بسمه تعالی
موضوع مقاله:
هویت دینی معلم و داشتن جامعه ای با هویت دینی
نگارنده:حسین عاملی
دانشجوی کارشناسی ارشد الهیات
چكيده
معلمان بايد از گروه زبدگان و نخبگان جامعه باشند.علاوه بر سلامت جسمي و رواني از اعتقادي شايسته و سازنده و ديني برخوردار باشند.ذهني بيدار و انديشه اي روشن داشته باشند .از اطلاعات مربوط به شغل و تخصص خود آگاه باشند .
معلمي كه از نظر مذهب و دين و اخلاق ضعيف باشد فقر مي پروراند و آموزگاري كه دچار فقر علمي باشد سرمايه گذاري تربيتي جامعه اش از نوع مصرف خواهد بود و مدرس و استادي كه به كار و برنامه ي خود مؤمن نباشد نسلي مي پروراند كه از نظر امضاي پاي سند خيانت باكي ندارد ...
در اين مقاله دنبال اين هستيم كه ثابت كنيم در جوامع امروزي معلم بيشترين نقش را دارد و بيشترين تاثير را مي تواند داشته باشد .
هدف از نوشتن مقاله اين است كه معلمان جامعه بايد باور شوند و خود نيز خويش را باور كنند وبا هويت ديني خود جامعه را به سمت جامعه ي ديني سوق دهند.
قلمرو اين مقاله تمامي بشريت هستند و از ابتداي خلقت بشر اين انبيا بودند كه به عنوان معلمان امت هاي خود را به سوي خداوند و راه راست هدايت مي نمودند.
در اينجا با مقايسه ي پيغمبران و ائمه با معلمان امروزي همچنين كارهايي كه معلمان بايد بكنند مي خواهيم به اين نكته برسيم كه معلمان جامعه بيشترين تاثيررابراي رسيدن به جامعه ي با معرفت ديني دارند :اميد است كه مورد قبول حضرت حق واقع شود.
كليد واژه:هويت ديني،جامعه ي ديني،معلم با هويت ديني
مقدمه :
اولين معلم خداوند بزرگ است خداوند به حضرت آدم اسماء الحسني را آموخت در تمام قرون واعصار اين خداوند بود كه با فرستادن وحي و راهنمايي خويش انسان را هدايت نمود و به راه حق رهنمون شد:خدا به پيامبر اسلام حضرت محمد(ص)قرآن آموخت و از علم لدنی خويش پيامبر امي را سواد بخشيدوبه نسل انسان آنچه نمي دانست را ياد داد.(علم الانسان ما لم يعلم)[1]
بعد از خدا پيامبران اند كه معلمان بشر هستند .ايشان همچون پدراني دلسوز وحتي دلسوزتر از پدر ومادر (عَزيزٌ عَلَيه ماعَنِتُم حَريص عَلَيكُم)(128 توبه)نسل بشر را درس مي آموزند و آنها را به سوي خداوند و به سوي نيكي ها و نورها دعوت مي كنند همچنان كه پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص)مي فرمايد :همانا من معلم مبعوث شدم.
معلمي شغل انبياست و معلمان پيروان و ادامه دهندگان راه ايشان و جانشينان پيامبران و امامان در اين امر خطير هستند.اين معلمان هستند كه مي توانند جامعه را به سمت خدا ببرند و يا آن را به انحطاط بكشانند.ما در اين تحقيق مي خواهيم نشان دهيم كه موثرترين عامل داشتن جامعه ي ديني داشتن معلماني با هويت ديني است.
تحليلي بين كار و وظيفه ي انبيا وائمه با معلمان
همانگونه كه گفته شد معلمان ادامه دهندگان و پيروان راه انبيا و امامان هستند حال بايد ديد ويژگي هاي انبيا و امامان و بزرگان و علما چه ويژگي هايي داشته و اينكه معلمان چگونه بايد خود را به آنان و راهشان نزديك كنند.
خصوصيات و ويژگي هاي انبيا و مقايسه ي آن با معلمان امروز
1- خداوند در قرآن درمورد حضرت محمد (ص)مي فرمايد (حَريصٌ عَلَيكُم)پيامبر نسبت به شما حريص است و دوست دارد روز به روز بهتر شويد و ياد بگيريد .
از اينكه بعضي ها نمي خواهند به سمت خدا حركت كنند و ناراحت است و شب و ورز ندارد خاكستر بر سرش مي ريزند ولي او به عيادتشان مي رود سنگ به سويش مي زنند ولي او دعايشان مي كند.از او روي برمي گردانند ولي دعوتشان مي نمايد اصرار به راهنمايي شان دارد و در اين راه موي سپيد مي كند .
معلمي كه پيرو دين محمد و ادامه دهنده راه اوست مي بايست از اينكه شاگردش ياد نمي گيرد يا مشكلي دارد شب نتواند سر به بالين آرامش نهد.
بايد از روشهاي مختلف استفاده كند وآنقدر كار كند كه به نتيجه برسد.
2- گزينش وانتخاب پيامبران براساس تقوا و بنا به پاكي وشايستگي آنان است چرا كه تا رسول خدا پاك ودرستكار نباشد نمي تواند به درستي و پاكي دعوت نمايد از اين روست ك مي بينيم تمامي پيامبران و امامان و حتي علما و بزرگان از پيشينه اي بسيار خوب و پاك برخوردارند.
در گزينش معلمان نيز بايد دقت كافي انجام شود چون كسي كه مي خواهد پاكي و دين وتقوا را به دانش آموزش یاد دهد و او را بسازداز همه مي بايست خود را ساخته باشد معلمي كه خود مشكل دارد نمي تواند مشكل ديگران را حل كند.
3- بعد از گزينش و انتخاب رسولان نوبت به امتحان و آزمايشات آنان مي رسيد،خداوند پيامبرانش را به طرق گوناگون آزمايش مي كرد و به معياري مبتلا مي ساخت هرچه بلا و فتنه بيشتر بود،بيشتر روحشان را صيقل مي داد و ايمانشان را افزون مي نمود و هيچ وقت ناسپاسي و كم كاري گريبانگيرشان نكشت.
معلمان نيز بايد خود را بسازند تا در برابر سختي ها و آزمايشات وتمامي مشكلات پيش رو سربلند بيرون آمده و ذره اي از روح خدمت و ايثار و محبتشان كم نشود.
4-از ديگر ويژگي هاي انبيا اين است كه انبياء خود سراغ مردم مي رفتند .و منتظر امدن آنها نمي ماندند و هميشه خود در صف مقدم حضور داشتند.
اميرالمؤمنين علي(ع)در نهج البلاغه مي فرمايند:
خدا از مردم نادان عهد نگرفت كه بياموزند تا آن كه از دانايان عهد گرفت كه آموزش دهند.[2]
آيا معلمان ماهمچنين كارهايي مي كنند و مواردي را كه در مواد درسي گنجانده نشده ولي نياز است كه دانش آموز ياد بگيرد خود به سراغ آن رفته وآن را آموزش مي دهند .معلمان بايد از تمامي فرصت ها استفاده كرده و نگذارند كه وقت تربيت آموزش هدر شود.
5-پيامبران دنبال اجرو مزد نبودند و هيچ انتظاري در مقابل نشان دادنراه درست از مردم نداشتند و اين نكته بارها وبراي بيشتر پيامبران در قرآن ذكر شده است از جمله در سوره ي هود كه نوح...
معلمان امروز تا چه حد توانسته اند با اين مقوله كنار بيايند و خود را دلبسته به دنيا و مافيها و از دانش آموزان و اوليا ر مقابل تربيت و تعليم انتظاري نداشته باشند.طبق شواهد تاريخي هر كجا رهبري بدون در نظر گرفتن ماديات و با نيت خالص سخن گفت،سخنش در دلها نفوذ پذيرفت.
6- صبر،بزرگترين ويژگي انبيا و امامان است .صبر كليد گشايش تمام مشكلات است و با صبر مي توان بر مشكلات فايق آمد در قرآن كريم خداوند آن را بزرگ وكبير معرفي مي كند و از انسان ها مي خواهد كه ازآن كمك بخواهند اگرچه مقام صبر مقامي است كه جز خاشعان درگاه الهي كسي نمي تواند صبور باشد .(و اِستَعينوا بالصَبر والصَلاه انها لَكبيرهٌ الاَعلي الخاشعين)[3]
معلمان امروز بايد خشوع را تمرين كنند و صبر را سرلوحه كارهاي خويش قرار دهند تا بتوانند پا جاي پاي انبيا وعلما گذاشته و كارخانه اي انسان سازي راه بياندازند .
7- مخاطب پيامبران معمولاً انسان هاي نادان و جاهل بوده اند و از اين رو حتي بسيار آنها را مورد آزار و اذيت قرار مي دادند از جمله ريختن خاك روي پيامبر اسلام (ص)و كتك خوردن ايشان در طائف با اين وجود هيچ وقت آنها از هدايت نااميد نشده و حتي براي آنها طلب دعا و نيكي مي كردند .معلمان عصر ما تا چه اندازه در مقابل جهالت وناداني پافشاري كرده و تا چه اندازه بي احترامي به خويش را تحمل مي كنند.
بسياري از امور مشترك بين انبيا و امامان و علما و معلمان امروزوجود دارد كهجاي بحث زيادي دارد و از اطاله ی كلام جلوگيري مي كنيم،اما تا همين جا مي بينيم كهمعلمان تا چه اندازه مي توانند كار كنند و تا چه اندازه مي توانند روي دانش آموز وحتي جامعه تاثير بگذارند.
تعليم به كردار جلوتر از تربيت به گفتار [4]
از اصولي كه در امر تربيت بايد رعايت شود تا روي قلب معلم تاثير بگذارد اين است كه خود عالم به عمل تعليم دهدنه به گفتار همانگونه كه علي(ع)در نهج البلاغه مي فرمايند:تعليم به كردار،جلوتر از تربيت به گفتار است و در گلستان سعدي نيز مي خوانيم عالم بي عمل به چه ماند به زنبور بي عسل ودر مثل آمده است دوصد گفته چون نيم كردار نيست.
دانش آموزي كه مي شنود معلمش از فوايد نماز اول وقت سخن مي گويد ولي هيچ وقت او را در نماز اول وقت حاضر نمي بيند و حتي مي داند كه معلمش كارهاي خود را هر چند بي ارزش برنماز برتري مي دهد آيا مي توان گفت كه اين دانش آموز از گفته هاي معلم درس گرفته و نماز خوان شود و نمازش را در وقت فضيلت بخواند؟
آيا مي توان دانش آموز صادقي تربيت كرد ،درحالي كه خود معلم براي توجيه كارهايش به دانش آموزان دروغ مي گويد؟
آيا معلمي كه خود فاقد هويت ديني است و به قرآن عمل نمي كند مي تواند دانش آموزاني قرآني و با هويت ديني تربيت كند؟
هرگز چنين ايده اي شدني نيست ،همانگونه كه خداوند در قرآن ايمان آوردن را براي نيكو كار شدن كافي ندانسته و عمل صالح را شرط ايمان مي داند .إن الانسان لفي خسر الّا الّذين آمنوا وعملوا الصالحات (سوره ي بقره آيه ي 2)از اين روست كه مي توان گفت مهمترين عامل فقر تربيت ديني وزمينه ي كمبود معلمان با هويت ديني است.
آن ملتي فقير و عقب مانده است كه دچار فقر معلم باشد كمبود مدرسه و كتاب و لوازم تحصيلي براي ملتي ضايعه است ولي اگر معلم شايسته اي باشد آنها همه هيچ است .(خانواده مسائل مدرسه اي كودك صفحه 26)
عشق به معلم منبع تمام پيشرفت ها
گل آفتابگردان دائم به گرد خورشيد مي گردد و در جستجوي اوست هر سويي كه خورشيد مي رود او هم دنبالش مي كند وچشم از او نمي دارد و خورشيد نيز از فيوضات بي بهره اش نمي گذارد.
معلم بايد همچون خورشيد براي دانش آموز باشد ،آينه ي تمام نماي انسان كامل،هر طرف كه مي گردد و هر عملي كه انجام مي دهد سر لوحه ي كار دانش آموز است.
بارها ديده ايم حرف شنوي كه دانش آموز از معلم خود دارد از هيچ كس ندارد .درخت جانش جز از چشمه سار سخنان علم سيراب نمي گردد.
علت اين رابطه بخصوص در دوران ابتدايي عشقي است كه دانش آموز به علم دارد. عشقي كه تمام هستي و زندگي كودك را به زبان و سخنان معلمش دوخته است .
با تحقيقاتي كه انجام شده ، مي خواهد مثل دو راه برود ، همانندش سخن بگويد ، همچون او موهايش را اصلاح كند آرزوي بيشتر كودكان در دوران ابتدايي اين است كه در آينده مثل معلمشان باشند و بيش از نود درصد از دانش آموزان اولين كسي را كه گفته اند دوست دارند معلمشان است .
حال اگر معلم تربيت و هويت ديني داشته و قرآني تربيت شده باشد و عامل به دستورات الهي باشد آيا دانش آموز ما و به تبع آن جامعه ي ما ديني نخواهد شد ؟
شايد بتوان گفت كه يك برتري ظاهري معلمان امروز به انبيا و علماي ديروز كه كارشان را بسيار آسان كرده اين است كه انبيا و امامان و علما با مردمي نادانِ مفرض رو به رو بودند و ابتدا مي بايست قلب آنها را به روي خويش مي گشودند تا سخنشان در ايشان تأثير داشته باشد اما معلمان امروز ما چطور ؟
مي بينيم كه وقتي معلم دهان باز مي كند دانش آموز همچون صيادي منتظر صيد مرواريد است و تمام وجودش در حضور است تا نكند از نكته غافل بماند . بنابراين مي توان گفت بيشتر سختي كار معلمان با وجود اين عشق حل شده است .
حال دريا مي خواهد و ذهني آكنده از مرواريد و مرجان .
راهكارهايي براي ديني شدن تربيت توسط معلمان
1- يكي از راههاي تربيت براساس هويت ديني استفاده از قرآن است به عنوان كتابي كه تمامي حقايق زندگي انسان و تمامي نيازهاي او را در بر دارد .
در همه ي زمينه هاي زندگي بشري ، هم مادي و هم معنوي در قرآن آيات زيادي وجود دارد و كار معلم اين است كه به قرآن رجوع كرده و عظمت و بزرگي آن را به دانش آموزانش نشان دهد تا ايشان نيز آن را باور كنند ، نه اينكه تنها به ديد يك كتاب مقدسي به آن نگريسته و گاهي بخوانند و تقديس نمايند .
اين كتاب دارويي است كه هر دردي را درماناست فقط كافي است دردشناس باشد و درمان شناس تا از اين معدن خيرات دارويي مناسب جهت درد پيدا كرده و آن را تجويز كند ، تا ببيند كه چه نيرويي دارد و به چه سرعتي درمان مي بخشد .
2- بيشتر آيات قرآن از نظر موضوعي مربوطه به قيامت بهشت و دروزخ است و اينها مواردي است كه خوف و رجا ايجاد نموده و بزرگترين عامل جذب افراد به دين و هويت ديني است . بنابراين بر روي اين عوامل كه خداوند بيشترين آياتش را در اين زمينه فرستاده است بايد بيشتر كار شود .
بايد ابتدا و انتهاي جهان براي دانش آموزان تبيين گردد و هدف از خلقت برايشان ذكر شود تا بدانند كه چرا زنده اند و زندگي مي كنند . از كجا آمده اند و به كجا مي روند و اين ميسر نيست مگر از زبان معلم ، معلمی كه داراي هويت ديني است و اهل عمل است .
3- در تدريس بيشتر دروس گريزي به قرآن داشته باشند همانطور كه گفتيم قرآن در همه ي زمينه ها حرفي براي گفتن دارد پس معلم علوم مي تواند وقتي سخن از شگفتي هاي خلقت مي زند ، وقتي از سياره ها سخن مي گويد ، وقتي از آبها و درياها و... . تدريس مي نمايد به قرآن رجوع كرده و آيات آن را توضيح و تفسير نمايد و به دانش آموزان بگويد كه دين ما دين كاملي است كه از سوي خداوند متعال براي تعالي بشر فرستاده شده و به همه ي زمينه ها توجه گرديده است .
تمامي معلمان مي توانند در تمامي دروس به قرآن رجوع كنند و اين به تدريج زمينه را براي هويت ديني جامعه كه متشكل از همين افراد است آماده مي كند .
4- از تدريس هايشان بيشتر به حكمت ها ، مثال ها ، قصه ها و پندها و ... كه در قرآن آمده توجه نمايند و از آنها استفاده كنند . خداوند بيشتر مفاهيم را از طريق مثالها و قصه ها و ... براي بشر تدريس كرده است . مثال هايي از پشه گرفته تا فيل و زنبور و آسمان و زمين ... .
5- شيوه ي تدريس معلمان بايد شيوة تدريس خداوند متعال در قرآن باشد خداوند براي هر قومي معجزه اي در خور خودشان مي فرستد براي ساحران مصري عصاي اژدهايي موسي را ، براي بلاغت عرب هاي جاهلي قرآن محمد (ص) را به همين ترتيب معجزات ديگر .
خداوند از دارايي ها و مسايلي كه در نزديكي بشر موجود است مثال مي آورد ، از طبيعت از ابر و باران ، از مورچه و زنبور و ... .
اين روش تدريس بهترين روش تدريس است كه بايد سر لوحه ي همه ي تدريس هايمان قرار گيرد .يك تحقيق عملی
از ابتداي سال تحصيلي نگاهم به دختري هفتاد كه به خاطر پوست سياهي كه داشت كمتر مورد توجه معلمان ديگر و دانش آموزاني قرار مي گرفت و درس ضعيف داشت تصميم گرفتم تا همه ي اينها را برايش جبران كنم .
همين طور كه نزديكش مي شدم به او اظهار محبت كرده و او را در نظرش بسيار خوب و مهربان و با ادب جلوه مي دادم .
روزي معلم ، ايشان را از كلاس بيرون انداخت و گفت كه چند ماه است تقسيم را ياد نمي گيرد . از او چند روز وقت خواستم . از روي علاقه اي كه دانش آموز به نگارنده داشت با ايشان مسايل را كار كردم و سه روز به ايشان مهلت دادم بعد از سه روز معلم اظهار تعجب مي نمود كه چگونه ايشان به اين حد رسيده است .
گذشت و گذشت تا يك روز كه تنها بوديم و هنوز دانش آموزان ديگر نيامده بودند به او گفتم كه در دنيا چه كسي را بيشتر از همه دوست دارد . خجالت كشيد گفتم اگر خجالت مي كشي برايم بنويس . البته در كمال آزادي و بدون اينكه ترس و رودربايي با نگارنده داشته باشد - وقتي نوشته اش را خواندم احساس سنگيني عجيبي روي شانه هايم كردم .
احساس كردم كه وظيفه ي سنگين در حد مبلغان بزرگ دين دارم . نوشته بود :
1- آقاي عاملي 2- خدا 3- امام
ابتدا نام نگارنده را حتي جلوتر از نام خداوند نوشته بود اين نشان مي دهد كه يك معلم اگر خواسته باشد كار كند چقدر مي تواند و چقدر زمينه ي كار دارد . آنجا بود كه رسالت انبيا گونه ي معلم را درك كردم و دانستم كه بايد قدم جاي قدم هاي اولياء اله گذاشت و در راه اين تمام سختي ها را تحمل نمود و همچون انبيا به هدايت الهي جامعه را به سمت و سوي هويت ديني سوق داد .
نتيجه گيري
با تمام بحث هايي كه در زمينه ي هويت ديني معلم و داشتن جامعه اي با هويت ديني شد مي توان نتيجه گرفت كه همانگونه رهبر معظم انقلاب امام خامنه اي (مدظله العالي) در سخنانشان در جمع فرهنگيان[5] فرمودند : نقش معلمان در تربيت فرزندان بيشتر از والدين رسانه است .
يعني اگر چه كودك تا هفت سالگي در اختيار والدين است و اين والدين هستند كه شخصيت او را شكل مي دهند اما ابزاري كه دست معلم است قوي تر از آن هفت سال عمل مي كند و مي تواند تغييراتي در آن بوجود آورد . همچنين رسانه ها كه به خصوص در حال حاضر در همه حال و در همه جا حضور دارند و افكار بشري را بمباران مي كنند نيز از نظر تأثير گذاري به معلم نمي رسند و نمي توانند تأثير قلم وزبان معلم را داشته باشند. بنابراين اگر جامعه اي با هويت ديني مي خواهيم ، بايد معلماني با هويت ديني و متعهد و متخصص تربيت كنيم و تا اين امر محقق نشود نمي توان گفت كه در امر تربيت موفق بوده ايم .
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته
منابع
1- قرآن كريم
2- امام علي (ع) ، نهج البلاغه ،ترجمه ي محمد دشتي ، قم ، انتشارات ظهور ، 1379
3- قاسمي پويا ، اقبال ، راهنماي معلمان پژوهنده ، تهران ، نشر اشاره ، 1382
4- تاجديني ، علي ، تعليم و تربيت اسلامي در پرتو كلام استاد شهيد مطهري ، تهران ، انتشارات مدرسه ،چاپ اول ،1385
5- مقائمي ، علي ، خانواده و مسائل مدرسه اي كودكان ، انتشارات انجمن اوليا و مربيان جمهوري اسلامي ايران ، تهران ، 1374
6- متن سخنان رهبر معظم انقلاب ، آيت ا... خامنه اي (مدظله العالي)در جمع فرهنگيان در تاريخ 15/2/89
________________________________________
[1] -قرآن كريم
[2] -نهج البلاغه – حكمت 47
[3] -سوره بقره آيه 45
[4] -نهج البلاغه حكمت 73
[5]- سخنراني در جمع فرهنگيان ، 15/2/89
