مقدمه غيبت كبرى:
غيبت صغرى را مى توان مقدمه اى ديگر براى غيبت كبراى امام زمان عليه السلام به شمار آورد. مردم اگرچه طى احاديث فراوان از طريق پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم و امامان گذشته عليهم السلام با انديشه غيبت طولانى پيشواى شان آشنايى پيدا كرده و كيفيت ابتلاى دو امام پيشين به محاصره دشمن، آنان را عملا بانهانى پيشوا، مأنوس ساخته بود، اينك با غيبت صغرى بايد آمادگى كامل براى نهان زيستى طولانى و غير معلومِ امام و رهبر خويش پيدا مى كردند.
زمان غيبت صغرى:
به عقيده گروهى از محدّثين و تاريخ نگاران، دوران غيبت صغرى از زمان ولادت امام زمان عليه السلام در سال (255) هجرى قمرى، شروع شده و با استمرار تا سال (329)، مدت هفتاد و چهار سال به طول انجاميد. لكن به استناد شواهد متعددى در روايات و اخبار اين باب، مى توان مطمئن شد كه مراد از غيبت صغرى همان مدت شصت و نه سال ـ بين آغاز امامت آن بزرگوار به دنبال شهادت امام حسن عسكرى عليه السلام ، در سال (260) هجرى قمرى، تا آغاز غيبت كبرى در سال (329) ـ مى باشد كه قول مشهور است(7).
نحوه ارتباط با مردم:
در طى مدت غيبت صغرى، چهار تن از بزرگان علم و تقوى بنام هاى عثمان بن سعيد عمروى (رحمة اللّه عليه)، و محمد بن عثمان بن سعيد عمروى (رحمة اللّه عليه)، و حسين بن روح نوبختى (رحمة اللّه عليه)، و على بن محمد سيمرى (رحمة اللّه عليه)، تحت عنوان «نوّاب اربعه» وساطت بين امام عليه السلام و مردم را به عهده داشتند.
هركدام از اين بزرگواران با فرمان خاصِّ امام زمان عليه السلام به چنين مقامى منصوب مى شدند. مثلا پس از فوت عثمان بن سعيد عمروى (رحمة اللّه عليه)، ـ كه قبل از امام زمان عليه السلام نيابت از طرف امام على النقى عليه السلام و امام حسن عسكرى عليه السلام را نيز عهده دار بود ـ نامه اى به خط امام زمان عليه السلام خطاب به فرزندش محمد رسيد كه در بخشى از آن آمده بود.
(ما همه از خداييم و بسوى او باز مى گرديم تسليم فرمان او و راضى به قضاى او هستيم. پدرت سعادتمندانه زيست، و پسنديده وفات كرد، رحمت خدا براو باد و خدا او را با اولياء و مواليانش محشور فرمايد كه همواره در اجراى فرمانشان كوشا بود.) و در بخشى ديگر فرموده بود:
(خدا به تو اجر جزيل دهد... از كمال سعادت پدرت اين بودكه خدا فرزندى چون تو را روزى او كرد كه بعد از او جانشينش باشد و به امر خدا در مسئوليتى كه داشت قائم مقام او گردد و موجبات رحمت او را فراهم آرد)(8).
قابل ذكر است كه امام زمان عليه السلام در اين دوران سفراء و مأمورينى خاص نيز داشتند كه در پاره اى مسئوليت هاى ويژه همچون جمع خمس و زكات از طرف آن حضرت مأموريت مى يافتند.
صاحب «اعلام الورى» در اين باره گويد: «در غيبت صغرى «سفيرانى» موجود بودند و «نوّاب و ابوابى» مشهور وجود داشتند كه شيعيان در باره آنان هيچ اختلافى نداشتند. بعضى از آنان عبارتند از: ابو هاشم داود بن قاسم جعفرى، محمد بن على بن بلال، ابوعمرو عثمان بن سعيد روغن فروش، فرزندش ابوجعفر محمد بن عثمان رحمة اللّه عليهما، عمر اهوازى، احمد بن اسحاق، ابومحمد و جنائى، ابراهيم بن مهزيار، محمد بن ابراهيم و جماعتى ديگر كه بعداً در صورت نياز ذكر خواهند شد.»(9)
پايان غيبت صغرى
ابو محمد حسن بن محمد كاتب گويد: در سال 329، در مدينه بودم. چند روز قبل از وفات ابوالحسن على بن محمد سيمرى در خانه اش حاضر شدم، او نامه اى به خط مولا صاحب الزمان عليه السلام را به مردم حاضر در جلسه نشان داد كه چنين نوشته بود:
(بنام خداوند بخشنده مهربان; اى على بن محمد سيمرى! خداوند اجر برادرانت را در باره تو زياد گرداند، تو تا شش روز ديگر وفات خواهى كرد. پس امور خود را جمع كن و كسى را براى جانشينى خود تعيين و معرفى نكن. زيرا غيبت نهايى واقع شده و ديگر ظهورى نيست مگر بعد از اذن خداى تعالى و آن ظهور، پس از گذشت مدتى طولانى وسخت شدن دلها و پر شدن زمين از ظلم و جور اتفاق خواهد افتاد. و از بين شيعيان من كسانى خواهند آمد كه ادعاى مشاهده مرا دارند، آگاه باشيد هركس قبل از خروج سفيانى و بر آمدن صيحه آسمانى چنين ادعايى داشته باشد دروغگوىِ افترا زننده است و لاحول و لا قوة الا بالله العلى العظيم).
ابومحمد گويد: متن توقيع را نوشتيم و بيرون آمديم. روز ششم بسويش برگشتيم در حالى كه داشت جان مى داد و آخرين كلامش اين بود: «همه امور بدست خداست.»(10)
پاورقی:
(7) بحارالانوار ج 51 صفحه 366.
(8) مدرك پيشين صفحه 349 به نقل از غيبت شيخ طوسى و احتجاج و كمال الدين.
(9) مدرك پيشين صفحه 365 به نقل از «اعلام الورى».
(10) مدرك پيشين ص 361 به نقل از غيبت شيخ طوسى و كمال الدين.

نوشتن دیدگاه