲۴۳.

نوشتن دیدگاه