19     «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»
20     «بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ»
21     «فَبِأَىِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»

ترجمه:
19. ديگر از نِعَمِ الهى دو دريا يكديگر را ملاقات مى‏كنند.
20. و بين اين دو دريا برزخى است كه زيادتى بر يكديگر ندارند.
21. پس كدام يك از نعمت‏هاى الهى را تكذيب مى‏كنيد؟[1]
 
تفسير:
«مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»[2] درياى آب شور و درياى آب شيرين به هم متّصل

مى‏شوند «بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ»[3] نه آب شور داخل آب شيرين مى‏شود و نه
شيرين داخل شور مى‏گردد. در اخبار دارد درياى ولايت اميرالمؤنين عليه‏السلام و درياى
عصمت فاطميّه عليهاالسلام و برزخ بين آن‏ها وجود مقدس حضرت رسالت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كه شئونات هر
يك را محفوظ داشته[4] نه خَردَلى از ولايت على كسر گذارده شده و نه از عصمت

فاطمه و گفتيم اين نوع اخبار بيان بواطن قرآن است، مربوط به مفاد ظاهر قرآن
نيست.

[1] .  ترجمه ديگر: دو دريا را به گونه‏اى روان كرد كه با هم برخورد كنند19 ميان آن دو حدّ فاصلى
است كه به هم تجاوز نمى‏كنند20 پس كدام يك از نعمت‏هاى پروردگارتان را منكريد؟21
 
[2] .  مَرَجَ البحرين: در آيه فوق، اين پديده كه دو دريا يا دو جريان عظيم آب، رود دريايى و غيره بر وفق صنع وآفرينش بديع الهى و اراده تكوينى او با همديگر مواجه شوند، ولى در همديگر حل نشوند، جز اين آيات، در آيات ديگر قرآنى هم سابقه دارد. در آيه 61 سوره نمل مى‏فرمايد: و در ميان آن جويبارها پديد آورد و براى آن كوه‏هاى استوار آفريد و بين دو دريا برزخى قرار داد. شبيه به همين پديده‏ها در جاى ديگر مى‏فرمايد: (و آن دو دريا برابر نيستند، اين يك شيرين خوشگوار كه نوشيدنش گواراست، و اين يك شور و تلخ). (فاطر، 12). در مورد «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»، مفسران براى دو بحر وجوهى ياد كرده‏اند: 1. آسمان و زمين؛ 2. درياى روم و هند؛ 3. دنيا و عقبى؛ 4. زندگى و مرگ؛ 6. كفر و ايمان؛ 7. درياى شيرين و درياى شور.
          اما از اين وجوه گذشته، بعضى از قرآن‏پژوهان معاصر، با ديد علمى به اين آيات نگريسته و به دقيق‏ترين وجهى پديده اقيانوس‏شناسانه «مرج البحرين» يعنى در نياميختن دو دريا يا جريان دريايى شور و شيرين يا گرم و سرد را تحقيق كرده‏اند. در دهه اخير، اطلاعات بسيار زيادى درباره جبهه‏ها يا مرزهاى آبى ميان توده‏هاى عظيم آب اقيانوس‏ها، و درباره جريان‏ها يا رودخانه‏هاى جارى در اقيانوس‏ها به دست آمده است، كه نشان مى‏دهد مشخصات آب درياها و اقيانوس‏ها، در تمام سطوح و لايه‏ها، از سطح دريا تا كف آن، و در طول و عرض آن، يكنواخت نمى‏باشد و خصوصيات فيزيكى و شيميايى آن‏ها، از قبيل درجه حرارت و غلظت نمك‏ها، و به تبع آن‏ها، انواع جانورانى كه در آن‏ها زيست مى‏كنند، با هم متفاوت است. مهمتر اينكه ميان هر يك از اين توده‏هاى عظيم آب متفاوت با يكديگر، مرزى مشخص وجود دارد. در واقع در درون اقيانوس‏ها و درياها، يك «دريا» يا يك «اقيانوس» وجود ندارد، بلكه درياهاى متفاوت در كنار هم قرار دارند. همچنين، تمام اقيانوس‏ها و درياها از طريق رودخانه‏هاى آبى، كه در لايه‏هاى سطحى و عمقى درياها در جريان هستند، با هم ارتباط دارند. آب برخى از اين رودخانه‏هاى دريايى گرم و شور و در برخى ديگر سرد و شيرين است. در حالى كه اين رودخانه‏ها در كنار هم، گاهى در دو جهت مخالف هم، يكى در لايه بالاتر و ديگرى در لايه‏اى پايين‏تر، حركت مى‏كنند و تداخل ندارند. در بعضى نقاط، اين رودخانه‏ها در كنار هم و به موازات هم حركت مى‏كنند و به مناسبت تركيبات شيميايى و نمك‏هاى محلول در آب و درجه حرارت، جانوران، گياهان دريايى در هر يك از اين رودخانه‏ها ويژگى خود را دارد كه با ديگرى متفاوت است. ر.ك: دانشنامه قرآن، مدخل «مَرَج البحرين».
 
[3] .  باغى: واژه‏اى است قرآنى كه در قرآن به صورت باغٍ اسم فاعل از ريشه «ب غ ى» و فعل و مصدر به كار رفته و به معنى كلى طلب، خواهشِ چيزى و «عدول، تجاوز از حق و حد» غالباً با حرف اضافه على دلالت مى‏كند. در معنى خواهش و طلب در انعام، 146؛ هود، 19؛ كهف، 64؛ قصص، 77 به كار رفته است و در معنى دوم (تجاوز از حق و حد) در بقره، 90، 213؛ آل عمران، 19؛ انعام، 146؛ ص، 22؛ اعراف، 33؛ يونس، 23، 90؛ نحل، 90؛ مريم، 20، 28؛ نور، 33؛ قصص، 76؛ شورى، 14، 27، 39؛ جاثيه، 17؛ حجرات، 9 و آيه فوق به كار رفته است. كلمه باغى در عبارت «غير باغ ولا عادٍ» سه بار بقره، 173؛ انعام، 145؛ نحل115 در قرآن به كار رفته و اين عبارت به عنوان حال براى فعل مجهول اُضطُرَّ (ناگزير شد) در حكم تحريم خوردن برخى از چيزها بر مسلمانان به كار رفته است. مفسران در تفسير باغى و عادى هم‏رأى نيستند، مثلاً باغى را به معانى راهزن، كسى كه از روى لهو و لعب و سرگرمى و نه به قصد پيدا كردن روزى به شكار رفته است، لذت‏جو، طالب حرام، افراط كننده، روا داننده خوردن مردار، خروج كننده بر امام  عليه‏السلام دانسته‏اند. بنابراين جواز خوردن محرّمات براى همه حالات مضطرّ نيست، بلكه اختصاص به مضطرّانى دارد كه نه خود سبب اضطرار شده‏اند و نه در حال گناه به اضطرار افتاده‏اند. ر.ك: دانشنامه قرآن، مدخل «باغى».
 
[4] .  ر.ك: تفسير قمى: ج2، ص322؛ تفسير فرات كوفى: ص459؛ تفسير ثعلبى: ج9، ص182؛ مناقب«ابن مغازلى»: ص294؛ شواهد التنزيل: ج2، ص284 و مناقب آل ابى طالب: ج3، ص101.

نوشتن دیدگاه