رَبُّ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ رَبُّ الْمَشارِقِ

ترجمه :
5. و اين اله واحد شما پروردگار آسمان‌ها و زمين و آنچه بين اين دوست و پروردگار مشارق است[1] .
 
تفسير:
]معنى «ربّ» وتعبيرهاى مختلف آن[
(رَبُّ السَّمواتِ) ربّ، مربى را گويند كه تربيت آسمان‌ها كرده، آن‌ها را خلق فرموده و هر كدام به وضع مخصوص و محل معيّنى مقرر فرموده و طرز مخصوصى. در اينجا تعبير به رب مى‌فرمايد در يك جا تعبير به فاطر مى‌كند، يعنى ايجاد بدون سابقه: (الْحَمْدُ للهِِ فاطِرِ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ)[2] . در جاى ديگر تعبير به خالق مى‌فرمايد: (ذلِكُمُ اللهُ رَبُّكُمْ لا إِلهَ إِلّا هُوَ خالِقُ كُلِّ شَىْءٍ)[3] . يك جا  تعبير به بديع مى‌كند: (بَدِيعُ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ)[4]  و تماماً مفاد يكى است، ولو مفاهيم مختلف دارد و تعبير به رب اوسع از آن‌هاست، زيرا خالق و فاطر و بديع فقط دلالت بر ايجاد مى‌كند و رب علاوه بر ايجاد، دلالت بر نگهبانى هم دارد كه علت مبقيه هم هست و مراد از سماوات تمام عوالم بالا را شامل است از عرش و كرسى و سماوات سبع و جميع كرات جويه و كواكب و شمس و قمر و غير اين‌ها. (وَ الاَْرْضِ) تمام طبقات زمين كه گفتند هفت طبقه دارد به دليل قوله تعالى: (اللهُ الَّذِى خَلَقَ سَبْعَ سَمواتٍ وَ مِنَ الاَْرْضِ مِثْلَهُنَّ)[5] . (وَ ما بَيْنَهُما) مثل كره آب و هوا و نار و ابر و باد و غير اين‌ها.
(وَ رَبُّ الْمَشارِقِ).
 
سوال :
در اينجا فقط تعبير به مشارق فرموده و در آيه شريفه (فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ)[6]  تعبير فرموده.
 
جواب :
اولاً، اثبات شىء نفى ما عدا را نمى‌كند، چنانچه رب كل شىء است و ثانياً مشارق و مغارب از باب اين است كه گفتند: «إذا اجْتَمَعا افْتَرَقا وإِذا افْتَرَقا اجْتَمَعا»[7]  مثل فقير و مسكين. هر شرقى مغرب هم هست، زيرا در هر نقطه كه  طلوع آفتاب باشد، در نقطه مقابلش غروب است و در بيست و چهار ساعت شبانه روزى در هر دقيقه يك نقطه اول طلوع است و در يك نقطه اول غروب، مثل اينكه هر فقيرى مسكين هم هست و هر مسكينى فقير. و در اجتماع گفتند مسكين أسوء حالاً است و از براى مشرق و مغرب هم دو اطلاق است مقابل يكديگر. يك اطلاق از نقطه‌اى كه شمس طلوع مى‌كند مشرق مى‌گويند و از نقطه‌اى كه غروب مى‌كند مغرب مى‌نامند و اطلاق ديگر آن نقطه كه آفتاب مى‌تابد مشرق گويند و آن نقطه كه آفتاب مى‌رود مغرب نامند.

[1] .  ترجمه ديگر: پروردگار آسمان‌ها و زمين و آنچه ميان آن دوست، و پروردگار خاورها.
[2] .  سپاس خدا را كه پديدآورنده آسمان وزمين است. سوره فاطر: آيه 1.
[3] .  اين است خدا، پروردگار شما، هيچ معبودى جز او نيست، آفريننده هر چيزى است.سوره انعام: آيه 102.
[4] .  پديد آورنده آسمان‌ها و زمين است. همان: آيه 101.
[5] .  خدا همان كسى است كه هفت آسمان و همانند آن‌ها هفت زمين آفريد. سوره طلاق: آيه 12.
[6] .  هرگز، به پروردگار خاوران و باختران سوگند ياد مى‌كنم كه ما تواناييم. سوره معارج :آيه 40.
[7] .  هرگاه با هم ذكر شوند، هر كدام معناى خود را مى‌دهد و هرگاه به صورت جداگانه بيايند،به معنى همديگر نيز هستند. شرح العقائد الطحاوية: ص394؛ فيض القدير: ج1، ص594.

نوشتن دیدگاه