نامه اهل كوفه‏
هنگامی كه امام حسن مجتبی (ع) وفات كرد، شيعيان كوفه كه در ميان آنها فرزندان جعدة بن هبيرة بن ابی وهب مخزومی بودند، در خانه سليمان بن صرد اجتماع نموده و نامه‏ای به امام حسين (ع) نوشتند مبنی بر تسليت ارتحال امام حسن مجتبی (ع) و اينكه خدای متعال تو را بزرگترين خليفه و جانشين گذشتگان قرار داد، و ما در مصيبت شما مصيبت زده و در حزن شما اندوهناكيم، سرور ما در شادی شماست، و ما در انتظار فرمان توايم.

فرزندان جعدة بن هبيرة(1)
فرزندان جعده نامه ديگری برای امام حسين (ع) نوشته و در آن از حسن نظر مردم كوفه خبر دادند و اشتياق آنان را نسبت به سفر امام (ع) به كوفه گوشزد كردند و نوشتند: ما ياران شما را ملاقات كرديم و در ميان آنها كسانی را ديديم كه به گفتار آنان اطمينان داريم، آنها در دشمن ستيزی معروفند و در دشمنی با پسر ابوسفيان و بيزاری از او استوارند. و در آن نامه از امام حسين (ع) خواسته شده بود كه نظر خود را بوسيله نامه اعلام دارد.

_________________________
1- جعدة بن هبيره، خواهر زاده حضرت علی (ع)، مادر او امّ هانی دختر ابی طالب است. گفته شده كه جعده در زمان پيامبر متولد شده ولی از صحابه پيامبر نيست و در كوفه سكونت نموده است. ابن عبدالبر و ابن منده و ابی نعيم و ابن اثير او را از صحابه شمرده‏ اند، و ابن حجر در «تقريب» او را توثيق كرده است. كسی كه استواری او را در جنگ صفين با دائی خود علی (ع) را ملاحظه كند، قوت ايمان و دفاع او از اهل بيت برايش معلوم می‏گردد. (تنقيح المقال 1/211).

نامه امام (ع) به اهل كوفه‏
امام حسين (ع) در پاسخ نامه اهل كوفه نوشتند: من اميدوارم كه رأی برادرم در صلح و رأی من در جهاد با بيدادگران هر دو در راه رشد و تعالی و رستگاری باشد، بر شما باد كه اين امر را از دشمنان و بيگانگان پنهان كنيد و تا معاويه زنده است از جای خود حركت نكنيد، اگر او مُرد و من زنده بودم نظر خود را به شما خواهم گفت انشاء اللَّه.(2)
جمعی از بزرگان عراق و اشراف حجاز نزد امام حسين (ع) آمده و پس از تعظيم و يادآوری فضائل و مكارم اخلاقيش او را بسوی خود می‏خواندند و می‏گفتند: ما برای شما بمنزله دست و بازو هستيم و ترديدی نداريم كه چون معاويه بميرد كسی همانند تو در ميان مردم نيست.
و هنگامی كه رفت و آمد آنها نزد امام حسين (ع) زياد شد، عمرو بن عثمان بن عفّان نزد مروان بن حكم كه در آن زمان حاكم مدينه بود، آمد و گفت: رفت و آمد مردم به نزد حسين بسيار شده و بخدا سوگند كه روزهای سختی را از او و ياران او در پيش خواهی داشت.
مروان در اين باره برای معاويه نامه‏ ای فرستاد و معاويه در پاسخ او نوشت: مادامی كه حسين را با ما كاری نيست و دشمنی خود را با ما آشكار نكرده است، او را آزاد بگذارد ولی دورادور مراقب او باش.(3)
________________________________

2- ارشاد شيخ مفيد 2/32؛ انساب الاشراف 3/151.
3- انساب الاشراف 3/151.

شهادت حجر بن عدی كندی(4)
در اين ميان دست نشانده‏ های معاويه به دستور او سختگيری بيشتری نسبت به شيعيان خصوصاً شيعيان كوفه انجام می‏دادند و بعضی از چهره‏های سرشناس شيعه را به بهانه‏ های پوچ و بی‏اساس از ميان برداشتند، يكی از آنان حجر بن عدی كندی است كه زياد بن ابيه او و تعدادی از ياران وفادارش را با تشكيل پرونده‏ های ساختگی به دمشق فرستاد و به دستور معاويه آنها را در «مرج عذراء»(5) دمشق به شهادت رسانيدند(6) ، و مورّخان شيعه و سنّی اين ماجرا را در آثار خود ذكر كرده‏اند.

____________________________

4- حجر از فضلاء صحابه و در جنگ صفين از طرف اميرالمؤمنين (ع) فرمانده قبيله كنده بود، و در جنگ نهروان بر ميسره لشكر او بود، و در سال 51 معاويه او را در «مرج عذراء» به قتل رسانيد.
احمد می‏گويد: به يحيی بن سليمان گفتم: آيا به تو خبر داده ‏اند كه حجر بن عدی مستجاب الدعوة بوده است؟ گفت: آری و او از افاضل اصحاب پيامبر بوده است. (الاستيعاب 1/329).
5- مرج عذراء» قريه ‏ای است نزديك دمشق كه حجر بن عدی در آنجا شهيد و قبر او نيز در آنجاست. (معجم البلدان 4/91).
6- تاريخ يعقوبی 2/230؛ كامل ابن اثير 3/472.

انتقاد از معاويه‏
شهادت حجر تأثير بسياری در روحيّه مردم گذاشت و موج نفرتی از خاندان اموی سراسر جامعه اسلامی را فرا گرفت بطوری كه عايشه هنگامی كه با معاويه ملاقات نمود در مراسم حج به او گفت: چرا حجر و ياران او را كشتی و شكيبائی از خود نشان ندادی؟ آگاه باش كه از رسول خدا (ص) شنيدم كه می‏فرمود: در «مرج عذراء» جماعتی كشته می‏شوند كه فرشتگان آسمان از كشته شدن آنها در خشم خواهند شد.
معاويه برای اينكه عمل زشت و ننگين خود را توجيه كند گفت: در آن زمان مرد عاقلی و كاردانی نزد من نبود كه مرا از اين كار باز دارد.(7)
بهر حال اين جنايت معاويه و بازتاب وسيع آن را در افكار مردم كه انزجار جامعه اسلامی را از حكومت معاويه به همراه داشت می‏توان يكی از زمينه‏ های حركت و قيام امام حسين (ع) بشمار آورد.
ابن اثير در حوادث سنه 51 می‏نويسد كه: در اين سال، حجر بن عدی و اصحابش كشته شدند.(8)
معاويه در ملاقاتی كه با حسين بن علی (ع) داشت به او گفت: ای اباعبداللَّه! می‏دانی كه ما شيعيان پدرت را كشته و آنان را حنوط و كفن كرده و بر آنها نماز خوانده و دفن كرديم؟
امام حسين (ع) در پاسخ فرمود: امّا بخدای كعبه اگر ما شيعيان تو را بكشيم نه آنان را حنوط كرده و نه كفن نموده و نه نماز بر آنها گزارده و نه آنان را دفن می‏نمائيم.(9)

________________________________

7- تاريخ يعقوبی 2/231.
8- كامل ابن اثير 3/472.
9- تاريخ يعقوبی 2/231.

شهادت عمرو بن الحمق الخزاعي‏
پس از شهادت حجر بن عدی، معاويه در صدد دستگيری عمرو بن الحمق(10) - كه از صحابه رسول خدا (ص) و از ياران خاصّ علی (ع) و از دوستان حجر بن عدی بود - برآمد، و سرانجام او را به دستور معاويه در اطراف موصل به قتل رسانيدند و سر او را از بدن جدا كرده به نيزه زدند و برای زهر چشم گرفتن از مردم در معابر عمومی به گردش در آوردند و بعد به شام بردند و آن را در دامن همسرش كه زندانیِ معاويه بود، انداختند، و همسر شجاع و وفادارش برای معاويه اين پيام را فرستاد كه: جنايتی بس بزرگ را مرتكب شدی و انسانی نيكوكار و پاك را به قتل رسانيدی.(11)
شهادت اين صحابی بزرگ نيز توانست افكار عمومی را - كه با شهادت حجر بن عدی كاملاً تحريك شده بود - نسبت به حكومت اموی بيشتر بدبين كند.
________________________________
10- عمرو بن الحمق از قبيله خزاعه است. او بعد از عام حديبيه و يا در حجةالوداع نزد رسول خدا(ص) آمد و اسلام آورد و از اصحاب او گرديد و احاديثی را از او فرا گرفت، سپس از جمله شيعيان علی(ع) گرديد و در كوفه سكونت كرد و در جنگهای جمل و صفين و نهروان حضور داشت، و بعد از شهادت علی (ع) به حجر بن عدی كه ياران علی (ع) را رهبری می‏كرد كمك نمود، و پس از قتل حجر، كوفه را به طرف موصل ترك نمود و در آنجا ساكن غاری گرديد، عامل موصل كسی را به طلب او فرستاد و سر او را از تن جدا ساخته نزد زياد فرستاد كه او نيز دستور داد سر را از بلدی به بلد ديگر حمل كردند تا به نزد معاويه بردند، و اين اولين سری بود كه در اسلام از شهری به شهر ديگر حمل گرديد. (الاستيعاب 3/1793) و اردبيلی نقل كرده است كه سر او را به دستور معاويه بر نيزه نصب كردند. (جامع الرواة 1/620).
11- تاريخ يعقوبی 2/232.