بدان كه از جمله سنتهاى مؤكد بعد از هر نماز، سجده شكر است. و فضايل اين سجده در احاديث بسيار است. حتى آن كه به سند معتبر از حضرت صادق عليه‏ السلام منقول است كه: دو سجده شكر واجب است بر هر مسلمانى. نماز خود را به آن تمام مى ‏كنى، و خداوند خود را خشنود مى ‏گردانى، و ملائكه را به عجب مى ‏آورى. به درستى كه بنده ‏اى كه نماز مى ‏كند و بعد از آن سجده شكر به جا مى‏آورد، حق تعالى حجاب از ميان بنده و ملائكه برمى ‏دارد و مى‏ فرمايد كه: اى ملائكه نظر كنيد به بنده من كه فرض مرا ادا كرد، و عهد مرا تمام كرد. بعد از آن شكر نعمت مرا به جا مى ‏آورد. اى ملائكه چه ثواب او را نزد من هست؟ ملائكه مى‏ گويند كه: پروردگارا رحمت خود را شامل حال او گردان. باز مى فرمايد كه: ديگر چه چيز به او عطا كنم؟ مى ‏گويند كه: پروردگارا بهشت خود را به او عطا كن. باز مى ‏فرمايد كه: ديگر چه چيز به او كرامت فرمايم؟ مى ‏گويند كه: امور او را كفايت كن. و همچنين حق تعالى سؤال مى‏ نمايد و ملائكه جواب مى ‏گويند، تا آن كه هيچ چيز نمى ‏ماند كه علم ملائكه به او احاطه كند مگر آن كه آن را مى‏ گويند.
________________________________________________
شروع پاورقي
1- مخفى: پنهان - پوشيده - نهان - راز.
2- ترجمه: خدايى جز خداوند نيست؛ تنها او، تنها او، تنها او. به وعده ‏اش وفا كرد، و بنده ‏اش را يارى رساند، و سپاهش را عزت بخشيد، و به تنهايى بر گروهها چيره شد، پس دارندگى و فرمانروايى از آن اوست و سپاس و ستايش او راست. زنده مى ‏كند و مى‏ ميراند و بر هر كارى بس تواناست.
3- احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى: ابوجعفر يا ابوعلى احمد بن محمد بن ابى نصر البزنطى الكوفى از اصحاب فقيه، جليل‏القدر و مورد اعتماد امامان رضا (ع) و جواد (ع) و از اصحاب اجماع (كه پيش از اين توضيحى درباره آنان آمد).
4- ترجمه: درود و رحمت و بركتهاى خداوند بر تو باد اى فرستاده خداوند. درود بر تو اى محمد فرزند عبدالله. درود بر تو اى گزيده خداوند. درود بر تو اى محبوب خداوند. درود بر تو اى پاك برگزيده خداوند. درود بر تو اى امانتدار خداوند. گواهى مى‏ دهم كه تو فرستاده خداوندى. و گواهى مى ‏دهم كه تو محمد فرزند عبداللهى. و گواهى مى ‏دهم كه تو خيرخواه امت بودى و در راه پروردگارت كوشيدى و او را پرستيدى تا آن زمان كه تو را مرگ فرا رسيد. پس اى فرستاده خداوند! خداوند تو را به بهترين پاداشى كه پيامبرى را از سوى امتش مى ‏بخشد، پاداش دهد. خداوندا بر محمد و خاندان محمد برتر و بيشتر از آنچه بر ابراهيم و خاندان ابراهيم درود فرستادى، درود فرست كه تو ستودنى و بلند پايه‏اى.
5- خداوندا بر محمد و خاندان محمد درود فرست و ما را از آتش پناه ده و بهشت را روزيمان گردان و از زنان سياه چشم بهشتى به همسرى ما درآور.
6- هند: همسر ابوسفيان و مادر معاويه كه جگر حمزه عموى پيامبر (ص) را كه در جنگ احد شهيد شد جويد.
گويند كه وى و زنان همراهش گوش و بينى شهيدان احد را نيز مى‏ بريدند.
7- أم الحكم: خواهر معاويه و دختر ابوسفيان، از سرسخت‏ترين دشمنان پيامبر اكرم (ص).
8- ترجمه: خدايى جز خداوند بزرگ بردبار نيست. خدايى جز خداوند، صاحب عرش پهناور نيست (يا: خدايى جز خداوند بزرگوار صاحب عرش نيست). و سپاس و ستايش پروردگار جهان و جهانيان راست.
خداوندا من از تو وسيله‏ ها و انگيزاننده‏ هاى رحمتت، و حتميت بخشهاى بخشايشت، و بهره از هر خير و خوبى و بركنارى از هر گناه را خواهانم. خداوندا گناهى را براى من وامگذار مگر آن كه بخشيده باشى، و نه اندوهى را مگر آن كه گشايش داده باشى، و نه بيمارى را جز آن كه درمان كرده باشى، و نه عيبى را جز آن كه پوشيده باشى، و نه روزيى را مگر آن كه فراخى و وسعت بخشيده باشى، و نه بيمى را جز آن كه ترس آن را برده باشى، و نه بديى را جز آن كه آن را گردانده باشى، و نه نيازى را كه خشنودى تو و خير و نيكى من در آن است مگر آن كه برآورده باشى. اى پرمهر و بخشايش‏ترين مهرورزان و بخشايشگران. برآور اى پروردگار جهان و جهانيان.
9- ترجمه: خدايى جز خداوند بزرگ بردبار نيست. خدايى جز خداوند، صاحب عرش پهناور نيست (يا: خدايى جز خداوند بزرگوار صاحب عرش نيست). و سپاس و ستايش پروردگار جهان و جهانيان راست.
خداوندا من از تو وسيله‏ ها و انگيزاننده‏ هاى رحمتت، و حتميت بخشهاى بخشايشت، و بهره از هر خير و خوبى و بركنارى از هر گناه را خواهانم. خداوندا گناهى را براى من وامگذار مگر آن كه بخشيده باشى، و نه اندوهى را مگر آن كه گشايش داده باشى، و نه بيمارى را جز آن كه درمان كرده باشى، و نه عيبى را جز آن كه پوشيده باشى، و نه روزيى را مگر آن كه فراخى و وسعت بخشيده باشى، و نه بيمى را جز آن كه ترس آن را برده باشى، و نه بديى را جز آن كه آن را گردانده باشى، و نه نيازى را كه خشنودى تو و خير و نيكى من در آن است مگر آنكه برآورده باشى. اى پرمهر و بخشايش‏ترين مهرورزان و بخشايشگران. برآور اى پروردگار جهان و جهانيان.
10- ترجمه: بخشايش مى‏ خواهم از خداوندى كه خدايى جز او نيست. او كه زنده پاينده قائم به خويش و ايستاده به تدبير هر موجود است. آن بزرگ بخشنده مهرگستر، آن هميشه بخشنده مهربان؛ آن كه داراى شكوه و ارجمندى است. و از او درخواست مى ‏كنم كه توبه و بازگشتم را بپذيرد، چونان بازگشت بنده‏اى خوار، فروتن، نيازمند، بيچاره، بيچيز، زارى ‏گر، پناهجو كه سود و زيان، و مرگ و زندگى، و زنده شدن پس از مرگش به دست او نيست.
11- نماز خفتن: نماز عشاء.
12- ضمان: ضمانت - حمايت.
13- مقصود هر يك از سوره‏ هايى است كه با اين جملات آغاز مى ‏شود.
پايان پاورقي
_________________________________________________
باز چون حق تعالى سؤال مى ‏نمايد ايشان مى ‏گويند كه: پروردگارا علم ما به زياده از اين احاطه نكرده است. پس حق تعالى فرمايد كه: من شكر او مى ‏كنم چنان كه او شكر من كرد، و روى فضل و احسان خود را به سوى او مى ‏دارم، و او را در مراتب معرفت خود كامل مى ‏گردانم. و به سندهاى معتبر از حضرت امام جعفر صادق و امام محمد باقر صلوات ‏الله عليهما منقول است كه: حق - سبحانه و تعالى - به حضرت موسى عليه‏ السلام خطاب فرمود كه: اى موسى مى‏ دانى كه چرا تو را از ميان بندگان خود برگزيدم و كليم خود 1 گردانيدم؟ گفت: نه اى پروردگار من. خطاب رسيد كه: من چون نظر كردم، نفس تو را نزد بندگى خود از همه كس ذليلتر يافتم. هرگاه كه از نماز فارغ مى ‏شوى دو طرف روى خود را نزد من بر خاك مى ‏گذارى. پس حضرت موسى به سجده درآمد و پهلوهاى روى خود را از روى تذلل 2 بر خاك ماليد نزد پروردگار خود. حق تعالى به او وحى فرمود كه: سر بردار - اى موسى - و دست خود را بر موضع سجود بمال و بر رو و بر بدن خود بمال كه باعث ايمنى تو مى ‏گردد از هر بلايى و دردى و آفتى. و بدان كه اقل سجده شكر آن است كه سر به سجده گذارد و سه مرتبه بگويد: شكرا لله3 . چنانچه از حضرت امام رضا عليه ‏السلام منقول است. و ايضا از آن حضرت منقول است كه: صد مرتبه عفوا4 بگويد، يا صد مرتبه شكرا5 . و اگر در سجده اول صد مرتبه عفوا يا العفو العفو6 بگويد، و بعد از آن جانب راست را بر زمين گذارد و هر دعا و ذكرى كه داند بخواند - مثل يا الله يا رباه 7 يا سيداه 8 - و همچنين پهلوى چپ رو را بر زمين گذارد و چنين دعايى يا ذكرى بخواند، پس بار ديگر پيشانى را بر زمين گذارد و صد مرتبه شكرا شكرا بگويد، خوب است. و در اين سجده برخلاف سجده‏ هاى نماز، سنت است كه دستها را بر زمين بخواباند، و سينه و شكم را به زمين برساند. و ايضا مستحب است كه حاجات خود و برادران مؤمن خود را طلب نمايد، و در تضرع و زارى و مناجات تقصير ننمايد و بسيار طول بدهد.
چنان كه در احاديث معتبره وارد شده است كه: بنده در هيچ حالت، قرب او به خدا زياده نيست از حالتى كه در سجود گريان باشد. و ائمه ما صلوات‏ الله عليهم سجده‏ هاى بسيار طولانى به جا مى‏ آورده‏ اند خصوصا حضرت امام موسى كاظم صلوات‏ الله عليه كه بعد از نماز صبح به سجده مى‏ رفته‏ اند و روز كه بلند مى‏ شده است سر از سجده برمى ‏داشته ‏اند، و اگر در حالى بوده ‏اند كه مشغول هدايت خلق نمى‏ توانسته ‏اند شد، اكثر احوال در سجده مشغول مناجات بوده‏ اند. و همچنين اصحاب كبار 9 ايشان اين طريقه را داشته‏ اند حتى آن كه نقل كرده ‏اند كه بعضى از ايشان آنقدر طول مى‏ داده‏ اند سجده را كه مرغ در پشت ايشان آشيانه مى‏ گذاشته. و دعاهاى سجده از اهل بيت صلوات‏ الله عليهم بسيار منقول است و اين كتاب گنجايش ذكر آنها ندارد. و بهترين آنها آن است كه كلينى به سند حَسَن روايت كرده است كه عبدالله بن جُندَب از حضرت امام موسى كاظم عليه‏ السلام سؤال نمود از دعايى كه در سجده شكر بخواند. حضرت فرمود كه: چون به سجده مى‏ روى بگو: اللهم انى أشهدك و أشهد ملائكتك و أنبيائك و رسلك و جميع خلقك أنك الله ربى، و الاسلام دينى، و محمدا نبيى، و عليا و الحسن و الحسين و على بن الحسين و محمد بن على و جعفر بن محمد و موسى بن جعفر و على بن موسى و محمد بن على و على بن محمد و الحسن بن على و الحجه بن الحسن أئمتى. بهم أتولى و من أعدائهم أتبرأ 10. پس بگو: اللهم انى أنشدك دم المظلوم11 ، سه مرتبه اللهم انى أنشدك بايوائك على نفسك لأعدائك لتهلكنهم بأيدينا و أيدى المؤمنين. اللهم انى أنشدك بايوائك على نفسك لأوليائك لتظفرنهم بعدوك و عدوهم، أن تصلى على محمد و على المستحفظين من ءال محمد 12، سه مرتبه. و بگو اللهم انى أسئلك اليسر بعد العسر13 ، سه مرتبه. بعد از آن پهلوى راست رو را بر زمين مى‏ گذارى و مى‏ گويى: يا كهفى حين تعيينى المذاهب و تضيق على الأرض بما رحبت. و يا بارى خلقى رحمه بى و كنت عن خلقى غنيا. صل على محمد و على المستحفظين من ءال محمد 14، سه مرتبه. پس جانب چپ رو را بر زمين مى‏ گذارى و مى‏ گويى: يا مذل كل جبار و يا معز كل ذليل! قد و عزتك بلغ بى مجهودى15 ، سه مرتبه. پس بار ديگر سر را به سجده مى‏ گذارى و صد مرتبه مى‏ گويى: شكرا شكرا. و در روايت ديگر وارد شده است: كه حضرت امام موسى صلوات‏ الله عليه در سجده اول هزار مرتبه العفو العفو فرمودند.
و در حديث ديگر وارد شده است كه: آن حضرت در سجود اين دعا مى‏ خواندند: أعوذ بك من نار حرها لا يطفى. و أعوذ بك من نار جديدها لا يبلى. و أعوذ بك من نار عطشانها لا يروى. و أعوذ بك من نار مسلوبها لا يكسى16. و در حديث ديگر مروى است كه حضرت اميرالمؤمنين صلوات‏ الله عليه در سجده اين دعا مى‏ خواندند: ارحم ذلى بين يديك، و تضرعى اليك، و وحشتى من الناس، و أنسى بك يا كريم17.

نوشتن دیدگاه