39 ـ سوّاربن مُنْعم هَمْدانى (1)
سـوّار كـه در كـوفه مى زيست در دوران صلح به امام حسين (ع ) پيوست و تا روز عاشورا همراه آن حـضرت بود و در نبرد نخست به سپاه كوفه حمله كرد.(2) درباره زمان شهادتش اخـتـلاف اسـت . بـه بـاور بـرخى او در همان حمله به شهادت رسيد.(3) ولى برخى ديـگـر نـوشته اند كه : ((سوّار بر اثر زخم و ضربه هاى سخت دشمن از اسب بر زمين افتاد و دسـتـگـير شد. عمر سعد فرمان به كشتن او داد. ولى عموزاده هايش ميانجيگرى كرده او را از مرگ رهـانـيـدنـد. سوّار مدت شش (4) تا دوازده ماه (5) نزد آنها مانده سرانجام بـر اثـر جـراحـت هـاى وارده بـه شـهـادت رسـيـد.))(6) بـرخـى ديـگر نيز گفته اند اسـتـدعـاى قـبـيـله سـوّار مـوجـب آزادى وى نـشـد و او تـا پـايـان عـمـر در زنـدان كـوفـه بـاقـى بود.(7)
زيـارت نـاحيه مقدسه امام (ع ) گزارش مربوط به اسارت وى را تاءييد مى كند. در آن زيارت چنين مى خوانيم :
((السـلام عـلى الجـريـح الْمـَاءْسـُور سـَوّارِبـْنِ اءبـى حـِمْيَرِ الْفَعْمى (8) الهَمْدانى .))(9)
((درود بر مجروح اسير، سوّاربن اءبى حمير فهمى همدانى .))
40 ـ شهربانو
شهربانو دختر يزدجرد پادشاه ايران بود. وى پس اسارت به دست لشكريان اسلام در مدينه به همسرى امام حسين (ع ) در آمد. در تاريخ يعقوبى چنين آمده كه : يكى از فرزندان امام حسين (ع ) عـلى اصـغـر اسـت و مـادرش حـرار دخـتـر يـزدجـرد مـى بـاشـد كـه حـسـيـن (ع ) او را غـزاله مـى نـامـيـد.(10) بـرخـى شـمـار فـرزنـدانـش را چهار تن ذكر مى كنند. 1 ـ على اصغر 2 ـ عـبـداللّه 3 ـ زيـنـب كـه در كـودكـى فـوت شـد. 4 ـ ام كـلثـوم كـه آنـهـم در كـودكـى فـوت شد.(11)
امـا ايـنـكه شهربانو در كربلا حضور داشته يا نه ؟ برخى از منابع بر اين باورند كه : وى پـس از تـولّد امـام زين العابدين (ع ) در حالت نفاس از دنيا رفت .(12) برخى ديگر مـعـتـقـدنـد كـه او در كـربـلا حـضـور داشـتـه ، ولى هـنـگـامـى كـه اهـل بـيـت (ع ) را اسـيـر كـردنـد شـهـربـانـو بـراى آن كـه اسـيـر نـشـود، خـود را بـه داخل رود فرات انداخت .(13)
صـاحب روضة الشهداء مى گويد: شهربانو در كربلا حضور داشته ، به امام حسين (ع ) عرض كرد كه من در اينجا غريب هستم ، خواهران و دختران تو چون از تبار پيامبرند، حرمت اينها را نگه مـى دارنـد. ولى مـن دختر يزدجرد شهريار ايران هستم ، مى ترسم دشمنان حرمت حرم تو را نگه ندارند، امام فرمود: ناراحت نباش تو هم محترم هستى و كسى دست به سوى تو دراز نخواهد كرد. روايـتى ديگر اين است كه امام فرمود: در آن هنگام كه من از پشت اسب به زمين افتادم مركب من نزد تو مى آيد، شما سوار بر مركب شو و عنان را به او بسپار كه تو را از ميان اين لشكر بيرون بـرده و بـجـايـى كـه خـداونـد خـواهـد مـى رسـانـد. امـّا اصـلح اقوال اين است كه شهربانو همراه اهل بيت (ع ) به شام رفت .(14)
41 ـ شهربانو مادر محمّدبن ابى سعيدبن عقيل
شـهـربـانـو از جـمله زنانى بود كه در كربلا حضور داشت . وى ام ولد و نام فرزندش محمّدبن ابى سعيدبن عقيل بود.(15) شهربانو روز عاشورا صحنه شهادت فرزندش توسط هـانـى بـن ثـبـيـت حـضـرمـى را بـا حـالت وحـشـت و بـهـت زدگـى و بـدون سـخـن گفتن مشاهده مى كـرد.(16) او بـه هـمـراه ديـگـر اسـيـران اهـل بـيـت (ع ) بـه اسـارت دشـمـن در آمد.(17)
42 ـ صديقه صغرى زينب كبرى
43 ـ صفيّه بنت على (ع )صـفيّه از دختران اميرالمؤ منين (ع ) مى باشد. وى در كربلا حضور داشت و به اسارت لشكريان يـزيـد در آمـد.(18) در روز عـاشـورا در هـنـگـام وداع امـام حـسـيـن (ع ) بـا اهل بيت (س ) از جمله كسانى كه در آن جمع حضور داشته همين صفيه بود.(19)
در شـام وقـتـى اسـراء را نـزد يـزيـد بـردند او از نام آنها پرسيد، از كسانى كه نامش در آنجا برده شد صفيّه بنت على بود.(20) و در جاى ديگرى كه نام او برده شده ، زمانى است كه اسرا به مدينه برگشتند ام لقمان فرياد و ناله آنها را شنيد. از جمله اين افراد كه در ميان اسيران حضور داشتند صفيّه بنت على (ع ) بود.(21)
44 ـ عاتكه
عاتكه فرزند مسلم و مادرش رقيه بنت على (ع ) مى باشد. وى از جمله كسانى است كه در كربلا حضور داشت و امام حسين (ع ) روز عاشورا هنگام وداع او را صدا زد.(22)
بـرخـى از مـورّخـيـن عـاتكه را در شمار اسيران كربلا ذكر كرده اند،(23) هنگامى كه اسـيـران بنى هاشم از شام به مدينه برگشتند او هم در جمع آنان حضور داشت .(531) بـرخـى گـويـنـد: عـاتـكـه در روز عـاشـورا هـنـگـام هـجـوم لشـكـريـان بـه خـيـمـه بـه شهادت رسـيـد.(24) وى اضـافـه مى كند كه در بين راه مكّه به كربلا زمانى كه خبر شهادت مسلم به كاروان حسينى رسيد امام حسين او را مورد تفقّد و دلجويى قرار داد.
45 ـ عبداللّه بن حسن (ع )
عـبـداللّه ، فـرزنـد امـام حـسـن (ع ) اسـت . مـادرش ، ام ولد و بـه حـبـيـبـه نـامـبـردار مـى بـاشد.(25) نام وى در كتاب ((شرح الاخبار))، در رديف اسيران سرافراز كربلا ذكر شده است .(26) ولى ساير منابع ، او را شهيد كربلا قلمداد كرده اند.(27)
46 ـ عبداللّه بن عباس بن على (ع )
مـورّخـان و رجـال شـنـاسـان پـيـشـيـن در كـتـاب هـاى خـود، از عـبـداللّه نـام نـبـرده انـد. ولى احـتـمـال دارد او، هـمـان عـبـيـداللّه بـن عـباس بن على (ع ) باشد كه ابن حزم از وى ياد كرده است .(28) بـه اعـتـقاد قاضى نعمان ، دانشمند شيعى قرن چهارم ، عبداللّه ، پس از شهادت امـام حـسـيـن (ع ) و اصحاب باوفايش ، همراه افرادى ديگر از خاندان عصمت و طهارت ، از كربلا به كوفه و شام به اسارت برده شد.(29)
47 ـ عمران بن حسين (ع )
تـنـها منبع كهن كه از عمران ، فرزند امام حسين (ع ) ياد كرده ، روضة الصفا است . به گفته ى مـؤ لّف ايـن كـتـاب ، عـمـران در كـربـلا چـهـار سـال داشـت و بـه فـيـض شـهـادت نايل نگشت .(30) مردِ چشم كبود سپاه يزيد، در روز عاشورا، فرش پوستين را از زير پـايـش كـشـيد و او را به زمين انداخت .(31) از قضاياى مربوط به وى در دوران سخت اسارت و پس از آن اطلاعى در دست نيست .
48 ـ عمربن حسين (ع ) عمروبن حسين (ع )
49 ـ عمربن حسن (ع ) عمروبن حسين (ع )
50 ـ عمروبن حسين (ع )
عـمرو، فرزند امام حسين (ع ) و مادرش ام ولد است . وى ، پس از شهادت پدر بزرگوارش در سنّ چـهـار يـا يـازده سـالگـى هـمـراه سـايـر اهـل بـيـت (ع ) بـه كـوفـه و شـام بـه اسـارت بـرده شـد.(32) چـون كـاروان اسـيران به شام رسيدند، به فرمان يزيد، امام سجّاد (ع ) و عـمـرو را نـزد او آوردنـد. يـزيد به عمرو گفت : آيا مى توانى با فرزندم خالد كه هم سنّ تو اسـت كـشـتـى بـگـيرى ؟ عمرو گفت : به هر دو نفر ما شمشيرى بده تا با هم بجنگيم . يزيد در جـواب ، شـعـرى خـوانـد و بـى اخـتـيـار اقرار كرد كه عمرو نيز مانند پدرش شجاع و دلاور است .(33)
51 ـ عمروبن حسن (ع ) عمروبن حسين (ع )
52 ـ فاطمه بنت حسن (ع ) ام عبداللّه
_____________________________________

1ـ نـام او در مـنـابـع مـعـتـبـر و زيـارت نـاحـيـه مـقـدسـه امـام (ع )، سـوّار اسـت . (رجال طوسى ، ص 74؛ مناقب ، ج 4، ص 122؛ اقبال الاعـمـال ، ج 3، ص 80.) ولى بـرخى از متاءخرين با استناد به اين زيارت و به اشتباه ، او را سـواد نـامـيـده انـد. (عـاشـورا چـه روزيـسـت ، ص ‍ 255؛ زنـدگـانـى حـضـرت خـامـس آل عبا، ص 307) آيت اللّه خويى (ره )، سوّاربن منعم و سوّاربن ابى عمير را به عنوان دو تن از شـهيدان كربلا قلمداد كرده (معجم رجال الحديث ، ج 8، ص 320 و 321) ولى به نظر مى رسد ايـن تـعـدّد نـاشـى از خطاى ناسخان يا اشتباه چاپى است ؛ و سوّاربن ابى عمير، همان سوّاربن منعم بن حابس بن نَهْم همدانى مى باشد. (ابصار العين ، ص 80 مكتبة بصيرتى ؛ انصار الحسين (ع )، ص 91 الدار الاسـلامـيـة ) بـه گـفـتـه مـامـقانى ، سوّاربن منعم كه شيخ صدوق (ره ) از او روايت نقل كرده (من لايحضره الفقيه ، ج 4، ص 226) فردى است مورد اعتماد و اطمينان . زيرا در وثـاقـت شـهـيـدان كـربـلا هـيـچ گـونـه تـرديـدى وجـود نـدارد. (تـنـقـيـح المـقـال ، ج 2، ص 71) نـام پـدر سوّار را ابى حمير، ابى خمير، ابى صمير، ابى خير و حمير نيز گفته اند. (اقبال الاعمال ، همانجا؛ بحار الانوار، ج 101، ص 273؛ انساب الاشراف ، ج 3، ص 198؛ تـاريـخ زنـدگـانـى امـام حـسـيـن (ع )، ج 2، ص 656؛ تـسـمـيـة مـن قتل مع الحسين (ع )، ش 103.)
2 ـ تـنـقـيح المقال ، ج 2، ص 71؛ وسيلة الدارين ، ص 153؛ نيز ر.ك ابصار العين ، ص 135.
3 ـ مناقب ، ج 4، ص 122.
4 ـ ابصار العين ، ص 135 مركز الدرسات الاسلامية لحرس الثورة ؛ انصار الحسين (ع )، ص 91، الدار الاسـلامـيـة ؛ وسـيـلة الداريـن ، ص 153؛ تـنـقـيـح المقال ، ج 2، ص 71.
5 ـ رمز المصيبة ، ج 2، ص 39 به نقل از ابصار العين ؛ مدينة الحسين (ع )، ص 52.
6 ـ تـنـقـيح المقال ، ج 2، ص 71؛ وسيلة الدارين ، ص 153. نيز ر.ك ابصار العين ، ص 135.
7 ـ تنقيح المقال ، همانجا؛ وسيلة الدارين ، همانجا؛ ابصار العين ، همانجا.
8 ـ سـماوى ، ضبط صحيح اين كلمه را ((نَهْمى )) مى داند نه ((فَهْمى )). (ابصار العين ، ص 135. مركز الدرسات الاسلامية لحرس ‍ الثورة )
9 ـ اقبال الاعمال ، ج 3، ص 80؛ بحار الانوار، ج 45، ص 73 و ج 101، ص 273.
10 ـ تاريخ يعقوبى ، ج 2، ص 184؛ ترجمه محمدابراهيم آيتى .
11 ـ لباب الانساب ، ج 1، ص 349.
12 ـ همان ، ص 351.
13 ـ بحار الانوار، ج 45، ص 62؛ اسرار الشهاده ، ج 3، ص 133.
14 ـ روضـة الشـهـداء، ص 434، چ جـديـد. مـرحـوم قزوينى گويد: اينكه برخى بر اين بـاورنـد كـه قـبـر شـهـربـانـو در اطـراف تـهـران اسـت ، افـسـانـه اى بـيـش نـيـست چون او طبق نـقل كتب اخبار و تواريخ خود را پس از امام حسين (ع ) در آب غرق نمود. (يادداشتهاى قزوينى ، ج 1، ص 85)
15 ـ تاريخ طبرى ، ج 5، ص 469.
16 ـ اعيان الشيعه ، ج 1، ص 609 عوالم العلوم ، ج 17، ص 288؛ تاريخ زندگانى امام حسين (ع )، عماد زاده ، ج 2، ص 340.
17 ـ عاشورا چه روزيست ، ص 290.
18 ـ منتخب التواريخ ، ص 298؛ تاريخ زندگانى امام حسين (ع )، ج 2، ص 183.
19 ـ مـقـتـل الحـسـيـن (ع )، كـاشـف الغـطـا، ص 25؛ مقتل الحسين ، منسوب به ابى مخنف ، ص 131.
20 ـ الدمعة الساكبه ، ج 5، ص 103، وسيلة الدارين ، ص 386.
21 ـ اسرار الشهاده ، ج 3، ص 719.
22 ـ نورالعين فى مشهد الحسين (ع )، ص 34؛ انوار الشهاده ، ص 160.
23 ـ مـنـتـخـب التـواريخ ، ص 300، تاريخ زندگانى امام حسين (ع )، عماد زاده ، ج 2، ص 183.
24 ـ الدمعة الساكبه ، ج 5، ص 162.
25 ـ مـعـالى السـبـطـيـن ، ج 1، ص 266 و ج 2، ص 89، سـوگـنـامـه آل مـحـمـّد، ص 382؛ وسـيـلة الداريـن ، ص 297. البـتـه مـؤ لف مـعـالى بـه نقل از بعضى مقاتل نامش را حميده و مادرش را امّكلثوم بنت على ذكر مى كند كه در هر دو صورت خواهر زاده امام حسين مى شود.
26 ـ لباب الانساب ، ج 1، ص 342؛ مناقب ، ج 4، ص 34.
27 ـ ج 3، ص 197.
28 ـ مناقب ، ج 4، ص 115؛ العقد الفريد، ج 5، ص 134.
29 ـ جمهرة الانساب العرب ، ص 67.
30 ـ شـرح الاءخـبـار، ج 3، ص 198. بـرخـى از مـعاصرين ، عبداللّه را شهيد دانسته اند. (اعيان الشيعه ، ج 1، ص 610)
31 ـ تـاريـخ روضـة الصـفـا، ج 3، ص 169؛ تاريخ زندگانى امام حسين (ع )، ج 2، ص 169.
32 ـ تذكرة الشهداء، ص 357.
33 ـ كامل ابن اثير، ج 4، ص 93؛ اخبار الطوال ، ص 261؛ اعيان الشيعة ، ج 1، ص 617.
34 ـ اخـبـار الطـوال ، ص 261؛ اعـيـان الشـيعة ، ج 1، ص 617؛ روضة الصفا، ج 3، ص 178. در مـنـابـع مـخـتلف ، از سه تن ديگر نيز به عنوان اسير ياد شده : 1 ـ عمربن حسين (ع ) (الفـصـول المـهمة ، ص 195؛ منتخب التواريخ ، ص 298؛ تاريخ زندگانى امام حسين (ع )، ج 2، ص 183.) 2 ـ عمربن حسن (ع ). (مقاتل الطالبيين ، ص 119 دارالمعرفة ؛ تاريخ طبرى ، ج 5، ص 462؛ مـنـتـخـب التواريخ ، ص 298) 3 ـ عمروبن حسن (ع ). (الملهوف ، ص 191؛ ترجمة الامام الحسين (ع )، ابن سعد، ص 77؛ بحار الانوار، ج 45، ص 108) ولى از آنجا كه برخى از مـورّخـان آنان را به عنوان شهيد قلمداد كرده اند. (الارشاد، ج 2، ص 26؛ مناقب ، ج 4، ص 122؛ اسـرار الشـهادة ، ج 3، ص 288) در اسارتشان ترديد وجود دارد. علاوه بر اين ممكن است خطاى نسّاخ و يا اشتباه چاپى سبب تعدّد نام اين فرد شده باشد كه ما از آن بى اطلاعيم .

نوشتن دیدگاه