در اين فصل، برنامه شبانه روز يك مسلمان، به طور خلاصه ذكر مي شود:
1. خواندن نمازهاي واجب
پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: «كسي كه به نمازهايش بي‌توجه باشد، از من نيست و به خدا سوگند كه روز قيامت، بر من وارد نمي‌شود.»[1]
2. خواندن نمازهاي مستحب.[2]
3. گفتن تسبيحات حضرت زهرا (سلام‌الله‌عليها) بعد از هر نماز.
در روايتي از امام صادق (عليه‌السلام) نقل شده است: «تسبيح فاطمه (سلام‌الله‌عليها) بعد از هر نماز، از هزار ركعت نماز، نزد من محبوب‌تر است.»[3]
اين تسبيح، عبارت است از: گفتن 34 مرتبه «الله اكبر»، 33 مرتبه «الحمدلله» و 33 مرتبه «سبحان الله».
4. خواندن تعقيبات بعد از نماز:
الف) پس از نماز صبح:
بار خدايا! رحمت فرست بر محمد و آل محمد. و راهنمايي كن مرا در آنچه مورد اختلاف است به حق، با اجازه خود؛ زيرا تو هر كه را خواهي، به راه راست راهنمايي.
ب) پس از نماز ظهر
نيست معبودي به حق، جز خداي بزرگ و بردبار. نيست معبودي به حق، جز پروردگار عرش كريم، سپاس براي پروردگار عالميان است. بارخدايا! من از تو خواهم موجبات رحمتت و تصميمات آمرزش تو و بهره از هر نيكي و سلامت از هر گناه. بار خدايا! گناهي را بر من منه، جز آن كه بيامرزي و اندوهي مده، مگر كه به شادي تبديل كني، و هيچ بيماري‌اي، مگر كه بهبود بخشي و هيچ عيبي، مگر كه بپوشي، و هيچ رزقي، مگر كه فراوان كني، و هيچ ترسي، مگر كه امنيت دهي، و هيچ بدي‌اي، جز آن كه بگرداني آن را، و هر حاجتي كه پسند تو و صلاح من باشد، برآور آن را، اي مهربان‌ترين مهربانان، اجابت كن اي پروردگار عالميان!
ج) پس از نماز عصر:
آمرزش جويم از خدايي كه پرستيده شايسته‌اي جز ا و نيست. زنده‌اي است پاينده و مهربان و صاحب جلال و كرم؛ و از او مي‌خواهم مرا پذيرا گردد، چونان بنده‌اي خوار فروتن درويش فگار گداي وامانده پناهنده‌اي كه براي خود، مالك سود و زيان و مرگ و زندگاني و رستاخيز نيست. بارخدايا! به تو پناه برم از نفسي كه سير نشود، و از دلي كه نهراسد، و از دانشي كه بهره ندهد، و از نمازي كه بالا نرود.
د) پس از نماز مغرب:
بارخدايا! از تو مي‌خواهم وسايل رحمتت را، و تصميمات آمرزش تو را، و نجات از آتش و از هر بلايي را، و كاميابي به بهشت و رضوان در خانه سلامت و همسايگي پيامبرت محمد – كه بر او و خاندانش درود باد – بار خدايا! آنچه نعمت داريم از توست، خدايي جز تو نيست، از تو طلب آمرزش مي‌كنم و به سوي تو توبه مي‌كنم.
هـ) پس از نماز عشا:
بار خدايا! به راستي آمرزشت اميد بخش‌تر از كردار من است و به راستي رحمت تو وسيع‌تر از گناه‌من است. بار خدايا! اگر گناه من نزد تو بزرگ است اما عفو و گذشت تو بزرگتر از گناه من است. بار خدايا! اگر من اهل نيستم كه به رحمت تو نايل شوم، وليكن رحمت تو شايسته است كه به من برسد و مرا فراگيرد؛ زيرا رحمت تو همه چيز را فرا گرفته است، به مهر تو اي مهربان‌ترين مهربانان!
اين دعا، از تعقيبات مشترك است كه مي‌توان آن را پس از نمازهاي ديگر هم خواند.
5. نخوابيدن بين طلوع فجر و طلوع آفتاب
ابوحمزه ثمالي از امام سجاد (عليه‌السلام) درباره خواب بين طلوع و فجر و طلوع آفتاب چنين نقل مي‌كند: «من خوابيدن در اين ساعت را دوست ندارم؛ زيرا خداوند، رزق و روزي بندگان را در اين ساعت (بين طلوع فجر و طلوع آفتاب) تقسيم مي‌كند، و به دست ما جاري مي‌شود.»[4]
6. قرآن خواندن
امام صادق (عليه‌السلام) فرموده است: «قرآن، عهد و پيمان خداوند است با بندگان، بر مسلمان است كه در اين عهد، نظر كند و هر روز، پنجاه آيه از آن را تلاوت نمايد.»[5]
چه زيباست كه مسلمان، هر صبح، خانه‌اش را با تلاوت كتاب الهي، منور گرداند و بركت را بر منزل خويش فرود آورد.[6]
7. ذكر‌هاي صبح و شام
الف) گفتن ده مرتبه: «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر؛ پاك و منزه است خدا و سپاس براي اوست و خدايي جز او نيست، و خدا بزرگتر است.»
ب) گفتن سه مرتبه: «بارخدايا! كه دل‌ها و ديده‌ها را بگرداني، دلم را بر دين خودت ثابت بدار، و كج مساز دلم را پس از آنكه به راهم آوردي، و ببخش مرا از پيش خودت به مهر، كه تو بخشنده‌اي، و پناهم بده از آتش به مهر و رحمت خودت. بارخدايا! طولاني نما عمر مرا، و گشايش فرما روزيم را، و مبسوط گردان بر من رحمت خودت را. اگر در علم تو شقي و بدبخت بوده‌ام، مرا خوش بخت و سعادتمند گردان؛ زيرا تو مي‌تواني هر چيز را محو و پاك نمايي و يا اثبات و به جا داري، و در نزد توست ام‌الكتاب (سرنوشت).
ج) گفتن ده مرتبه قبل از طلوع و غروب خورشيد: «پناه مي‌برم به خداي شنوا و دانا از وسوسه‌ها و نيرنگ‌هاي پنهاني شياطين، و پناه مي‌برم به خدا از اين كه در برم حاضر شوند؛ زيرا خدا شنوا و داناست.»
8 . خواندن زيارت امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در هر صبح
خدايا! برسان به مولايم صاحب الزمان – كه درودهاي خدا بر او باد – از جميع مؤمنين و مؤمنات، در مشرق و مغرب ، خشكي و دريا، صحرا و كوه‌ها، از زنده و مردة آن، و از والدين و فرزندان من و از من، از صلوات و تحيات، به وزن عرش خدا و به شمارش كلمات خدا و نهايت رضا و خشنودي او، و به عدد آنچه در كتاب آفرينش او به شماره آمده و علم او آن را احاطه كرده است. خدايا! من تجديد مي‌كنم براي ا و در اين روز و در هر روز عهد و بيعتي را [كه از آن حضرت] بر گردن خود دارم. خدايا! چنانچه شرافتمندم كردي به اين شرافت، و فضيلت و برتري‌ام دادي به اين فضيلت، و مخصوصم كردي به اين نعمت، پس رحمت فرست بر مولايم و سيدم صاحب الزمان. و مرا از ياران و پيروان و دفاع كنندگان از او قرار بده، و قرار ده مرا از شهيدان در برابرش به دلخواه و از روي ميل، نه به زور و در صفي كه ستوده‌اي اهل آن را در كتاب خود و فرمودي: «صفي چون بنياد در هم پيوسته» بر روش طاعت خودت و طاعت رسولت و خاندانش – كه بر آنان درود باد- بارخدايا! اين بيعت او در گردن من است تا روز قيامت.
9. صدقه دادن
از امام صادق (عليه‌السلام) نقل شده كه فرمود: «هر كس صبح صدقه دهد، خداوند، نحسي آن روز را از او برطرف مي‌كند.»[7]
در روايت ديگر از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) نقل شده است: «صبح زود صدقه دهيد كه بلاها از آن عبور نمي‌كند.»[8]
10. انديشه و تلاش براي رفع گرفتاري‌هاي اجتماعي
رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) فرموده است: «مَنْ اَصْبَحَ وَ لا يَهْتَمُّ بِاُموُرِ الْمُسْلِمينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِم[9]؛ هر كه صبح برخيزد و به امور مسلمانان اهتمام نورزد و در انديشه آنان نباشد، مسلمان نيست.»
و نيز از ايشان نقل شده كه فرمود: «بر مسلمان لازم است كه هر روز صدقه‌اي بپردازد.» بعضي اعتراض كردند كه اين توانايي براي همه نيست. فرمود: «برداشتن مانع، از معابر عمومي صدقه است؛ راه به كسي نشان دادن، صدقه است، عيادت بيمار، صدقه است.»[10]
11. خواندن زيارت عاشورا
امام باقر(عليه‌السلام) بعد از تعليم اين زيارت به علقمه فرمود: «اگر مي‌تواني هر روز، امام حسين (عليه‌السلام) را با اين جملات، زيارت نما.»[11]
12. رعايت اعتدال در خوردن و پرهيز از پرخوري
سقراط، بسيار كم خوراك بود. يكي از فلاسفه به او نوشت: «تو عقيده داري كه بر هر جاندار بايد ترحم نمود. خودت يكي از جانداراني و بر خود ترحم نمي‌كني.» سقراط در جواب او نوشت: «من مي‌خورم تا زنده بمانم، ولي تو زندگي مي‌كني تا بخوري!»[12]
از اميرمؤمنان (عليه‌السلام) نقل شده است كه فرمود: «كسي كه در خوردن ميانه‌روي كند، سلامتش افزون و انديشه‌اش صالح خواهد بود.»[13]
13. هميشه با وضو بودن
پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) چنين سفارش كرده است: «زياد با طهارت باش، تا عمرت طولاني گردد، و ا گر توانستي در تمام شب و روز با طهارت باش، چنين كن؛ زيرا اگر با طهارت بميري، شهيدي.»[14]
14. رعايت آداب خوابيدن
الف) محاسبه. امام صادق (عليه‌السلام) فرموده است: «هنگامي كه به بستر مي‌روي، نگاه كن و ببين كه در روز، چه به دست آورده‌اي و به ياد آر كه خواهي مرد و معاد و قيامتي هست.»[15]
و پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرموده است: «ليس منا من لم يحاسب نفسه في كل يوم؛ از ما نيست آن كه در هر روز، خود را حسابرسي نكند.»[16]
ب) شستن دست و صورت قبل از خواب: پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرموده است: «شب نخوابيد در حالي كه دستتان آلوده به چربي است؛ وگرنه اگر ناراحتي‌اي به شما رسيد، خود را ملامت كنيد.»[17]
ج) با وضو خوابيدن: از امام صادق(عليه‌السلام) چنين نقل شده است: «هر كه با وضو به بستر رود، بسترش مسجد اوست.»[18]
در روايت ديگر آمده است: «آن كه با وضو مي‌خوابد، گويا شب را به بندگي خدا احيا نموده است.»[19]
د) تخلي پيش از خوابيدن: حضرت امير(عليه‌السلام) به امام حسن(عليه‌السلام) اين سفارش را كرد تا به طبيب نيازمند نگردد.[20]
هـ) مسواك زدن: پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله)، هنگام خواب مسواك مي‌كرد.[21]
در روايت ديگر آمده كه پيامبر (صلي الله عليه و آله)، هنگام خواب، مسواك را بالاي سر خود مي‌گذاشت، تا وقتي از خواب برخاست، اول مسواك بزند.[22]
و) خواندن سوره اخلاص و تكاثر هنگام خواب[23]
15. سحرخيزي و تهجد
بهترين ساعت‌ها براي نيايش و تصفيه دل، سحر است. هر كه شب پربارتري داشته باشد، روزش پرثمرتر است و آن كه از اين فيض محروم است، مانند درخت بي‌ريشه است؛ زيرا خداوند مي‌فرمايد:
«ان ناشئة الليل هي اشد وطأ و اقوم قيلا؛ قطعا برخواستن شب، رنجش بيشتر و گفتار [در آن هنگام] راستين‌تر است.»[24]
نماز شب، بهترين شاهد اخلاص، و صفاي قلب، و دعوي صدق ايمان است. سيره پرهيزگاران و نيكان نيز بر اين بوده است كه: «كانوا قليلا من الليل يا يهجعون و بالاسحار هم يستغفرون؛ مقدار كمي از شب را مي‌خوابند و از خداوند در سحرگاه طلب مغفرت مي‌كنند.»[25]
در مناجاتي خداوند به حضرت موسي (عليه‌السلام) فرمود: «دروغ مي‌گويد آن كه گمان مي‌كند مرا دوست دارد، ولي چون شب شود، خواب جايگزين راز و نياز او مي‌گردد.»[26]
در روايتي ديگر آمده است كه شخص خدمت اميرمؤمنان (عليه‌السلام) آمد و عرض كرد: موفق نمي‌شوم نماز شب بخوانم. حضرت فرمود: «گناهانت تو را به بند كشيده‌اند.»[27]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - وسائل الشيعه: ج 3، ص 1016.
[2] - رساله توضيح المسائل: امام خميني (ره)، م 764 به بعد.
در ارجاعات به رساله توضيح‌المسائل، امام خميني (ره)، «م» اختصاري از «مسئله» است.
[3] - وسائل الشيعه: ج 4، ص 1024.
[4] - وسائل الشيعه: ج 4، ص 1065.
[5] - الكافي: ج 2، ص 609.
[6] - الكافي: ج 2، ص 610.
[7] - وسائل الشيعه: ج 6، ص 226.
[8] - همان، ص 268
[9] - همان، ج 11، ص 559.
[10] - سفينة البحار: ج 2، ص 23.
[11] - كامل الزيارات: ص 179.
[12] - انسانيت در اسلام: ص 109.
[13] - غرر الحكم: ج 2، ص 684 ، حديث 11140.
[14] - ميزان الحكمه: ج 10، ص 518.
[15] - ميزان الحكمه: ج 10، ص 518.
[16] - محاسبة النفس: ص 13.
[17] - ميزان الحكمه: ج 10، ص 262.
[18] - وسائل الشيعه: ج 1، ص 265.
[19] - همان، ص 266.
[20] - ميزان الحكمه: ج 10، ص 264.
[21] - بحارالانوار: ج 76، ص 203.
[22] - همان: ص 202.
[23] - همان، ص 196.
[24] - مزمل، آيه 6.
[25] - ذاريات: 17-18.
[26] - هشت رساله عربي، ص 133.
[27] - التوحيد: ص 97.
