حضرت بي بي فاطمه زهرا (سلام الله عليها) از بندگان بزرگ الهي است. همه مخلوقات الهي و از جمله بندگان خداوند که برخوردار از مرگ و زندگي اند به فرموده کلام الله مجيد بايد در امتحانات الهي شرکت کنند تا روشن شود که هر کسي کيست و کجا است.
حضرت فاطمه (سلام الله عليها) و امتحان الهي
حضرت بي بي فاطمه زهرا (سلام الله عليها) از بندگان بزرگ الهي است. همه مخلوقات الهي و از جمله بندگان خداوند که برخوردار از مرگ و زندگي اند به فرموده کلام الله مجيد بايد در امتحانات الهي شرکت کنند تا روشن شود که هر کسي کيست و کجا است. «اَلَذِي خَلَقَ المَوتَ وَ الحَیَاهَ لِیَبلُوَکُم اَیُکُم اَحسَنَ عَمَلا1 او کسي است که مرگ و زندگي را خلق کرد تا که شما را امتحان کند که چه کس از شما عملش بهتر است.» بي شک، انسان هرچه مقرّب تر به درگاه خداوند متعال باشد از او سخت تر امتحان گرفته خواهد شد. و هر چه پايين تر باشد امتحاني سهل و آسان تر خواهد داشت. قرآن به اين واقعيت اشاره اي بليغ دارد. حضرت ابراهيم خليل (ع) را به عنوان نمونه مي توان ياد کرد که درباره اش آمده: «وَ إِذْ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِي قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ،2 حضرت ابراهيم (ع) چون امتحانات سختي را پشت سر گذاشت و از عهده اش برآمد. پس از آن به او خطاب شد که ما شما را امام قرار داديم.» پس از گذران امتحان هايي سخت شخص شايستگي نيل به مقام امامت يافته است. روشن است که دريافت مقام و مرتبه اي والا نزد خداوند متعال، گُتره و بي حساب نيست. از اين جهت در زيارت مقدسه اي که براي حضرت صديقه اطهر (سلام الله عليها) از صادق آل محمد (عليه السلام) به ما رسيده اين گونه آمده که «اَلسَّلامُ عَلَيکِ یَا مُمتَحَنَهُ امتَحَنَکِ اللهُ قَبلَ اَن یَخلُقَکِ، وَ وَجَدَکِ لِمَا امتَحَنَکِ صَابِرَه،»3 بر شما اي بانويي که خداوند شما را پيش از خلقتتان امتحان فرمود و شما از عهده آن امتحانات بر آمديد سلام عرض مي کنم.
نکات ارزش مندي از همين نکته کوتاه مي توان اصطياد کرد که همه درخور دقت و تدبر است:
1. عالمي قبل از خلقت ما وجود دارد.
2. انسان در آن عالم چون اين دنيا امتحان مي شود.
3. در آن عالم نيز انسان داراي حق انتخاب و اختيار است.
4. قبولي و ردّ در آن عالم نيز مطرح است.
5. پذيرش و عدم آن در آن عالم به دقت، تأثير در ردّ و قبولي انسان در اين عالم دارد.
تا آن جا که مي دانيم و آن گونه که در جاي خود ثابت شده آن عالم رقيقه اي از اين حقيقت است. گوييا براي تشبيه معقول به محسوس مي توان گفت چون يک سي دي که مجموعه 110 سخن راني که گاه عمر علمي استادي و يا دانشگاه و حوزه علميه اي در آن فشرده شده و يا فراز و قدري از عمر شهيدي در آن نهاده شده است، که باز شده آن و اصل آن، در اين عالم و در بستر زمان و مکان حادث مي گردد.
«وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنْ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنْ الأَمْوالِ وَ الأَنفُسِِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرْ الصَّابِرِينَ».4 و البته همه شما را به اموري ترس آور و گرسنگي و کم بوده اي مالي و از جان گذشتگي و گذشت از فرزند امتحان مي کنيم، و بشارت باد شکيبايان را.
«اَلسَّلامُ عَلَيکِ یَا مُمتَحَنَهُ امتَحَنَکِ اللهُ قَبلَ اَن یَخلُقَکِ، وَ وَجَدَکِ لِمَا امتَحَنَکِ صَابِرَه،»5 بر شما اي بانويي که خداوند شما را پيش از خلقتتان امتحان فرمود و شما از عهده آن امتحانات بر آمديد سلام عرض مي کنم. به دنباله اين زيارت نامه محدث قمي (ره) اين گونه آورده است: «وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَكِ أَوْلِیَاءُ»6 و ما گمان داريم که شما بر ما ولايت داشته و ما تحت سرپرستي خاص شما قرار داريم. نکته اين جا است که واژه «زعم» به گمان غلط گفته مي شود. بعيد نيست گفته شود که اگر به واقع تحت ولايت او مي بوديم نبايد اين چنين باشيم. «وَ مُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِكُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوكِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَتَى [أَتَانَا] بِهِ وَصِیُّهُ»7 و ما بر اين گمانيم که تصديق کننده و شکيبائيم بر هر چه که بر ما پدرتان آورده و جانشينش بر ما نيز آورده است. «فَإِنَّا نَسْأَلُكِ إِنْ كُنَّا صَدَّقْنَاكِ إِلا أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِيقِنَا لَهُمَا لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوِلایَتِكِ.»8 پس ما شما را مي خوانيم که اگر ما شما را تصديق کرده ايم پس ما را به اين تصديق به آن دو بزرگوار ملحق ساز! تا بشارتي بر جان ما باشد به اين که به ولايت شما پاک شده ايم. اين بخش از زيارت با اين آيه که پس از امتحان از شکيبائي سخن گفته سخت تطبيق دارد که فرمود: «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ».9 کساني که وقتي بر آن ها مصيبتي وارد شود مي گويند: ما از آن خداييم و به سوي او بازگشت خواهيم داشت. در نتيجه «أُوْلَئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُوْلَئِكَ هُمْ الْمُهْتَدُونَ».10 بر آن ها درود و سلام از جانب پروردگار است و رحمت و البته آن ها هدايت شده اند.
علت غائي عالم خلقت:
فاطمه (سلام الله عليها) علت نهائي خلقت عالم است. اثبات اين نکته را به بياني از رسول گرامي اسلام (صلوات الله عليه) خواهيم داشت. «في کتاب کشف اللئالي لصالح بن عبدالوهاب بن العرندس، انه روي عن الشيخ ابراهيم بن الحسن الذراق، عن الشيخ علي بن هلال الجزائري، عن الشيخ أحمد بن فهد الحلي، عن الشيخ زيد الدين علي بن الحسن الخازن الحائري، عن الشيخ أبي عبدالله محمد بن مکّي الشهيد، بطرقه المتصله الي أبي جعفر محمد بن علي بن موسي بن بابويه القمي، بطريقه الي جابر بن يزيد الجعفي، عن جابر بن عبدالله الأنصاري، عن رسول الله (صلي الله عليه وآله)، عن الله تبارک و تعالي، إنَّهُ قَالَ: یَا أحمَدَ، لَولاکَ لَمَا خَلَقتُ الأَفلاکَ، وَ لَو لا عَلِیٌّ لَمَا خَلَقتُکَ، وَ لَو لا فَاطِمَهُ لَمَا خَلَقتُکُمَا. ثُمَّ قَالَ جَابِرٌ: هَذَا مِن الأَسرَارِ الَّتِي أَمَرَنَا رَسوُلُ اللهِ (صلي الله عليه وآله) بِکِتِمَانِهِ إلا عَن أهلِهِ.»11 به سندي متصل از جناب جابر بن عبدالله انصاري از رسول خدا (صلي الله عليه وآله) روايت شده که فرمود: خداي تبارک و تعالي فرمود: اي احمد، اگر تو نبودي افلاک را نمي آفريدم! و اگر علي نبود تو را نميآفريدم! و اگر فاطمه نبود هيچيک از شما را نمي آفريدم! پس جابر گويد: اين روايت از اسراري است که رسول الله (صلي الله عليه وآله)، ما را امر کرده که آن را از نا اهلان مخفي و پوشيده داريم.
دو نکته قابل توجه در باره اين روايت وجود دارد که به آن اشاره اي گذرا خواهيم داشت.
نخستسند روايت بايد بررسي شود که سلسله راويان اين حديث همه عدل امامي و از بزرگان به شمار ميروند. بنابر اين، سند حديث در نهايت إتقان است. و نيز جابر بن عبد الله انصاري از صحابي بزرگوار پيامبر گرامي اسلام (صلوات الله عليه و آله) است. او حضرت فاطمه، امام علي، امام مجتبي، امام حسين، امام سجاد و امام باقر العلوم (عليهم السلام) را درک کرده بود، و نيز به جابر جعفي که از ياران باصلابت و باکفايت حضرت امام باقر (عليه السلام)بود، پيوندي معنوي و ناگسستني داشت که اينک روايت از جابر انصاري به ايشان انتقال داده شده است. جابر جعفي (ره) نيز از اصحاب امام باقر (عليه السلام) و صاحب سرّ ايشان است. در کمالات معنوي و عرفان او آمده که مردي برازنده و سخت مورد مهر اهل معني است.
اما ديگر اين که دلالت روايت قابل تأمل و انديشه است. تو خود بنگر! اين که علّت خلقت عالم، حضرت فاطمه (عليها سلام) دانسته شده، و اين به چه معناست؟
پس از ذکر يک مقدمه، بهتر اين بحث را مي توان دريافت و آن اين که جالب توجه است که اگر بر نعمتي، خداوند متعال سپاس و شکر شود ولي واسطه هاي مياني و پاييني مورد عنايت قرار نگيرند بنده به وظيفه الهي ديني خود عمل نکرده است. گر چه بسيارند کساني که شکر خداوند را به آساني به جاي مي آورند ولي نسبت به شکر و سپاس از بندگان او به دلايل مختلف دريغ دارند. عاقبت اين گونه کج انديشها را در روايتي يافتهايم که از پيامبر گرامي اسلام (صلوات الله عليه و آله) نقل شده است که فرموده اند: «یُوْتي بِعَبْدٍ یَوْمَ الْقيامَةِ فَیُوقَفُ بَیْنَ یَدَي اللهِ عَزَّوَجل فَیَأْمُرُ بِهِ اِلَي النّارِ. فَیَقُولُ اَیْ ربِّ! اَمَرْتَ بِي اِلَي النّارِ وَ قَدْ قَرَأتُ الْقُرآنَ. فَیَقُولُ اللهُ: اَیْ عَبْدي! اِنّي اَنْعَمْتُ عَلَیْکَ، وَ لَمْ تَشْکُرْ نِعْمَتي. فَیَقُولُ اَیْ رَبِّ! اَنْعَمْتَ عَلَیَّ بِکَذا، شَکَرْتُکَ بِکَذا، وَ اَنْعَمْتَ عَلَیَّ بِکَذا، فَشَکَرْتُکَ بِکَذا. فَلا یَزالُ یُحْصِي النِّعَمَ، وَ یُعَدِّدُ الشُّکْرَ. فَیَقُولُ اللهُ تَعالي: صَدَقْتَ عَبْدي، اِلّا اَنْتَ لَمْ تَشْکُرْ مَنْ اَجْرَیْتُ عَلَیْکَ نِعْمَتي عَلي یَدَیْهِ، وَ اِنّي قَدْ آلَیْتُ عَلي نَفْسي اَنْ لا اَقْبَلَ شُکْرَ عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ اَنْعَمْتُها عَلَیْهِ حَتّي یَشْکُرَ مَنْ ساقَها مِنْ خَلْقي اِلَیْهِ»؛12بنده اي را در قيامت به پيشگاه الهي مي آورند که خداوند متعال درباره او فرمان عذاب ميدهد. عرض ميکند، خداوندا! درباره من امر به دوزخ فرمودي، با آن که من در دنيا مسلمان و قاري قرآن بوده ام. خداوند ميفرمايد: بنده من! نعمت هايي را به تو دادم، تو شکر آنها را به جاي نياورده اي. عرض ميکند: بارالها! فلان نعمت را به من دادي و من تو را آنگونه شکر کردهام، ديگر نعمت را دادي و من تو را شکر نمودم. پس از آن او يک به يک نعمتها را بر ميشمرد و از شکرهاي به جاي آورده ياد ميکند. خداوند ميفرمايد: بنده من! تو راست ميگويي، جز آن که کسي را که من به دست او نعمت خود را به تو رساندم شکر نکردي، در حالي که من با خود عهد نمودهام شکر نعمتهايي را که به بندهاي داده ام نپذيرم تا شکر کند کسي را که نعمت من توسط او به مخلوقاتم رسيده است.
در نتيجه، بايد در مقام شکر نه تنها خداوند متعال را فراموش نکرد، که وسائط را بايد از خاطر دور نداشته و نسبت به آنها نيز پاسخگو بود. آن وقت با توجه به اين که وقتي همه عالم به طفيل وجود فاطمه اطهر (سلام الله عليه) است و بنابر آموخته ما از اين روايت ارزش مند از وسائط مياني و حتي نزديک بايد تشکر کرد؛ تو خود بگو آيا نبايد بر همه نعمت ها، دريافت ها، لذت ها، خوشي ها و دارائي هاي خود از فاطمه (سلام الله عليها) تشکر کنيم؟
اين يادکردن از اين ولیّه الهي (عليهاسلام) خود ذکري است که خداوند متعال فرمود «فاذکروني اذکرکم، و اشکروا لي و لاتکفروني»13 يادم کنيد يادتان مي کنم، و سپاس گذاري کرده و ناسپاسي نکنيد! و او که مظهر صفات الهي است اين گونه است که هر چه يادش کني يادت کند. اگر اين حالت يادآوري بر هر نعمت و رغبت در انسان ملکه شد، وقتي که انسان به ايمان، مذهب، نظام اسلامي، مقام ولايت فقيه، پدر و مادر، همسر، اولاد و فرزند، چشمه، کوه و دشت و دمن، و هر چه موجب لذت و رغبت چشم، گوش و دل باشد چون سلامتي، امنيت و ... نظر انداخت بي ترديد، فاطمه (سلام الله عليها) که در طول منعمين است مورد مهر و علاقه انسان قرار مي گيرد.
فرستنده : محمد رضا مقدسي
--------------------
پي نوشت ها:
1. سوره مبارکه ملک ، آيه شريفه2.
2. سوره مبارکه بقره، آيه شريفه 124.
3. محمد، شيخ طوسي، التهذيب، ج 6، ص 9، ح 19، و نيز بحارالانوار، ج 100، ص 194، باب 5، المزار، زياره فاطمه (صلوات الله عليها) و موضع قبرها، رقم 11.
4. سوره مبارکه بقره، آيه شريفه 155.
5. محمد، شيخ طوسي، التهذيب، ج 6، ص 9، ح 19، و نيز بحارالانوار، ج 100، ص 194، باب 5، المزار، زياره فاطمه (صلوات الله عليها) و موضع قبرها، رقم 11، البته محدث قمي (ره) اين زيارت را با اندک تفاوت اين گونه آورده است: «يا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَكِ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَةً. کليات مفاتيح الجنان، فرازي از زيارت فاطمه زهرا (عليها السلام).
6. محدث قمي، کليات مفاتيح الجنان، زيارت فاطمه زهرا (عليها السلام).
7. محدث قمي، کليات مفاتيح الجنان، زيارت فاطمه زهرا (عليها السلام).
8. محدث قمي، کليات مفاتيح الجنان، زيارت فاطمه زهرا (عليها السلام).
9. سوره مبارکه بقره، آيه شريفه 156.
10. سوره مبارکه بقره، آيه شريفه 157.
11. مستدرک سفينه البحار، ج 3، ص 169، ح 8.
12. محدث قمي، سفينة البحار، ج 1، ص 710.
13. سوره مبارکه بقره ، آيه شريفه 152.
