فدك قريه اى در حجاز، و فاصله ى آن تا مدينه دو يا سه روز راه بود. اين قريه از آغاز تاريخ خود، سرزمينى يهودى نشين بود، كه طايفه اى از يهود، در آن زندگى مى كردند. اين وضع سالها ادامه داشت، تا با قدرت يافتن اسلام، در سال هفتم هجرى، خداوند در دل ساكنان آن آتش رعبى افكند، و يهود به قصد امان يافتن از اين بيم و هراس به قولى به نيمه فدك و به روايتى به تمامى آن با رسول خدا (ص) مصالحه كردند.
از اين جا حيات تاريخى فدك در اسلام، آغاز مى شود. چون فدك به نيروى نظامى و قواى قهريه فتح نشده بود، به مالكيت خاص رسول خدا (ص) درآمد. آن حضرت نيز، پس از مدتى آن را بفرزند عزيز خود، زهرا (ع) واگذار كرد. فدك تا روز رحلت نبى اكرم (ص) در اختيار فاطمه (ع) بود. پس از درگذشت بنيانگذار اسلام، خليفه ى اول- بنا به تعبير صواعق المحرقه- از زهرا (ع) بازگرفت، و از آن پس تا روز شروع خلافت عمر فدك يكى از منابع درآمد عمومى و تأمين بودجه حكومتى محسوب مى شد. اما عمر در آغاز خلافت خود، آن را به ورثه ى رسول خدا (ص) سپرد، و تا روزى كه عثمان، به خلافت دست يافت، در دست تصرف آنان بود.
عثمان بن عفان، خليفه ى سوم- بنا بآنچه نقل شده- آن را بعنوان تيول به مروان حكم بخشيد. از اين جا براى مدتى، تاريخ فدك را به فراموشى مى سپارد و بعد از عثمان ذكرى از آن به ميان نمى آورد. اما به فرض اين كه در تمام دوره ى خلافت عثمان- مانند همه ى اموال و ثروت هاى ديگرى كه بنى اميه در دوره ى حكومت خود به چپاول بردند- در اختيار مروان باشد، مسلم است كه اميرمؤمنان على (ع) آن را از وى باز پس گرفته است.
بعضى از مدافعان خليفه ى اول در مسأله ى فدك، خواسته اند بگويند كه على (ع) به پيروى از سيره ى ابوبكر فدك را از اموال عمومى جدا نكرد، و بنابراين چنان چه زهرا (ع) را در ادعايش صادق و صائب مى دانست، اين كار را نمى كرد.
من لازم نمى دانم كه اينجا، در باب تقّيه ى بحثى مستوفى مطرح، و مسأله سكوت تلخ على (ع) را توجيه كنم اما اين را هم نمى توانم بپذيرم كه على (ع) را به راه صديق رفته باشد. زيرا نه تنها تاريخ، در اين مورد سخنى ندارد، بلكه نّص صريح آن دال بر اين است كه على (ع) فدك را حق مسلم اهل بيت (ع) مى دانسته، و اين نظر را به وضوح در نامه اى كه براى عثمان بن حنيف نوشته- و بعدا خواهد آمد- بيان و تأكيد فرموده است.
ممكن است على (ع)، درآمد و محصول فدك را به ورثه ى زهرا (ع) همسر و فرزندان او- اختصاص داده باشد، و البته اين اختصاص، بگونه اى نبوده است كه امرى غير عادى تلقى شود، و موجب شيوع خبر گردد، چون وقتى فدك به تصرف على و فرزندان او (ع) درآيد كه صاحبان قانونى آنند، چگونه موجب اشاعه خبر مى تواند شد؟ البته اين احتمال نيز وجود دارد، كه او و فرزندانش (ع) به رضايت تمام، درآمد فدك را صرف مصالح مسلمانان نموده، [اين احتمال پذيرفتنى تر است، زيرا احتمال نخست را نامه امير مؤمنان (ع) به عثمان بن حنيف نفى مى كند، كه مى فرمايد، «گروه ديگر بناچار از آن چشم پوشيدند» و احتمال سوم نيز، به دليل اين كه فاطميان، در آن فرصت هايى كه قدرت ها فدك را بدانها باز مى گرداند مى پذيرفتند، بعيد است.] يا اين كه آن را براى امور مردم و صدقات عامه وقف كرده باشند.

نوشتن دیدگاه