حديث شناس باعظمت ، شيخ صدوق در كتاب « معانى الاخبار »(1) حديث بسيار مهمى در رابطه با گناهانى كه آثار شومى دارد از حضرت زين العابدين(عليه السلام) نقل كرده كه بخشى از آن روايت اين قطعه از دعاى كميل را كه هر جمله اش با « اللهم اغفر لى الذنوب » شروع شده توضيح مى دهد :
گناهانى كه باعث پرده درى است عبارتست از :
1 ـ خوردن مايع مست كننده . 2 ـ قمار بازى . 3 ـ بكار گرفتن كار بيهوده و شوخى بيجا براى خنداندن مردم . 4 ـ بيان عيوب مردم . 5 ـ همنشينى با متهمين به گناه و بدكارى .
شراب خوارى
حضرت موسى بن جعفر و امام هشتم و حضرت جواد (عليهم السلام) شراب خوارى را از گناهان كبيره شمرده اند .
دانشمندان بزرگ شرق و غرب اثبات كرده اند : كه مايعات مست كننده ، چه كم و چه زياد ، آثار زيان بارى در مغز و معده و كبد و قلب و كليه و مجارى تنفّس و گردش خون و عقل و نسل به جا مى گذارد كه گاهى علاج آن آثار ، غير ممكن و هلاكت مشروب خوار قطعى و حتمى است . شيطانِ بطرى ، شيطانى بسيار خطرناك و دشمنى زيان آفرين و موجودى پليد و نجس است .
قرآن مجيد مايع مست كننده را ناپاك و رجس و از كارهاى شيطان برشمرده(2) و سودش را در برابر زيانش ناچيز و اندك دانسته (3) و به خاطر خطرات فراوان و زيان هاى غير قابل جبرانش آن را بر تمام مردم حرام كرده و مرتكب آن را ، چنان چه موفق به توبه نشود ، به عذاب سنگين دنيايى و آتش سوزان آخرتى دچار خواهد كرد .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) در رابطه با مايع مست كننده ده نفر را لعنت كرده :
كسى كه درختش را به اين خاطر كاشته ، و آن كه از درختش نگهبانى كرده ، و كسى كه انگور يا مادّه ديگرش را افشرده ، و شخصى كه آن را نوشيده ، و كسى كه ساقى آن بوده ، و آن كه آن را با دوش يا با مركب جابجا كرده ، و كسى كه از باربر تحويل گرفته ، و شخصى كه آن را فروخته ، و آن كه آن را خريده ، و كسى كه پولش را خورده . فرداى قيامت شراب خوار وارد عرصه ى محشر مى شود ، در حالى كه رويش سياه و دهانش كج و زبانش بيرون افتاده و فرياد تشنگى اش بلند است . به او از چاهى كه چرك زناكاران در آن ريخته شده مى آشامانند(4) .
امام صادق (عليه السلام) فرمود : شراب خوارى مساوى با بت پرستى است(5) . شراب خوار در قيامت كافر محشور مى شود(6) . شراب پايه ى هر گناهى است ! (7)
به اميرالمؤمنين (عليه السلام) گفته شد : آيا شما فرموده ايد : شراب از دزدى و زنا بدتر است ؟ فرمود : آرى ، زناكننده شايد گناه ديگرى انجام ندهد ، ولى شراب خوار چون شراب خورد ، زنا مى كند ، آدم مى كشد ، نماز را ترك مى كند ! (8)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود : كسى كه شراب را پس از آن كه حرمتش را خدا به زبان من ابلاغ كرد بنوشد ، سزاوار نيست هنگامى كه به خواستگارى بيايد پاسخ مثبت به او داده شود . شفاعت شراب خوار چون شفاعت كند پذيرفته نيست . گفتارش نبايد مورد تصديق قرار گيرد . نبايد او را بر امانتى امين دانست ، پس كسى كه چيزى به او بسپارد ، براى او از جانب خدا ضمانى نيست(9) .
قمار
از گناهان بزرگ و معاصى كبيره قمار است .
امام صادق (عليه السلام) در روايتى مهم به كبيره بودن اين گناه اشاره فرموده(10) .
در قرآن مجيد فقط در رابطه با قمار و شراب تعبير به گناه بزرگ شده : ( يَسْئَلونَكَ عَنِ الخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُل فيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ ) (11) .
« از تو از مايع مست كننده و قمار مى پرسند ، بگو : در مايع مست كننده و قمار گناه بزرگ است » .
ساختن همه ى آلات و ادوات قمار و اجرت گرفتن بر ساخت آن ها و خريد و فروششان حرام است .
به فتواى بسيارى از فقهاى بزرگ شيعه ، بازى با آنها حتّى بدون برد و باخت ، شرعى نيست .
نگاهداشتن اين وسائل ، حرام ، و از بين بردنش لازم است .
نشستن در مجلس قمار و تماشاى آن حرام و ترك مجلس قمار واجب شرعى است .
بكار گرفتن كار بيهوده براى خنداندن مردم
منظور از بكار گرفتن كار بيهوده ، انجام كارها و اعمالى است كه براى انجام دهنده و بيننده سود دنيايى و آخرتى ندارد و از موارد ضايع كردن عمر است . عمرى كه يك لحظه اش با دست به دست دادن ميلياردها عوامل در اختيار انسان گذاشته مى شود . بدون ترديد ضايع كردن عمر از موارد كفران نعمت است . نعمت عمر از بزرگترين و مفيدترين نعمت هايى است كه حضرت حق به انسان عنايت فرموده و شكر اين نعمت به اين است كه انسان تمام لحظاتش را در راه عبادت و بندگى و علم و دانش و خدمت به بندگان خدا بكار گيرد .
محدث قمى در كتاب « منازل الآخرة » حكايت مى كند : مردى به نام ابن صمد بيشتر اوقات شب و روز وجود خود را محاسبه مى كرد . روزى ايام گذشته ى عمرش را حساب كرد ، به نظر آورد شصت سال از عمرش گذشته ، روزهاى آن را به شماره آورد ، بيست و يك هزار و نه صد روز شد ، فرياد زد : واى بر من اگر روزى يك گناه بيشتر مرتكب نشده باشم ، پس خدا را با بيست و يك هزار و نه صد گناه ملاقات مى كنم . اين را گفت و بيهوش بر زمين افتاد و در همان حالت بيهوشى از دنيا رفت .
بيان عيوب مردم
حفظ آبروى مسلمانان و مؤمنان ، واقعيتى بسيار مهمّ و به شدّت مورد توجّه آيين اسلام است . تا جايى كه در معارف دينى آبروى مؤمن با خونش برابر دانسته شده :
عِرضُ المُؤمِنِ كَدَمِهِ .
با به باد رفتن آبروى مردم ، بناى اعتماد و اطمينان ويران مى شود و نظام زندگى خانواده و جامعه در هم فرو مى ريزد و امور مسلمانان مختل مى شود .
كاملان و بى عيب ها فقط انبيا و امامان و اولياى خاصّ حضرت حقند . جز اينان هركس داراى عيب و عيوبى است كه از ديد و نظر مردم پنهان مى كند .
البته در ميان مردم عده اى بى شرم و حيا وجود دارند كه از پخش شدن عيب خود ننگ ندارند و آزارى از اين ناحيه حسّ نمى كنند ، ولى اكثر مردم براى آبروى خود حرمت و ارزش قائل هستند و رضايت به بازگو شدن عيب يا عيوبشان ندارند . پس كسانى كه عيب مردم را ، چه عيب بدنى يا عملى يا اخلاقى يا گفتارى يا مالى يا دينى يا دنيوى ، بازگو مى كنند و از اين جهت به آبروى مردم لطمه مى زنند و باعث خفت و خوارى و سبكى آنان مى شوند ، خود را به گناه بسيار سنگينى دچار مى كنند و خويش را مستحقّ عذاب قيامت و رسوايى در دنيا مى كنند .
از حضرت امام باقر و حضرت امام صادق (عليهما السلام) روايت شده :
أَقْرَبُ ما يَكونُ العَبدُ إِلَى الكُفْرِ أَن يُواخِىَ الرَّجُلَ عَلَى الدِّينِ فَيُحْصِى عَلَيْهِ عَثَراتِهِ وَزَلاَّتِهِ لِيُعَنِّفَهُ بِهَا يَوماً مَا(12) .
« نزديك ترين چيزى كه انسان به كفر دارد اين است كه : با مردى بر اساس دين عقد برادرى بسته باشد تا لغزش ها و خطاهايش را شماره كند ، براى اين كه روزى او را به آنها سرزنش و ملامت كند » .
حضرت امام صادق (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت مى كند كه آن حضرت فرمود :
يَا مَعْشَرَ مَن أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَلَمْ يُخْلِصِ الإيمَانَ إِلَى قَلْبِهِ ، لاَ تَذُمُّوا الْمُسلِمِينَ وَلاَ تَتَّبِعُوا عَوْرَاتِهِم ، فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَورَاتِهِم تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ ، وَمَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ تَعَالَى عَوْرَتَهُ يَفْضَحهُ وَلَوْ فِى بَيْتِهِ(13) .
« اى گروهى كه به زبان اسلام آورده ايد و ايمان به قلبش نرسيده ، مسلمانان را نكوهش نكنيد و به جستجوى عيوبشان نباشيد ، زيرا هركس عيوب آنان را جستجو كند ، خداوند عيوبش را دنبال مى كند ، و هركه خدا عيبش را دنبال كند ، گرچه در خانه اش باشد رسوايش مى كند » .
همنشينى با متّهمين به گناه
اثرپذيرى انسان از همنشين ، بيش از اثرپذيرى از ديگر امور است . قدرت اثرگذارى همنشين در وجود انسان از هر چيزى بالاتر است ، به همين خاطر ، آيات قرآن مجيد و روايات اهل بيت (عليهم السلام) براى انتخاب دوست و همنشين رهنمودهاى مهمّى به انسان ، بخصوص اهل ايمان دارند . تفسير و تحليل اين واقعيت و بيان آيات و روايات ، كتاب جداگانه اى مى طلبد كه خوشبختانه دانشمندان علوم اسلامى در اين زمينه آثار مهمى در دسترس مردم قرار داده اند . قرآن و روايات ، مردم را از نشست و برخاست و همنشينى با اهل كفر و شرك و فسق و فجور و دوستى با يهود و نصارى و حتى متّهمين به گناه و معصيت نهى مى كند ، تا فرهنگ و اخلاق و منش و عقايد شيطانى آنان در انسان اثر نگذارد و او را از رحمت حق محروم نكند .
امام صادق (عليه السلام) فرمود :
لاَ يَنْبَغِى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَجْلِسَ مَجْلِساً يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ وَلاَ يَقْدِرُ عَلَى تَغْيِيرِهِ(14) .
« براى مؤمن شايسته نيست در مجلسى بنشيند كه خدا در آن مجلس نافرمانى مى شود و او قدرت تغيير آن را نداشته باشد . » .
ابوهاشم جعفرى مى گويد : حضرت رضا (عليه السلام) به من فرمود : چرا تو را نزد عبدالرحمن بن يعقوب مى بينم ؟ ابوهاشم گفت : او دايى من است . حضرت فرمود : او درباره ى خدا سخن ناهموار و غير قابل قبولى مى گويد ، « سخنى كه با آيات قرآن و معارف اهل بيت ناهماهنگ است » . خدا را به صورت اشياء و اوصاف آن وصف مى كند . بنابراين يا با او همنشين باش و ما را واگذار ، يا با ما بنشين و او را رها كن . عرضه داشتم : او هرچه مى خواهد بگويد ، چه زيانى به من دارد . وقتى من آنچه را او مى گويد نگويم چيزى بر عهده ى من نيست .
حضرت فرمود : آيا بيم ندارى از اين كه عذابى بر او فرود آيد و هر دوى شما را بگيرد ؟ آيا داستان كسى كه خود از ياران موسى (عليه السلام) بود و پدرش از ياران فرعون را نشنيده اى ؟ هنگامى كه لشكر فرعون كنار دريا به موسى و يارانش رسيد ، آن پسر از موسى جدا شد كه پدرش را نصيحت كند و به موسى و يارانش ملحق نمايد ، پدرش به راه باطل خود دنبال فرعونيان مى رفت و اين جوان با او درباره ى آيينش ستيزه مى كرد ، تا هر دو به كنارى از دريا رسيدند و با هم غرق شدند ، خبر به موسى رسيد ، فرمود : او در رحمت خداست ولى چون عذاب نازل شود از كسى كه نزديك گنهكار است دفاعى نشود ! (15)
اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود :
مَن كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَومِ الآخِرِ فَلاَ يَقُومُ مَكَانَ رِيبَة (16) .
« هركه ايمان به خدا و روز جزا دارد در مكان تهمت و شك نايستد » .
امام صادق (عليه السلام) فرمود :
مَن قَعَدَ عِنْدَ سَبَّاب لاَِوْلِيَاءِ اللَّهِ فَقَدْ عَصَى اللَّهَ تَعَالَى (17) .
« هركه نزد دشنام گوى به دوستان خدا بنشيند ، خداى تعالى را نافرمانى كرده » .
مسيح (عليه السلام) فرمود : دوستى خود را با كينه ورزى به اهل معصيت آشكار كنيد و با دور شدن از آنان به خدا نزديك شويد و خوشنودى خدا را به عوض خشم آنان بخواهيد . گفتند : اى روح خدا با كه بنشينيم ؟ فرمود : با كسى كه ديدنش شما را به ياد خدا اندازد و گفتارش به دانش شما بيفزايد و كردارش شما را به جانب آخرت رغبت دهد (18) .
آرى ، پرده هايى كه چون تقوا و پاكدامنى ، ورع و پارسايى ، صداقت و درستى ، عبادت و خدمت ، مانع بين انسان و بلا و عذاب و خشم و نفرت خداست ، وقتى برجا مى ماند كه انسان از گناه آشاميدن مايع مست كننده و قمار و به كار گرفتن كارهاى بيهوده و بيان عيوب مردم و همنشينى با متهمين به گناه بپرهيزد ، و اگر دچار تسويل نفس و وسوسه هاى شياطين باطنى و ظاهرى شود و دامن به اين گناهان بيالايد ، با دست خود آن پرده ها و حجاب ها و موانع را پاره مى كند و راه را براى فرود آمدن بلا و مصيبت و خوارى و عذاب بر خود هموار و باز مى كند .
هركه در اين درد گرفتار نيست *** يك نفسش در دو جهان كار نيست
هركه دلش ديده ى بينا نيافت *** ديده ى او محرم ديدار نيست
هركه از اين واقعه بويى نبرد *** جز به صفت ، صورت ديوار نيست
اى دل اگر دم زنى از سرّ عشق *** جاى تو جز آتش و جز دار نيست
آن كه سزاوار در گلخن است *** در حرم شاه سزاوار نيست
پرده ى پندار بسوز و بدانك *** در دو جهانت به از اين كار نيست (19)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ معانى الاخبار : 269 .
2 ـ مائده : 90 .
3 ـ بقره : 219 .
4 ـ وسائل الشيعه : ج 25 ، ابواب نوشيدنى هاى حرام ، باب 9 ، حديث 31947 و . . .
5 ـ وسائل الشيعه : ج 25 ، ابواب نوشيدنيهاى حرام ، باب 12 ، حديث 32003 .
6 ـ وسائل الشيعه : ج 25 ، ابواب نوشيدنيهاى حرام ، باب 12 ، حديث 32009 .
7 ـ وسائل الشيعه : ج 25 ، ابواب نوشيدنى هاى حرام ، باب 12 ، حديث 31992 .
8 ـ كافى : 1 / 403 ، باب أن الخمر رأس كل اثم و شرّ ، حديث 8 .
9 ـ وسائل الشيعه : ج 25 ، ابواب نوشيدنى هاى حرام ، باب 12 ، حديث 31980 .
10 ـ وسائل الشيعه : ج 17 ، ابواب ما يكتسب به . . . ، باب 35 .
11 ـ بقره : 219 .
12 ـ كافى : 2 / 354 ، باب من طلب عثرات المؤمنين . . . ، حديث 1 .
13 ـ كافى : 2 / 354 ، باب من تتبع عثرات المؤمنين . . . ، حديث 2 .
14 ـ كافى : 2 / 374 ، باب مجالسة أهل المعاصى ، حديث 1 .
15 ـ كافى : 2 / 374 ، باب مجالسة أهل المعاصى ، حديث 2 .
16 ـ كافى : 2 / 377 ، باب مجالسة أهل المعاصى ، حديث 10 .
17 ـ كافى : 2 / 379 ، باب مجالسة أهل المعاصى ، حديث 14 .
18 ـ محجّة البيضاء : 3 / 288 ، كتاب آداب الصحبة و المعاشرة .
19 ـ عطار نيشابورى ، ديوان اشعار ، شماره ى 107 ، بعض ابيات .
