آيه (27)      
ƒيا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ
ترجمه :[1]

تفسير :
]اقسام نَفْس[
كلام در نفس بسيار مفصل است و به اعتباراتى اقسامى دارد و ما فقط اقتصار مى‌كنيم به بيان يك حديث از اميرالمومنين 7 آن هم به نحو اختصار ترجمه مى‌كنيم و آن حديث اين است كه: كميل بن زياد[2]  پرسيد از اميرالمومنين  7: آيا به من تعريف     
مى‌فرمايى نفس مرا؟ فرمود: كدام نفس را مى‌گويى؟ عرض كرد: مگر انسان يك نفس بيشتر دارد؟ فرمود: چهار نفس است: نباتيه و حيوانيه و ناطقه و كليه الهيه و هر كدام پنج قوه دارند و دو خاصيت.
و اما قواى نباتيه : ماسكه، جاذبه و هاضمه و دافعه و مربيه، و اما خاصيت: زياده و نقصان و اين‌ها منبعث مى‌شوند از كبد.
و اما قواى حيوانيه : سمع و بصر و شم و ذوق و لمس، و اما دو خاصيت: رضا و غضب.
و اما ناطقه : پنج قوه او: فكر و ذكر و علم و حلم و نباهت، و اما دو خاصيت او : نزاهت و حكمت.
و اما كليه الهيه : پنج قواى او: بقا در فنا و نعيم در شقا و عز در ذل و فقر در غنا و صبر در بلا، و دو خاصيت او: حلم و كرم. بعد مى‌فرمايد: و عقل وسط كل اين‌هاست[3] .
 
اقول : نفس انسانى كه آن روح مجرد باشد كه تعلق به اين بدن گرفته، واقع بين دو امر است: يكى، جنبه حيوانيت و قواى شهويه و غضبيه، و يكى، جنبه ملكوتيه و قواى عقلانيه است كه گفتند :
آدمى‌زاده طرفه معجونى است         كز فرشته سرشته و ز حيوان
گر كند ميل اين شود پس از اين         ور كند ميل آن شود به از آن
كه در حديث دارد: «الاْنسانُ مُرَكّبٌ مِنَ الْعَقْلِ وَالشَهْوَةِ، فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ عَلَى شَهْوَتِهِ فَهُوَ أَشْرَفُ مِنَ الْمَلائِكَةِ، وَ مَنْ غَلَبَ شَهْوَتُهُ عَلَى عَقلِهِ فَهُوَ أخَسُّ مِنَ الْبَهائِمِ»[4]
   
و گفتند: «الاْنسان مُرَكّبٌ مِنْ روحٍ وَبَدَنٍ، وَسِرٍّ وَعَلَنٍ، وَظَهْرٍ وَبَطْنٍ»[5] .
 
(يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ) «مطمئنه» از صفات نفس است، چون نفس متّصف مى‌شود به صفات مختلفه. يكى از صفات نفس، اَمّاره است كه انسان را وادار مى‌كند به اعمال سوء، مثل كفر و شرك و ضلالت و فسق و فجور كه مى‌فرمايد: (إِنَّ النَّفْسَ لاََمّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلّا ما رَحِمَ رَبِّى)[6] . و اين اگر متابعت شهوات كرد، بَهيميّه مى‌شود، و اگر متابعت
قوه غَضَبيه نمود سَبُعيه مى‌شود. و اگر صفات خبيثه را دارا شد شيطانيه مى‌شود. يكى از صفات نفس، لَوّامه است و آن كسانى هستند كه (خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ)[7] ، كه خود را ملامت مى‌كنند بر اعمال سوء و پشيمان مى‌شوند. و  
يكى از صفات نفس ، مطمئنه است و آن اين است كه مُنقاد عقل شود در اعمال كه عقلِ عملى مى‌گويند. و اطمينان قوّت قلب است كه هيچ‌گونه تزلزل و اضطرابى و شك و شبهه‌اى در قلب نيايد. و يكى از صفات نفس، زكيه است كه تالى تلو عصمت است كه هيچ آلودگى در قلب نباشد عملاً و اخلاقاً در تمام عمر علماً و اخلاقاً و عملاً در درجه اعلا باشد، پاك و پاكيزه.
*    *    *

[1] .  انسان تركيب يافته از عقل و شهوت است. پس هر كس عقلش بر شهوتش غلبه كند پس او برملائكه برترى دارد. و هر كس شهوتش بر عقلش غلبه كند پس او از حيوانات پست‌تر است. ر.ك :علل الشرائع: ج1، ص15، ح1، وسائل الشيعة: ج15، ص209، ح2 و بحارالأنوار: ج57، ص299،ح5 (با اندكى تفاوت).
[2] .  ر.ك: الفتوحات المكية: ج4، ص75 (با اختلاف در تعبير).
[3] .  چرا كه نفس قطعاً به بدى امر مى‌كند مگر كسى را كه خدا رحم كند. سوره يوسف: آيه 53.
[4] .  كار شايسته را با كارى ديگر كه بد است در آميخته‌اند. اميد است خدا توبه آنان را بپذيرد. سورهتوبه: آيه 102.
[5] .  خشنود و خدا پسند به سوى پروردگارت بازگرد.
[6] . ر.ك : تفاسير ابن ابى حاتم: ج10، ص3431؛ ثعلبى: ج10، ص203 وواحدى: ج2، ص1202.
[7] .  وسيله : درجه‌اى از درجات است كه در روز قيامت خداوند آن را به پيامبر اكرم9 عطا مى‌كند.اين وسيله اينقدر درخشندگى دارد كه درجات تمام انبيا و صدّيقان و شهدا در برابر آن نمود وروشنى ندارد، يعنى مقام پيامبر مانند ماه در برابر ستارگان است. ر.ك: المعجم الاوسط «الطبرانى» :ج1، ص89؛ علل الشرايع: ج1، ص196، ح6 و الرسول المصطفى فى الآخرة: 430 ـ 441.

نوشتن دیدگاه