ارزيابى جهان هستى كه رحمت واسعه ى حق ، ظاهر و باطن آن را فراگرفته از نظر طول و عرض و حجم و تعداد موجوداتى كه در آن به سر مى برند براى هيچ كس قابل اندازه گيرى و شمارش نيست . ولى گوشه اى از اين ساختمان را كه انسان روى سياره اى از آن براى مدتى اندك مهمان است و از مواهب و نعمت هاى قرار داده شده در اين سياره و آنچه از آسمان بر او نازل مى شود استفاده مى كند ، مى توان با عينك دانش و بينش تماشا كرد ، تا به اندازه ى ذره اى ناچيز معلوم شود كه فراگيرى رحمت واسعه ى حق چه معنا دارد ، و چه حقيقت عظيم و واقعيت حيران كننده و بهت آورى است ؟!
همه چيز در جهان ، از باكتريهاى ذره بينى و ويروسهايى كه از ميكرون « يك هزارم ميليمتر » كوچكترند ، تا ستارگان و كهكشانهايى كه ميليون ها كيلومتر از ما دورند از اتم ساخته شده است . اتم ها به اندازه اى ريزند كه با نيرومندترين ميكروسكوپ ها هم ديده نمى شوند . در سر يك سنجاق 55 ميليون ميليون ميليون اتم وجود دارد ، اگر بتوانيم سر سنجاق را به اندازه ى يكى از عظيم ترين بناها بزرگ كنيم ، هر اتم مانند مگسى است كه روى يكى از ستونها بخزد .
اتم ها « به رحمت حق » از تركيب سه ذرّه ى اصلى به نامهاى الكترون ، پروتون و نوترون آفريده شده اند . الكترون واحد الكتريسيته ى منفى ، پروتون واحد الكتريسيته ى مثبت و نوترون از جهت الكتريكى خنثى است . پروتونها و نوترونها با هم هسته ى اتم را تشكيل مى دهند ; الكترونها روى مدارى به دور هسته مى چرخند ، به همان صورت كه ماه دور زمين مى گردد(1) . اتم هاى بيرون از دايره شمار ، مصالح ساختمان جهان هستند ، اين كه ماده و مصالح ساختمان جهان چگونه پديد آمد و آفرينش آنها به چه كيفيت صورت گرفت ، جز آفريدگار يكتا كسى بر آن آگاه نيست :
( مَا أَشْهَدتُّهُم خَلْقَ السَّماواتِ وَالاَرْضِ وَلا خَلْقَ أَنْفُسِهِم )(2) .
« ما انسان را شاهد آفرينش آسمانها و زمين و آفرينش خودش قرار نداديم » .
آنچه از نظر قرآن محقق است و عموم دانشمندان بزرگ هم در كتابهاى خود پس از تحقيقات علمى فراوان ثبت كرده اند اين است كه : مصالح جهان عبارت بودند از : ذرّات دود و گاز كه در فضا سرگردان بودند ، ولى چنان در پراكندگى به سر مى بردند كه به ندرت با يكديگر تصادم مى كردند .
( ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمآءِ وَ هِىَ دُخانٌ )(3) . « سپس به آفرينش آسمانها توجه فرمود ، در حالى كه توده اى از دود بود » .
آنگاه با آفرينش ستارگان به تزئين آسمان پايين ، كه نزديك ترين آسمان به ماست پرداخت ، به اين ترتيب كه ميليونها ذرّه و گاز به شكل ابرهاى عظيم به دور هم گرد آمدند ، توده هاى ابر ذرات را به سوى مركز جذب مى كرد و بالاخره توده ى انبوه ابر جمع مى شد و ذرات آن به يكديگر نزديك مى گشت ، اين ذرات با يكديگر اصطكاك پيدا مى كرد و گرما توليد مى شد ، و گاهى در مركز ابر گرما چنان شدّت مى يافت كه توده را به تابش مى انداخت و فضاى تاريك را روشنى مى داد ، سرانجام ميليونها توده ى ابر به صورت ستاره ها درآمدند و از آن پس در جهان تاريك نور پيدا شد و آسمان دنيا به ستارگان زينت گرفت . در بيابان پهناور فضا ابرى بى شكل در همه جا به طور يكنواخت پخش شده بود ، ذرات ماده به هم مى خوردند و با يكديگر تركيب مى شدند ، ابر به دريايى متلاطم و خروشانى از گاز تبديل مى شد و شروع به چرخيدن مى كرد ، اين درياى دود و گاز همچنان مى چرخيد و مى غريد و مى خروشيد ، و تلاطم نامرئى خيزابها و شكستن امواج نامرئى كه هر يك به بزرگى اقليمى بود در دل اين دريا طغيان برمى انگيخت ، موجها به هم مى خوردند و بر هم مى لغزيدند و در دل هم فرو مى رفتند و به هم مى آميختند . در ميان اين درياى جوشان طرحى مارپيچى از اثر چرخش مادّه ى دوّارى پيدا شد .
اين صفحه ى مدوّر و گسترده با ميانى برآمده و بازوانى كه آهسته آهسته شكل مى گرفت در سپيده دم گيتى به پيدايش گراييد . اين شكل مارپيچ كه آن را كهكشان راه شيرى مى نامند ، منظومه ى شمسى در يكى از بازوان آن قرار دارد . در سايه ى رحمت حق و به قدرت او ، پيدايش خورشيد و منظومه ى آن به اين صورت بود كه : در يكى از بازوان كهكشان ، طوفانى پرآشوب پديد آمد و جريان تند گازها ، آنها را به گردش وا داشت ، و همچنان كه مى گرديد به شكل فرفره اى گسترده و عظيم درآمد و پاره هاى نورانى بر گرد آن روان شدند . اين فرفره ى عظيم در اين كهكشان حيرت آور همچنان مى چرخيد ، تا اين كه كم كم گازها به مركز آن كشيده شدند و در آنجا به صورت گوى عظيم و فروزانى تراكم يافت و سرانجام به صورت خورشيد تجلى كرد :
( وَجَعَلَ الْقَمَرَ فيهِنَّ نوراً وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِراجاً )(4) « و ماه را در ميان آنها روشنى بخش گردانيد و خورشيد را چراغ فروزان قرار داد » .
سپس پاره هاى گاز و غبارى كه گرداگرد خورشيد را چون هاله اى فرا گرفته بود از هم پاشيد و هر پاره اى از آن به صورت گردابى درآمد ، هر گرداب مسيرى جداگانه داشت و در آن مسير به دور خورشيد مى گرديد ، برخى نزديك به خورشيد و بعضى از خورشيد دور بودند . در گرداب هاى نزديك خورشيد ، گرما و در گرداب هاى دوردست ، سرما حاكم بود . در هر گرداب ذرات گاز و غبار ، پيوسته در گردش بود ، از برخى ذرات گاز ، بخار آب پديد مى آمد و مانند شبنم به روى ذرات غبار مى نشست ، و چون ذرات غبار به هم مى رسيدند ، رطوبت شبنم آنها را به يكديگر مى چسباند و گاهى نيز به شكل پاره هاى يخ زده ى آب و گِل درمى آمدند .
در هر گرداب ميليون ها از اين پاره ها در گردش بودند ، نيروى جاذبه آنها را به سوى يكديگر مى كشيد ، اين پاره ها به هم مى پيوستند و توده هاى بزرگتر مى ساختند و گوى عظيم و چرخانى پديد مى آوردند ; اين گوى عظيم با نيروى جاذبه اى كه داشت پاره هاى پيرامون خود را به سوى خويش مى كشيد و روز به روز بزرگتر مى شد و سرانجام به قدرت و رحمت خدا اين گوى به صورت زمين پديدار شد . بعد ساير سيارات نيز از گردابها رخ نمودند ، هر سياره در مسير خود گِرد خورشيد مى گرديد ، عطارد از همه به خورشيد نزديك تر بود و پس از آن زهره ، زمين و مريخ بودند . در آن سوى مريخ سياره هاى عظيم مشترى ، زحل ، اورانوس و نپتون به دور خورشيد گردش داشتند و بسى دورتر از نپتون سياره ى پلوتون بود(5) . جهان همان اندازه بزرگ است كه اتم كوچك است و بشر هرگز نخواهد توانست حدّ آن را ببيند . نور با سرعت باورنكردنى در هر ثانيه سيصد هزار كيلومتر حركت مى كند ، با وجود اين سرعت ، نور نزديك ترين ستاره چهار سال در راه است تا به ما برسد !!
تلسكوپ كوه « پالومار » كاليفرنيا كه قطر آينه ى آن پنج متر است مى تواند ستارگانى را در فضا ببيند كه نورشان پس از هزار ميليون سال به ما مى رسد !!
تعداد ستارگانى كه اينك با تلسكوپ هاى نوين مى توانيم ببينيم به قدرى زياد است كه اگر صد سال تمام شب و روز به شمارش آنها بپردازيم و در هر ثانيه يك ستاره بشماريم پس از پايان اين مدت هنوز همه ى آنها را نشمرده ايم(6) .
كهكشان ، قرص عظيمى است كه قسمت مركزى آن ضخيم تر است و لااقل شامل هزار ميليون ستاره است ، طول آن صد هزار سال نورى و ضخامت آن در مركز بيست هزار سال نورى است !! تا جايى كه ما مى توانيم با بزرگترين دوربين هاى نجومى امروزى آسمان و كهكشانها را ببينيم ، احتمالا در جهان صد و پنجاه ميليون كهكشان وجود دارد و فاصله ى متوسط بين دو كهكشان همسايه ، دو ميليون سال نورى است(7) . اين مجموعه ى عظيم كه گوشه اى از جهان ناشناخته است و فقط به وسيله ى تلسكوپ هاى محدود رصد شده ، و قسمت اعظم آن از دسترس ديد تلسكوپ ها بيرون است و هرگز طول و عرض و حجم و حدود آن به دست دانش نمى افتد و جز آفريننده اش از چگونگى و هويتش آگاه نيست . بنا به گفته ى بصير بى نظير ، آيت كبير ، صالح خبير ، حضرت امير (عليه السلام) : آفرينش در احاطه ى رحمت حق است رحمتى كه مايه ى ايجاد و رشد و نمو و رساندن خير و دفع شر و زمينه ى شكل گيرى و نظام آن شد .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ افق دانش : 11 .
2 ـ كهف : 51 .
3 ـ فصّلت : 11 .
4 ـ نوح : 16 .
5 ـ گذشته و آينده ى جهان : 20 ـ 27 .
6 ـ افق دانش : 89 ـ 94 .
7 ـ افق دانش : 118 .
