آن چه گذشت جنبه ى عاطفى قيام فاطمه (ع) بود. اما قيام او ابعاد گوناگونى دارد، كه جهت و بعد سياسى آن از هر لحاظ برجسته تر و با اهميت تر است. البته غرض از كلمه ى سياسى، هرگز مفهوم رايج و آشناى روزگار ما نيست، كه در مخفى كارى و دغلبازى خلاصه مى شود، بلكه منظور مفهوم حقيقى آن است، كه منزه از هرگونه پنهان كارى و دروغبازى است.
جوينده ى دقيق، در مطالعه و بررسى مراحل و اشكال مختلفى كه اين نزاع بخود مى گيرد، هرگز معنى مطالبه ى قطعى زمينى را نمى بيند، بلكه اين منازعه، براى او مفهوم گستره ترى دارد، و در اعماق خود تصميم راسخى را نشان مى دهد كه بر آن است تا تخت و تاج حكومتى غصب شده، و قدرت و مجدى به تباهى افتاده، را بازستاند و امتى را كه به جاهليّت گذشته ى خود بازپس گشته است، به راه اعتدال باز آورد.
از اين رو فدك سمبلى از معنائى عظيم است كه هرگز، در چهارچوب آن قطعه زمين تصاحب شده ى حجاز، نمى گنجد. و همين معناى رمزى فدك است كه نزاع مربوط به آن را، از قالب مخاصمه اى سطحى و محدود، به جانب قيام و مبارزه اى وسيع و پردامنه سوق مى دهد.
براى تحقيق در اين معنى، خواننده را دعوت مى كنم كه اسناد و مدارك تاريخى و مسلم فدك را مطالعه كند و به اين پرسشها پاسخ گويد: آيا مسأله ى فدك را نزاعى مادّى مى داند؟ آيا در اطراف فدك- به معنى محدود و مشخص آن- اختلافى مى بيند؟ آيا بر سر تصاحب محصولات و درآمد آن، به هر اندازه اى هم كه گفته شود، منازعه اى و مسابقه اى بوده است؟ آيا اصولا دو طرف منازعه، بدون اين كه موضوعى در بين باشد، باهم به خصومت و نزاع برخاسته بودند؟
حاشا كه مسأله ى فدك چنين تصور شود! منازعه ى فدك قيامى عليه اساس حكومتى است، و فرياد آسمان گيرى كه فاطمه (ع) خواست به وسيله ى آن سنگ كجى را كه تاريخ بعد از ماجراى سقيفه بر آن بنا شد، در هم فروشكند.
براى اثبات اين معنى، كافى است به خطبه اى كه زهرا (ع) در مسجد نبى (ص) روياروى خليفه، و در حضور جمعيّت انبوهى از مهاجر و انصار، ايراد فرمود، نگاهى بيفكنيم، در اين خطبه، بيشتر سخن در مدح على ستايش موضع گيرى هاى اسلامى و جاودانه ى اوست، و اثبات حق اهل بيت رسول (ص)، آن جا كه مى گويد:
(آنها وسيله ى رسيدن انسان ها به خداوند، و خاصان و پاكان اويند، و گواهان غيب الهى، و ميراثبران خلافت و حكومت پيامبرانند».) و در ضمن سرزنش و نكوهش مسلمانان، هشدار مى داد كه: آنان به نگون بختى درافتاده اند، و ناشايستى را به خطا و بى تدبير برگزيده و به آئين گذشتگان خود، بازپس گشته اند. و به قصد آب، به آبشخور ديگرن دست يازيده اند، و امر مهم خلافت را، به نااهل آن سپرده و با اين كارها، به فتنه ى عظيمى فروافتاداند و سپس به انگيزه هاى شومى كه آنان را به ترك قرآن وامى دارد، توجّه مى دهد، و بالاخره مخالفت آشكارشان را به حكم و فرمان الهى، در باب خلافت و امامت بيان مى دارد.
بنابراين مسأله، در اينجا مسأله ى ميراث و صدقه نيست، مگر به همان اندازه اى كه به موضوع سياست حاكم مربوط است و هيچ گونه به مطالبه ى زمين و خانه نيز ارتباطى ندارد، بلكه از ديد زهرا (ع) مسأله، مسأله ى اسلام و كفر و ايمان و نفاق و نص و شورا است، و بار ديگر اين هدف عالى سياسى را در سخنانش با زنان مهاجر و انصار مى بينيم: آنجا كه مى گويد:
«چگونه رهبرى امت را، از پايگاه رسالت و قواعد استوار نبوت، و مهبط روح الامين دور ساختند، و آن را از دست آگاهان دنيا و دين باز گرفتند؟ بايد بدانند كه اين كار زيانى آشكار است، اما چرا با ابوالحسن بدشمنى برخاستند؟ به خدا سوگند، تنها علتى كه باعث اين دشمنى شد، قدرت شمشير او در جهاد، سخت گيرى و شدت عمل او در برابر حق، يورش عبرت آموز او به جاى دشمنان و گستاخى و بى پروايى او در راه خدا بود. به خدا اگر مانع نمى شدند تا زمامى را كه رسول خدا (ص)، به پيش دست على (ع) انداخته بود، بردارد، آن را در دست امامت مى گرفت، و كاروان امت را چنان عادلانه و بزرگوارانه پيش مى برد كه در اين كاروان، نه مركب رنجى ببيند و نه راكب اضطرابى يابد. و آنان را به آبشخورى مى رساند كه چشمه ى زلال و نوشين آن، پيوسته به گوارايى بجوشد و چنان سيراب بازشان مى گرداند كه ي عقل به حيرت ماند. بدون اين كه در برابر اين كار و مسؤليت در پى سود و بهره اى برآيد، مگر اين كه تنها، شدت عطش خود را به جرعه ى آبى، و ضعف گرسنگى را به نان خشكى فرو نشاند. و در آن صورت، درهاى بركات الهى، از آسمان و زمين بر آنان گشوده مى شد اما دريغا! اين كار را نكردند و خداوند آن ها را بدين كارشان مؤاخذه خواهد كرد.
بيا و به سخن من گوش فرا دار! اگر در اين جهان دير بمانى، روزگار شگفتى هاى خود را به تو نشان خواهد داد، و چنان چه در كار آن به عجب درمانى، باز هم تو را تازه تر از تازه ترى به اعجابى ديگر خواهد كشاند، و خواهى پرسيد: اينان به كجا پناهنده شدند و به چه دليلى استناد كردند و به كدام رشته اى چنگ زدند؟ «بسيار بعد معبودى يافتند و بد دمسازى اختيار كردند، و راستى ظالمان چه بد مبادله اى نمودند!»
بخدا سوگند، با اين كار واماندگان و عقب افتادگان را بر پيشروان، مقدم داشتند و ناتوان را بر نيرومندان برگزيدند، و دماغ عزّت را بر خاك ذلّت ساييدند؟ آنان كه كار بد خود را شاهكار مى پندارند، بدانند كه «سخت مفسدند ولى خود نمى دانند» اى واى بر آنان! آيا آن كه خلق را بحق رهبرى مى كند، سزاوارتر به پيروى است يا آن كه نمى داند؟ مگر آن كه خود هدايت شود. پس شما را چه شده است كه چنين حكم مى كنيد؟)
بعلاوه در جايى، از زنان پيامبر (ص) نقل نشده است كه در باب ميراث، با ابوبكر به مخاصمه برخاسته باشند، از اين رو اين سؤال پيش مى آيد كه آيا آنان در برابر حطام دنيوى از زهرا (ع)، پارساتر، و در زندگى به سيره ى پيامبر (ص) نزديكتر بودند؟ يا اين كه به ماتم پيامبر (ص) نشسته بودند، و فرزند رسول خدا در سوگ پدر آسوده خاطر بود؟ يا بالاخره اوضاع سياسى روز، در كارهاى حكومتيان اين تفاوت را بوجود آورده بود، و زهرا (ع) را به مقابله و منازعه اى شديد و خطرناك واداشته، بى آن كه براى زنان پيامبر دردسرى فراهم شود؟
ظن غالب بر اين است كه زهرا (ع) مى توانست در ميان پيروان همسرش، و ياران برگزيده ى وى (ع)- كه هيچ گونه ترديدى در صداقت او نداشتند- كسى را پيدا كند، و به همراه على (ع)، بيّنه لازم را در اثبات مدعاى خود، اقامه نمايد اما مى دانيم كه او هر گز چنين نكرد. آيا اين كار به ما نشان نمى دهد كه هدف اوالاى فاطمه (ع) كه قدرت طلبان به خوبى آن را مى شناختند- اثبات ميراث و مال پدرى نبود، بلكه وى همت در محو آثار سقيفه بسته بود، و حصول اين مقصود، نه با اقامه ى بيّنه در باب فدك، بلكه با اين وسيله ممكن بود كه وى از گمراهى و خطاكارى مردم، شواهد زنده اى ارائه دهد، و اين بيّنه را در پيشگاه تمامى ملّت اقامه نمايد. آرى اين بود آن امرى كه در طول مبارزات، هدف اصلى زهرا (ع) را تشكيل مى داد.

نوشتن دیدگاه