فجعل الله الايمان تطهيرا لمن من الشرك، والصلاة تنزيها لكم عن الكبر، والزكاة تزكية للنفس و نماء فى الرزق، والصيام تثبيتا للاخلاص، والحج تشييدا للدين، والعدل تنسيقا للقلوب، و طاعتنا نظاما للملة، و امامتنا امانا من الفرقة، والجهاد عزا للاسلام، والصبر معونة على استيجاب الاجر، والامر بالمعروف مصلحة للعامة، و بر الوالدين وقاية من السخء و صلة الارحام منماة لعدد، والقصاص حصنا للدماء، والوفاء بالنذر تعريضا للمغفرة، و توفية المكائيل و الموازين تغييرا للبخس، والنهى عن شرب الخمر تنزيها عن الرجس، و اجتناب القذف حجابا عن اللعنة، و ترك السرقة ايجابا للعفة، و حرم الله الشرك اخلاصا له بالربوبية: ف «اتقوا الله حق تقاته و لا تموتن الا و انتم مسلمون». و اطيعوا الله فيما امركم به و نهاكم عنه، فانه «انما يخشى الله من عباده العلماء».
خداوند، ايمان شما را باعث تطهير و پاكيزگى از شرك قرار داد، و براى وارستن شما از كبر، نماز را و براى پاكيزه كردن جان و رويش روزى، زكات را و براى استوار كردن اخلاص، روزه را و براى استحكام دين، حج را و براى نظم دلها، عدالت را و براى امنيت از پراكندگى، امامت ما را و براى سامان يافتن امت (آيين و شريعت)، پيروى ما را و براى عزت و سربلندى اسلام و خوارى و سرافكندگى كفر و نفاق، جهاد را و براى دريافت پاداش معنوى، صبر و شكيب را مقرر كرد. براى مصلحت توده هاى ناآگاه، امر به معروف را و براى نگهبانى از خشم خداوند، نيكى به پدر و مادر را و براى دراز زيستن (تاخير در اجل) و بقاى نسل، حفظ پيوند خويشان را و براى پاسدارى از خونها، قصاص را و براى آمرزش از گناه، وفاى به نذر را و براى حفظ حقوق ديگران از تباه شدن و حفظ اموال مردم از كاسته شدن، تمام نهادن پيمنه ها و ترازوها را و براى وارستن از پليدى، ترك ميگسارى را و براى نگهدارى خويش از لعنت و نفرين خداوند، دورى گزيدن از نسبت ناروا را و براى تاكيد بر عفت، پرهيز از دزدى را قرار داد و در نهايت، براى اخلاص در پيمودن راه بندگى، شرك ورزيدن را حرام كرد. «پس از خدا آن گونه كه سزاوار پروا كردن از اوست، پروا كنيد، و زينهار، جز مسلمان نميريد» و خدا را در آنچه فرمان داده و از آنچه بازداشته، پيروى كنيد؛ چرا كه: «از بندگان خدا، تنها دانايان اند كه از او مى ترسند».
فاطمه عليهاالسلام در اين گفتار، به پاره اى از واجبات و محرمات الهى اشاره كرده و بر حكمتها و علتهاى نهانى هر يك، توجه داده است؛ بدين منظور كه مسلمانان را به انجام واجبات و اطاعت خداوند، ترغيب كند و نسبت به ارتكاب محرمات و معصيت خداى سبحان، متنفر سازد.
بنابر مبانى مذهب تشيع، تكاليف و تشريعات الهى، مبتنى بر مصالح و مفاسدى است كه خداى سبحان به مقتضاى حكمت، براى بندگانش منظور كرده است و دستيابى بدان مصالح و دورى و رهايى از مفاسد، جز با انجام واجبات و ترك محرمات الهى، ممكن نيست. اگر چه بسيارى از مصالح و مفاسد، به لحاظ محدود بودن قلمرو عقل و خرد آدمى براى ما روشن نيست؛ اما در قرآن كريم و روايات امامان معصوم عليهم السلام، از جمله در بحث ما به پاره اى از آن حكمتها و علتهاى نهانى احكام الهى، اشاره شده است و محدث و دانشمند فرهيخته ى شيعه، شيخ صدوق در كتاب شريف علل الشرائع، آنها را گردآورى كرده است.
اساس هدفهايى كه پيامبران در بعثت خود، دنبال كرده اند، عبارت است از:
1) حفظ رابطه ى عبوديت (رابطه ى انسان با خداى خويش) و لقد بعثنا فى كل امة رسولا ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت. [سوره ى نحل، آيه ى 36.] و در حقيقت، در ميان هر امتى فرستاده اى برانگيختيم (تا بگويد:) خدا را بپرستيد و از طاغوت (فريبگر) بپرهيزيد.
2) حفظ جان انسانها
من قتل نفسها بغير نفس او فساد فى الارض فكانما قتل الناس جميعا و من احياها فكانما احيا الناس جميعا. [سوره ى مائده، آيه ى 32.]
هر كس، كسى را جز به قصاص قتل يا (به كيفر) فسادى در زمين بكشد، چنان است كه گويى تمام مردم را كشته باشد، و هر كس كسى را زنده بدارد، چنان است كه گويى همه ى مردم را زنده داشته است.
3) حفظ حيات خرد آدميان و يضع عنهم اصرهم و الاغلال التى كانت عليهم. [سوره ى اعراف، آيه ى 157.] و از دوش آنان، قيد و بندهايى را كه بر ايشان بوده است، برمى دارد. و يثيروا لهم دفائن العقول و يروهم الايات المقدرة. [نهج البلاغه، خطبه ى 1.]
(با حجت و تبليغ)، چراغ معرفتشان را بيفروزند تا به آيتهاى خدا چشم دوزند.
4) حفظ آبرو و كرامت انسانها و لا تقربوا الزنا انه كان فاحشة و ساء سبيلا. [سوره ى اسراء، آيه ى 32.] و به زنا نزديك مشويد؛ چرا كه آن، همواره زشت و بد راهى است.
5) حفظ اموال و حقوق انسانها و َ إِلى مَدْيَنَ أَخاهُمْ شُعَيْباً قالَ يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ قَدْ جاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْمِيزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النّاسَ أَشْياءَهُمْ وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ- وَ لا تَقْعُدُوا بِكُلِّ صِراطٍ تُوعِدُونَ وَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ تَبْغُونَها عِوَجاً. [سوره ى اعراف، آيه ى 85- 86.] و به سوى مردم مدين، برادرشان شعيب را فرستاديم؛ گفت: اى قوم من! خدا را بپرستيد كه براى شما هيچ معبودى جز او نيست. در حقيقت، شما را از جانب پروردگارتان برهانى روشن آمده است. پس پيمانه و ترازو را تمام نهيد، و اموال مردم را كم مدهيد، و در زمين، پس از اصلاح آن فساد مكنيد. اين (رهنمودها) اگر مؤمن ايد، براى شما بهتر است.
6) تحقق عدالت اجتماعى و قسط در همه ى جوانب زندگى فردى و اجتماعى
لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط. [سوره ى حديد، آيه ى 25.]
به راستى ما پيامبران خود را با دلائل آشكار روانه كرديم و با آنها كتاب و ترازو را آورديم تا مردم به انصاف (راستى و عدالت) برخيزند.
آنچه را كه حضرت صديقه ى طاهره عليهاالسلام در اين بخش به تبيين حكمتها و علتهاى نهانى آن پرداخته است، در حقيقت، تفصيل و تحليلى است كه از هدفهايى كه پيامبران براى تحقق آنها به پا خاسته اند، و مى نماياند كه:
سياست شرعى، تنها مجموعه اى از پندها و اندرزها نيست؛ بلكه قوانين جامعى است كه حاكم بر پندارها و كردارهاى پنهان و آشكار آدمى است. نيز فقط يك رشته آداب سلوك نيست كه دين آموخته باشد و تنها شيوه ى نيايش و وظايف عبادى بشر را در برابر خداوند تعيين كرده باشد؛ بلكه سياست شرعى، يك نظام كامل سياسى و اجتماعى و اقتصادى است. آنچه درست است، اين است كه شرع، اصول جامع و احكام مبسوطى مى نهد كه بر طبق آنها همه ى مصالح، به منظور حصول كمال فضيلت انسانى، ترتيب داده مى شود. [جامعه سازى قرآنى، ص 55.]
فجعل الله الايمان تطهيرا لكم من الشرك.
خداوند، ايمان شما را باعث تطهير و پاكيزگى از شرك قرار داد.
يكى از علل غايى بعثت پيامبران، تزكيه و پالايش انسانها و پاكيزگى روح و اخلاق آدمى است. در آموزه هاى دينى، ريشه و اساس همه ى مفساد دنيوى و اجتماع انسانى، پيروى از هواى نفس است و تنها راه اصلاح بشر، اين است كه آدمى را به گونه اى تربيت كنند كه خداى سبحان و خواست او را (كه همان حق و فضيلت است)، بر هواى نفس خويش برترى داده، مقدم بدارد. در آن صورت است كه عدالت بر قرار مى گردد و حق و فضيلت، اقامه مى شود و قشرهاى مختلف جامعه از ستم و تبعيض، رهايى مى يابند:
فاما من طغى- و آثر الحيوة الدنيا- فان الجحيم هى الماوى- و اما من خاف مقام ربه و نهى النفس عن الهوى- فان الجنة هى الماوى. [سوره ى نازعات، آيه ى 37- 41.]
اما هر كه طغيان كرد و زندگى پست دنيا را برگزيد، پس جايگاه او همين آتش است؛ و اما كسى كه از ايستادن در برابر پروردگارش هراسيد و نفس خود را از هوس بازداشت، پس جايگاه او همان بهشت است.
چون طغيان و سركشى و استبداد، موجب كفر و اساس همه ى گناهان و ناپاكى ها و ستمكارى ها و حق كشى هاست، انسان سركش در هر مرتبه اى از طغيان كه باشد، خود جهنمى است كه ظاهر و نهان عالم را كه بر پايه ى عدل و حق نهاده شده و سراسر، جمال و زيبايى است، به جهنمى زشت و تاريك، تبديل مى كند.
در حقيقت، تمام نابسامانى ها و درد و رنجهايى كه در جامعه مى بينيم و افراد از بى انصافى ها و بى عدالتى ها و رواج هر گونه فساد (اخلاقى، اقتصادى و...) و قانون شكنى، فريادشان بلند است و در جرايد و مطبوعات، بعضا ناله هاى آنها انعكاس مى يابد، به طور قطع داراى منشا و اساسى است كه از آن سرچشمه مى گيرند. برخى اين زشتى ها و پلشتى ها را به آسمان، و برخى ديگر به زمين، يا عصر و زمانه، يا به گروهى خاص و در نهايت، برخى به فردى خاص، نسبت مى دهند و با اين حال، روز به روز فساد در جامعه بيشتر و بيشتر مى گردد. بايد بررسى كرد تا روشن شود كه ريشه ى اين همه نابسامانى و عدم تعادل در جامعه چيست و در كجاست؟ آيا آنهايى است كه گفته
شده و برشمرديم؟ يا اينكه علت آن در جاى ديگر بايد جستجو شود؟
حقيقت اين است كه هيچ كدام از اينها اساس و منشا اين نابسامانى ها در هيچ جامعه اى نيست؛ بلكه ريشه اصلى، هواى نفس آدمى است.
آن جهود سگ ببين چه راى كرد           پهلوى آتش، بتى بر پاى كرد
كانكه اين بت را سجود آرد برست           ورنه آرد در دل آتش نشست
چون سزاى اين بت نفس او نداد           از بت نفسش، بتى ديگر بزاد
مادر بتها، بت نفس شماست           ز آنكه آن بت، مار و اين بت، اژدهاست
[مثنوى، دفتر اول، بيت 769- 772.] .
اصل همه بتها، بت نفسانى است كه انسانها در درون خود ساخته اند؛ زيرا كه بتهاى بيرونى در حكم مار است، در حالى كه بتهاى درونى، در حكم اژدهاست؛ يعنى غريزه ى حب ذات و خودخواهى است كه اصل همه ى آرزوها و هوسهاست.
روشن است كه وجود هواى نفس و ميوه هاى تلخ آن، يعنى خودخواهى ها و خودپسندى ها، سرچشمه ى و اصل همه ى نابسامانى ها در زندگى فردى و اجتماعى انسانهاست، و طبيعى است كه هر چه و به هر ميزان اين نيرو در وجود آدمى افزوده شود، در مقابل، نيروى ايمان و عقل و خرد رو به ضعف و ناتوانى مى رود.
اصولا هر انديشه و عملى براى انسان عاقل و خردمند و مختار، دو جهت دارد؛ يكى جهت منافع فردى و لذتهاى وهمى و زودگذر انسانهاى خودخواه و خودمحور و خودپسند، و ديگرى جهت مصالح برتر و خير عمومى و نتايج آينده و باقى آن. ذهنهاى تاريك و انديشه هاى خيرانديش و عاقبت بين و آينده نگر با ايمان، جهت دوم را برگزيده، رو به سوى مصالح برتر و خير عمومى و نتايج آينده و جاودانه دارند. بنابراين، تنها راه درمان اين بيمارى و پالايش روح و جان از آلودگى هاى نفسانى و بيرون راندن ديو رذالت و پستى و خودخواهى از درون آدمى، تقويت نيروى ايمان و خرد است؛ زيرا همچنان كه آلودگى ها در تاريكى دامن جسم و جامه را مى آلايند، پليدى ها و پلشتى ها نيز در تاريكى جهل و هواهاى نفسانى، روح و جان آدمى را به صفات شيطانى آلوده مى كنند و او را از درك حقيقت و عمل به حق و عدالت بازمى دارند. هواى نفس، همچون دوزخ تاريكى است كه فضاى روح انسانى را تيره و تار مى سازد و دل را چراگاه شيطان مى كند، تا آنجا كه آدمى از حقيقت انسانيت، منسلخ و پست تر از حيوان مى گردد، و در تاريكى هواى نفس است كه ديده ى عبرت آموز و گوش پند شنو و دل حقيقت فهم را از او مى گيرد:
لهم قلوب لا يفقهون بها و لهم اعين لا يبصرون بها و لهم اذان لا يسمعون بها اولئك كالانعام بل هم اضل اولئك هم الغافلون. [سوره ى اعراف، آيه ى 179.]
دلهايى دارند كه با آن حقايق را دريافت نمى كنند، و چشمانى دارند كه با آنها نمى بينند، و گوشهايى دارند كه با آنها نمى شنوند. آنان همانند چارپايان، بلكه گمراه ترند. آرى، آنها همان غافل ماندگان اند.
آدمى در اين مرحله، ديگر زمنيه هدايت و راه يافتن به روشنايى و معنويت را نيز از دست مى دهد:
افرايت من اتخذ الهه هواه و اضله الله على علم و ختم على سمعه و قلبه و جعل على بصره غشاوة فمن يهديه من بعد الله افلا تذكرون. [سوره ى جاثيه، آيه ى 23.]
پس آيا ديدى كسى را كه هوس خويش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته، گمراه گردانيده و بر گوش او و دلش مهر زده و بر ديده اش پرده نهاده است؟ آيا پس از خدا چه كسى او را هدايت خواهد كرد؟ آيا پند نمى گيريد؟
ارايت من اتخذ الهه هواه افانت تكون عليه وكيلا. [سوره ى فرقان، آيه ى 43.]
آيا آن كس كه هواى نفس خود را معبود خويش گرفته است، ديدى؟ آيا مى توانى ضامن او باشى؟
اكنون كه روشن شد نقطه ى انحراف آدمى، هواپرستى است و جهالت و ضعف عقل و سستى ايمان، باعث قوت آن است، بايد بدانيم كه تنها راه نجات و آزادى از چنگال آن، توان بخشيدن به علم و آگاهى و عقل و ايمان و هماهنگى آنها با يكديگر است؛ چرا كه هر يك بدون ديگرى نقش چندانى ندارد؛ يعنى عقل بدون علم، چشم بى نور است و آگهى بدون ايمان، همچون شمشير بدون بازو، و اصولا ديندارى بى عقل و خرد و دانش و آگهى، دين را به رنگ هواى نفس درآوردن است و خردمند بى دين نيز جز هواى نفس خود، معبودى ندارد و تمام نيروهاى فكر و انديشه و دانش او در گمراهى و كژراهه به هرز مى رود. بدين روى، خداى تعالى براى روشن كردن جان آدمى، ايمان را اصل همه ى واجبات و سنتها قرار داد تا در پرتو نور و روشنايى آن ، فضاى روح و دل را از كدورات شرك و هواهاى نفسانى و جهالت بزدايد.
تعاليم اسلامى مربوط به جامعه ى آرمانى، در شريعت عرضه شده است. دستورات اكيدى براى مل كردن به اين تعاليم صادر شده و نقض آنها نيز شرعا مستوجب عقوبت گرديده است. البته برخى از اين تعاليم و اعمال، مثل مهربانى با همسايگان، صرفا به اصول اخلاقى مربوط است، در حالى كه برخى ديگر، مانند احكام حرمت سرقت، تجاوز به حقوق همسايگان، تا تعرض به مردم در معابر عمومى، در صورت نقض، مستوجب كيفر خواهد شد. با اين حال، مهمترين عامل بازدارنده اى كه مايه ى قوام و قوت تعاليم مربوط به جامعه و اسلام بوده، بيش از حضور عينى و خارجى نيروى انتظامى گونه اى با عناوين «محتسب» يا «شرطه» يا انواع ديگر نيروهاى مجرى قانون، وقوف باطنى دائمى به حضور خداوند و جبروت و قدرت و داروى او درباره ى همه ى اعمال و افعال بشر بوده است. [جوان مسلمان و دنياى متجدد، ص 83.]

نوشتن دیدگاه