در جمع بندى مطالبى كه در مورد انبياى مكرّم الهى گفته شد، مى توان عامل موفقيت آنان را علاوه بر روشهاى گفته شده ، در روح دعوت آنان دانست . به طورى كه شگردهاى آنان در مناظراتشان حاوى بنياد و پايه هاى مستحكمى بوده كه به اين شيوه قدرت نفوذ بخشيده است .
قرآن كريم عامل موفقيت پيامبر اسلام را كه مسلما در مورد انبياى ديگر نيز چنين است به اين صورت بيان مى كند:
ادع إ لى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالّتى هى اءحسن (264)
اى رسول مردمان را با حكمت و برهان و موعظه نيكو به راه خدا دعوت نما و با بهترين شيوه با آنها مناظره كن .
در اينجا عامل موفقيت را سه امر شمرده است ؛ يعنى سه وسيله براى پيشبرد اهداف پيامبران لازم است كه عبارتند از:
اول : استدلال و منطق
هر پيامبرى كه با مردم رو به رو مى شود، بايد با منطق و استدلال با آنها صحبت كند. درباره ابراهيم عليه السّلام در قرآن آمده است كه وقتى با ستاره پرستان روبه رو مى شود، مى گويد من نيز مانند شما ستاره را خداى خود قرار مى دهد و پس از آنكه ستاره غروب كرد، مى گويد: ((لا اءحبّ الآفلين ))(265)؛ من خدايى را كه غروب مى كند و از ديده ها پنهان مى شود دوست ندارم ))؛ يعنى به اين صورت استدلال مى كند كه خداى ما غروب و زوال ندارد و ناپديد نمى شود.
قرآن همچنين از زبان انبيا مردم را به تعقّل ، تفكّر، و تدبّر دعوت كرده است . به طورى كه پيامبران در مقابل كسانى كه مى گفتند: ((إ نّا وجدنا آباءنا على اءمّة و إ نّآ على آثارهم مقتدون (266)؛ همانا ما پدرانمان را بر سنت و شيوه اى يافته ايم و ما دنباله روى آنها هستيم )) مى فرمودند:
اءو لو جئتكم باءهدى ممّا وجدتم عليه آباءكم قالوا إ نّا بما اءرسلتم به كافرون (267)
حتى اگر براى شما آيينى را بهتر از آنچه كه پدرانتان بر آن يافته ايد، بياورم ؟ گفتند: ما به آنچه كه شما به رسالت آورده ايد، كافريم .

- پاورقی -

 264- نحل / 125.
 265- انعام / 76.
266- زخرف / 23.
267- همان / 24.

نوشتن دیدگاه