24. بحارالانوار در نگاهى گذرا
بحارالانوار به زبان عربى و شامل 21 كتاب است كه با تقسيم‏ بندى مؤلف 26 مجلد را در برگرفته است. امروزه بحارالانوار با چاپ جديد در 110 جلد به طبع رسيده است. هر كتاب با حجمى متفاوت از ديگرى، شامل بابهايى كوچك يا بزرگ مى‏ شود. از 31 باب تا 297 باب را در يك كتاب مى‏ توان ديد. مجموع بابهاى بحارالانوار به 2545 مى‏ رسد.
نام كتابها به ترتيب و با حذف عنوان كتاب و با ذكر شمار باب ها (در پرانتز) به قرار آتى است:
1. العقل و العلم والجهل (40)
2. التوحيد (31)
3. العدل و المعاد (95)
4. الاحتجاجات و المناظرات و جوامع‏العلوم (83)
5. قصص الانبياء (83)
6. تاريخ نبينا و احواله (72)
7. الامامه (150)
8. الفتن و ماجرى بعد النبى
9. تاريخ ائمه (297) (از مجلد نهم تا سيزدهم را در بر مى ‏گيرد و مؤلف جلد سيزدهم را كتاب الغيبه ناميده است)
10. السماء و العالم (210)
11. الايمان و الكفر (108) (بابهاى مربوط به العشره (آداب زندگى) را مؤلف در كتاب مستقل ديگرى شامل 180 باب آورده است)
12. الآداب و السنن و الاوامر و النواهى و الكبائر و المعاصى (131)
13. الروضه (73)
14. الطهاره و الصلوه (221)
15. القرآن و الدعاء (261)
16. الزكوه و الصوم (122)
17. الحج (84)
18. المزار (زيارت) (64)
19. العقودوالايقاعات (130)
20. الاحكام (48)
21. الاجازات
بحارالانوار با يك اصطلاح، از بزرگترين جوامع حديثى است. جوامع حديثى به كتاب هايى گفته مى‏ شود كه گردآمده از چند يا چندين كتاب حديث‏اند. با اصطلاح كتابشناسى، بحارالانوار يك دايره‏ المعارف است.
بدنه و ساختار اصلى بحارالانوار را قرآن و كتب و رسائل حديث، تفسير، كلام، تاريخ، فقه، دعا و احاديث شيعه تشكيل مى‏ دهد. اين كتابها و رساله‏ ها اكثر قريب به اتفاق متون معتبر شيعى را در بر مى‏ گيرند. البته مجلسى به دلايلى كه خواهيم گفت قصد نداشته است كه چهار كتاب معتبر و رايج شيعى (شامل كافى، تهذيب، استبصار، من لا يحضره الفقيه) را نيز به تمامى در بحارالانوار وارد كند.
با صرف‏نظر از قرآن مجيد، شمار اين كتابها و رساله‏ ها به 365 مى‏ رسد. اين كتاب ها و رساله‏ ها از قرن اول هجرى تا زمان مؤلف (قرن يازدهم) نوشته شده ‏اند. مؤلف، محتواى اين كتابها و رساله‏ ها را به تناسب موضوع در ابواب مختلف بحارالانوار توزيع كرده است.
در آغاز هر باب، مجلسى آيات مربوط به آن باب را گردآورى كرده و آورده است كه اين كار در نوع خود، گونه‏اى فهرستنگارىِ موضوعىِ آيات قرآن است. مى‏ گويند اين نخستين كار نگرش فهرست موضوعى در قرآن به حساب مى‏ آيد.
پس از ذكر آيات هر باب، معانى مشكلات آيات و تفسير آنها و براساس كتاب هاى لغت و تفسير اهل سنت و شيعه آمده است.
مرحله بعد، ذكر احاديث به صورت دسته‏ بندى شده با ذكر منبع، سلسله سند (يا اختلاف اسناد) و احيانا نسخه بدل آنهاست.
مجلسى پس از ذكر هر يك يا چند حديث، در صورت نياز به شرح، تفسير و رفع نقاط و نكات ابهام يا لغات مشكل، به شرح و توضيح و تفسير پرداخته و عنوان اين گفتارهاى توضيحى خود را بيان (در اكثر موارد)، ايضاح، تنوير، تذنيب، تذييل، تكمله، فَذلكه، غريبه و اقول نهاده است.
شرح ها شامل توضيحات لغات و اصطلاحات، تفسير عبارات پيچيده يا مبهم، معرفى مذاهب و فرقه‏ هاى كلامى، نقل وقايع تاريخى، بيان ديدگاه هاى كلامى و فلسفى، تبيين مباحث اخلاقى، بررسى آراى فقهى، نقل اخبار از منابع حديثى اهل سنت و در تأييد يا توضيح حديث، جمع ميان اخبار به ظاهر متناقض و نكاتى ديگر مى‏ شود.
در اين شرح ها مجلسى از مشهورترين و دست اول‏ترين كتاب هاى لغت، ادبيات، تفسير، حديث و شرح حديث، تاريخ، رجال و زندگينامه‏ ها، فلسفه، كلام، اخلاق، علوم تجربى و پزشكى نوشته مؤلفان شيعه اهل سنت در ميان مسلمانان و همچنين ترجمه عربى تورات و انجيل و نيز بخش هايى از تورات به زبان عبرى بهره بسيار گرفته است. وى از نظر برخى معاصران خويش نيز در شرح برخى احاديث بهره برده و آنها را نقل كرده است.
مجلسى در مقدمه بحارالانوار، انگيزه خود را از تأليف كتاب شرح مى‏ دهد و به ذكر منابع و ميزان اعتبار آنها و روش خود مى‏ پردازد.

نوشتن دیدگاه