مهر ورزيدن و دوست داشتن پيامبر و خاندانش يكى ازاصول اسلام است كه قرآن وسنت بر آن تأكيد دارند. قرآن كريم در اين باره مىفرمايد:
«قل إن كان آباؤكم و ابناؤكم و إخوانكم و أزواجكم و عشيرتكم و أموال اقترفتموها و تجارة تخشون كسادها و مساكن ترضونها أحب إليكم من الله و رسوله و جهاد في سبيله فتربصوا حتى يأتى الله بأمره و الله لا يهدى القوم الفاسقين»(توبه/24): بگو اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و بستگان شما و اموالى كه بدست آوردهايد و تجارتى كه از كساد آن بيم داريد و مسكنهاى مورد علاقه شما، در نظرتان از خداوند و پيامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، در انتظار اين باشيد كه خداوند عذابش را بر شما نازل كند، و خداوند جمعيت نافرمانبردار را هدايت نمیكند.
و در آيه ديگر مىفرمايد: «الذين آمنوا به و عزروه و نصروه و اتبعوا النور الذي أنزل معه أولئك هم المفلحون» (اعراف/157): كسانى كه به او ايمان آوردهاند و او را تكريم كرده و كمك نمودهاند و از نورى كه بر وى فرود آمده پيروى كردهاند، رستگارانند.
خدا در اين آيه براى رستگاران چهار ويژگى مىشمارد:
1- ايمان به پيامبر: «آمنوا به».
2- تعزيز و تكريم او: «عزره».
3- يارى كردن او: «نصروه».
4- پيروى از نورى (قرآن) كه نازل شده است «و اتبعوا النور الذي أنزل معه».
با توجه به اينكه يارى كردن پيامبر در ويژگى سوم آمده است، قطعا مراد از «عزروه» در ويژگى دوم همان تكريم و تعظيم پيامبر است، و مسلما، تكريم پيامبر مخصوص دوران حيات او نيست، همچنانكه ايمان به وى كه در آيه وارد شده، چنين محدوديتى ندارد.
درباره محبت به خاندان رسالت كافى است كه قرآن آن را به صورت پاداش رسالت (البته به صورت پاداش نه پاداش واقعى) ذكر كرده و مىفرمايد: «قل لا أسألكم عليه اجرا إلا المودة فى القربى» (شورى/23):
بگو من براى اداى رسالت خدا از شما پاداشى نمىطلبم،جز محبت ورزيدن به بستگان ونزديكانم .
محبت و تكريم نسبت به پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نه تنها در قرآن آمده، بلكه در احاديث اسلامى نيز بر آن تأكيد شده است، كه دو نمونه آن را يادآور مىشويم:
1- رسول اكرم فرمود: «لا يؤمن أحدكم حتى أكون أحب إليه من ولده و الناس اجمعين». (1) هرگز يك نفر از شما مؤمن واقعى نخواهد بود، مگر اينكه من براى او از فرزندانش و همه مردم محبوبتر باشم.
2- در حديث ديگر مىفرمايد: ثلاث من كن فيه ذاق طعم الإيمان: من كان لا شيء أحب إليه من الله و رسوله، و من كان لئن يحرق بالنار أحب إليه من أن يرتد عن دينه، و من كان يحب لله و يبغض لله» (2) : سه چيز است كه هر كس داراى آن باشد، مزه ايمان را چشيده است: 1- آن كس كه چيزى براى او از خدا و رسولش گرامىتر نباشد. 2- آن كس كه سوخته شدن در آتش براى او محبوبتر از خروج از دين باشد. 3- آن كس كه براى خدا، دوست يا داشمن بدارد.
محبت خاندان پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)
1- پيامبر گرامى(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «لا يؤمن عبد حتى أكون أحب إليه من نفسه و تكون عترتي أحب إليه من عترته، و يكون أهلي أحب إليه من أهله» (3) :مؤمن به شمار نمىرود بندهاى مگر اينكه مرا بيش از خود دوست بدارد، و فرزندان مرا بيش از فرزندانش، و خاندان مرا فزون از خاندان خود، دوست بدارد.
2- در حديث ديگر درباره عترت خود مىفرمايد: «من أحبهم أحبه الله و من أبغضهم أبغضه الله» (4) : هر كس آنها را دوست بدارد، خدا را دوست داشته و هركس آنها را دشمن بدارد، خدا را دشمن داشته است.
تا اين جا با دلايل اين اصل (مهر ورزيدن به پيامبر و عترتش) آشنا شديم، اكنون سؤال می شود :
1- سودى كه امت از مهر ورزيدن به پيامبر و عترت او مىبرد چيست؟!
2- شيوه مهر ورزى و تكريم نسبت به پيامبر و خاندان او چيست؟!
درباره مطلب نخست يادآور مىشويم: محبت به انسان با كمال و با فضيلت، خود نردبان صعود به سوى كمال است، هرگاه انسانى فردى را از صميم دل دوست بدارد، كوشش مىكند خود را با او همگون سازد و آنچه كه مايه خرسندى او است انجام داده، و آنچه او را آزار مىدهد ترك نمايد.
ناگفته پيداست وجود چنين روحيهاى در انسان مايه تحول بوده و سبب مىشود كه پيوسته راه اطاعت را در پيش گيرد و از گناه بپرهيزد. كسانى كه در زبان اظهار علاقه كرده ولى عملا با محبوب خود مخالفت مىورزند، فاقد محبت واقعى مىباشند، در دوبيتى كه به امام صادق (علیه السلام) نسبت داده شده است به اين نكته اشاره شده آنجا كه مىفرمايد:
تعصى الإله و أنت تظهر حبه*هذا لعمري فى الفعال بديعلو كان حبك صادقا لأطعته*إن المحب لمن يحب مطيع (5)
«خدا را نافرمانى مىكنى و اظهار دوستى مىنمايى، به جانم سوگند، اين كار شگفتى است.
اگر در ادعاى خود راستگو بودى او را اطاعت مىكردى، حقا كه مريد پيوسته مطيع محبوب خود مىباشد».
اكنون كه برخى از ثمرات مهرورزى به پيامبر و خاندان او روشن شد، بايد به شيوه ابراز آن بپردازيم: مسلما مقصود حب درونى بدون هيچگونه بازتاب عملى نيست، بلكه مقصود مهرى است كه در گفتار و رفتار انسان بازتاب مناسبى داشته باشد.
شكى نيست كه يكى از بازتابهاى محبت به پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندان او پيروى عملى از آنان است، چنانكه اشاره شد، ولى سخن در ديگر بازتابهاى اين حالت درونى است، و اجمال آن اين است كه هر گفتار يا رفتارى كه در نظر مردم نشانه محبت و وسيله گرامى داشت افراد به شمار مىرود، مشمول اين قاعده مىباشد، مشروط بر اينكه، با عمل مشروع او را تكريم كند، نه با عمل حرام.
بنابراين، گرامى داشت پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندان او در هر زمان خصوصا در سالروز ولادت يا وفات ـ يكى از شيوههاى ابراز محبت و گرامى داشت مقام و منزلت آنان است و آزين بندى در روزهاى ولادت وروشن كردن چراغ و برافراشتن پرچم و تشكيل مجلس براى ذكر فضايل و مناقب پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) يا خاندان او، نشانه محبت به آنان و وسيله ابراز آن به شمار مىرود و به اين خاطر تجليل پيامبر در ايام ولادت يك سنت مستمر، در ميان مسلمانان بوده است.
ديار بكرى در كتاب «تاريخ الخميس» مىنويسد: مسلمانان پيوسته ماه ولادت پيامبر را گرامى داشته و جشن مى گيرند و اطعام مىكنند و به فقرا صدقه مىدهند اظهار شادمانى مىنمايند و سرگذشت ولادت او را بيان مىكنند، چه بسا كراماتى براى آنان ظاهر مىشود. عين اين سخن را عالم ديگرى به نام ابن حجر قسطلانى در كتاب خود آورده است. (6)
____________________________________________________
پی نوشت ها :
1و2ـ كنز العمال: ج 1، ح70 و 72 و جامع الأصول: ج 1، ص .238
3و4ـ مناقب الامام اميرالمؤمنين نگارش حافظ محمد بن سليمان كوفى، ج 2، ح 619، و .700 و بحار الأنوار ج 17 ص 13، علل الشرايع باب 117 ح .3
5ـ سفينة البحار: 1/ .199
6ـ المواهب اللدنية، ج 21، ص 27، تاريخ الخميس، ج 1، ص .223
