نقش يزيد بن معاويه در حادثه عاشورا
معاويه و حكم امارت ابن زياد
وضع شهر كوفه آشفته شد، به گونه اى كه آن شهر در معرض از دست رفتن بود. در اين هنگام يزيد به سرجون (Sir John) نصرانى
كه مشاور و مَحرم اسرار پدرش معاويه بود، مراجعه كرد و با او مشورتى نمود.
سرجون به يزيد گفت: اگر هم اكنون پدر تو زنده شود و به تو امرى كند، آيا اطاعت مى كنى؟
گفت: آرى!
سرجون بى درنگ، حكم ولايت و سرپرستى عبيداللّه بن زياد را بر كوفه بيرون آورد. مفاد حكم چنين بود:
عبيداللّه بن زياد با حفظ سمت قبلى كه ولايت بصره است، به ولايت كوفه نيز منصوب مى گردد.
معاويه اين حكم را به خط خود نوشته و به سرجون سپرده بود تا در وقت مناسب آن را به يزيد ارائه كند.1
آن چه مهم به نظر مى رسد، از اين تاريخ به بعد است. از اين مرحله به بعد، امر به قتل سيّدالشهداء عليه السلام صورت مى پذيرد
و از اوّلين نامه اى كه يزيد به همراه حكم سرپرستى شهر كوفه (نامه پدرش) براى عبيداللّه فرستاد، نقش يزيد شروع مى شود.
يزيد در اين نامه نخستين دستور رسمى بر قتل سيّدالشهداء عليه السلام را خطاب به عبيداللّه، صادر كرده است.
نامه يزيد به وليد بن عتبه، والى مدينه پيرامون سيّدالشهداء عليه السلام در نزد تاريخ نگاران به سه صورت آمده است:
يعقوبى (در گذشته 292) و جمعى ديگر چنين مى نگارند: يزيد دستور داد اگر حسين بن على عليهما السلام بيعت نكرد، او را به قتل برسان.
وى در نامه اى اين گونه نوشت:
إذا أتاك كتابي هذا، فأحضر الحسين بن علي وعبداللّه بن الزبير فخذهما بالبيعة لي، فإن امتنعا فاضرب أعناقهما وابعث إليّ برؤوسهما،... .2
ابن اعثم كوفى (در گذشته 341) در تاريخ خود مى نويسد:
يزيد در نامه اى به وليد بن عتبه نوشت:
... وقد كان عهد إليّ عهداً وجعلني له خليفةً من بعده، وأوصاني أن آخذ آل أبي تراب بآل أبي سفيان... .
... پدرم مرا ولى عهد خود قرار داد و وصيّت كرد انتقام آل ابوسفيان را از آل ابى تراب بگيرم... .
از آن روى گفته اند «انتقام» كه امير مؤمنان على عليه السلام در جنگ هاى صدر اسلام; يعنى بدر و غير آن،
بزرگانى از آل ابى سفيان را به قتل رسانده بودند. حال مى بايست يزيد انتقام بگيرد(!)
ابن اعثم مى افزايد: آن گاه يزيد همراه اين نامه، كاغذ كوچكى به اندازه گوش موش پيوست كرد كه در آن نوشته شده بود:
أمّا بعد، فخذ الحسين بن علي وعبدالرحمان بن أبي بكر وعبداللّه بن الزبيروعبداللّه بن عمر بن الخطاب أخذاً عنيفاً ليست فيه رخصة،
فمن أبى عليك منهم فاضرب عنقه وابعث إليّ برأسه;3
بى درنگ حسين بن على، عبدالرحمان بن ابى بكر، عبداللّه بن زبير و عبداللّه بن عمر را احضار كن و هيچ فرصتى به آنان نده!
اگر با تو در بيعت با من كوتاهى كردند، گردنشان را بزن و سرهايشان را براى من بفرست!
بر اين عبارت ابن اعثم، چنين خرده گرفته اند كه در آن زمانى كه نامه يزيد به دست وليد رسيد، عبدالرحمان بن ابى بكر زنده نبوده
و از طرفى عبداللّه بن عمر قبل از آن تاريخ با يزيد بيعت كرده بود.
بنا بر نقلى كه از صحيح بُخارى گذشت، عبداللّه بن عمر صد هزار درهم پول گرفت و با يزيد بيعت كرد.
اين گونه اشتباهات در تاريخ موجود است و فرد محقق و پژوهنده با فكر و دقّت در عبارت هاى مختلف تاريخى به اين اشتباهات پى مى برد.
اما طبرى در اين زمينه مى نويسد: وقتى يزيد روى كار آمد هيچ غم و مشكلى نداشت، مگر از جانب كسى كه از بيعت او سر باز زده بود
و در زمان پدرش معاويه، دست بيعت به يزيد نداده بود.
وى در ادامه مى افزايد:
... ثمّ كتب إليه في صحيفة كأنّها اُذن فارة: «أمّا بعد، فخذ حسيناً وعبداللّه بن عمرو وعبداللّه بن الزبير بالبيعة أخذاً شديداً ليست فيه رخصة حتّى يبايعوا. والسلام»;4
يزيد نامه اى به وليد نوشت و به همراه آن، نامه كوچكى پيوست كرد در آن چنين آمده بود:
از حسين و عبداللّه بن عمر و عبداللّه بن زبير بى درنگ بيعت بگير و هيچ فرصتى به آن ها نده تا اين كه بيعت كنند.
چنان كه گذشت، در نقل طبرى سخن از جدا كردن سرها و فرستادن آن ها به يزيد به ميان نيامده است.
خوارزمى (در گذشته 568) نيز در مقتل الحسين عليه السلام به اين موضوع پرداخته و مى نويسد: يزيد در نامه اى به وليد بن عتبه نوشت:
... پدرم به من سفارش كرده كه از آل ابوتراب برحذر باشم... اى وليد! همان طور كه مى دانى خداوند متعال انتقام عثمان بن عفّان مظلوم
را به واسطه فرزندان ابوسفيان از آل ابوتراب خواهد گرفت... .5
با نگاه به عبارتى كه ابن اعثم نقل كرده، تنها به انتقام آل ابوسفيان از خاندان امير مؤمنان على عليه السلام پرداخته،
ولى اين عبارت به مظلوميت عثمان و انتقام او نيز اشاره كرده است.
چرا ميان اين عبارت ها چنين تفاوت وجود دارد؟ چون آنان ناگزيرند بهانه انتقام عثمان را نيز مطرح كنند; چرا كه معاويه با همين بهانه به رياست رسيد.
مطلبى نقل كرده اند كه بر اين مسئله گواه است; وقتى بعد از شهادت اميرالمؤمنين عليه السلام و صلح امام حسن عليه السلام،
معاويه وارد مدينه منوره شد، به او خبر دادند كه دختر عثمان گريه و زارى به راه انداخته است.
معاويه به خانه عثمان رفت و با آن دختر ملاقات كرد و پرسيد: چرا ناراحتى؟
گفت: من به ياد پدرم افتاده ام و از تو كه هم اكنون به رياست رسيده اى، تقاضا مى كنم انتقام خون پدرم را بگيرى.
علماى اهل سنّت به طور صريح نوشته اند كه معاويه در پاسخ دختر عثمانگفت: اين حرف ها يعنى چه؟ ما مى خواستيم به رياست برسيم(!)
الآن هم شما را از جهت مادى به خوبى تأمين كرده ايم و از تو مى خواهم ديگر از اين سخنان نگويى(!)6
بنابراين، قتل عثمان بهانه اى بيش نبوده و تنها انگيزه، رياست بوده است.
خوارزمى در ادامه مى نويسد: نامه اى كوچك به پيوست آن نامه به سوى وليد ارسال شد. در آن نامه نوشته بوده است:
أمّا بعد، فخذ الحسين وعبداللّه بن عمر وعبدالرحمان بن أبي بكروعبداللّه بن الزبير بالبيعة أخذاً عنيفاً ليست فيه رخصة،
فمن أبى عليك منهم فاضرب عنقه وابعث إليّ برأسه، والسلام;7
از حسين، عبداللّه بن عمر، عبدالرحمان بن ابى بكر وعبداللّه بن زبير بيعتى سخت و محكم بگير و هيچ فرصتى به آن ها نده و اگر خوددارى كردند
گردنشان را بزن و سرشان را بفرست.
تشويش و اشتباه در اين عبارت نيز وجود دارد، ولى در متن، دستور به قتل آمده است.
________________________________________
1 . به زودى مدارك اين حكم را ارائه خواهيم كرد.
2 . تاريخ يعقوبى: 2 / 241.
3 . الفتوح: 3 / 9.
4 . تاريخ طبرى: 5 / 338.
5 . مقتل الحسين عليه السلام: 1 / 180.
6 . ر.ك: تاريخ مدينة دمشق: 59 / 154، العقد الفريد: 1078، البداية والنهايه: 8 / 141.
