حسن مثنی یادگار امام حسن مجتبی (علیه السلام)
از لابه لای تاریخ در می ‏یابیم كه  ایثارگران فداكاری  در نشر و گسترش اخبار عاشورا دخیل بوده ‏اند و به نقش حسن مُثَنّی در رساندن اخبار و گزارشهای حماسه عاشورا به نسل‏ های بعدی پی می ‏بریم. او كسی است كه در مبارزه با دشمنان ارزشهای دینی، همانند سایر یاران امام حسین (علیه السلام) حماسه ‏ها آفریده و از حریم عموی بزرگوارش حضرت اباعبداللّه (علیه السلام) با تمام وجود دفاع كرده است؛ اما دست تقدیر و شدت جراحات وارده موجب شده است كه او بعد از آن همه جانبازی، از آن پیكار سهمناك جان سالم به در برده و بعد از بازیابی سلامت خویش، به عنوان شاهد صادقی، دیده ‏ها و شنیده ‏های خود را به دیگران بازگو كند.
«حسن مُثنّی» در جنگ نابرابر با دشمن به شدّت مجروح شد و به یاری خداوند متعال از دست سربازان عمر بن سعد نجات یافته و به عنوان روایتگر وقایع و حوادث عاشورا بر مسئولیت حساس خود عمل نمود.

دیباچه
حسن مثنّی یكی از تربیت یافتگان دامان فضل و كرامت می ‏باشد. مادر وی، خوله، دختر منظور فزاریه است. او در اثر تربیت پدر بزرگوارش حضرت مجتبی (علیه السلام) به كسب كمالات آسمانی و فضایل معنوی نائل شد و همانند برادرش متولّی صدقات و موقوفات جدّ بزرگوارش امام علی (علیه السلام) گردید. حسن مثنّی جوانی پاك سیرت و نیكو صورت بود كه شخصیت والای خود را به فضائل و كمالات انسانی آراسته و مورد تكریم و اعتماد عموم مردم قرار گرفته بود. ازدواج وی با دختر امام حسین (علیه السلام) ، كه با صلاح دید آن حضرت انجام شد، به افتخارات وی افزود و همراهی ‏اش با كاروان كربلا و شركت در آن حماسه تاریخی نام وی را در ردیف ایثارگران و فداكاران راستین تاریخ اسلام قرار داد و به عنوان یكی از یاران با وفای سرور و سالار شهیدان قلمداد شد.
او بعد از مبارزات سختی كه با تمام وجود در مقابل لشكر یزید انجام داد، به شدّت زخمی شده و به اسارت دشمن در آمد. یكی از سربازان عمر بن سعد به نام ابی ‏حسان اسماء بن خارجه فزاری، كه از بستگان مادرش نیز بود، او را از اسارت دشمن نجات داده و در منزل خویش در كوفه به مداوای وی همت گماشت و پس از بهبودی، او را به مدینه روانه كرد. بعد از بازگشت اسرای كربلا به مدینه، حسن مثنّی هم چنان با همسر فداكارش فاطمه بنت الحسین زندگی می ‏كرد تا این كه به دستور عبدالملك بن مروان (از خلفای اموی) مسموم گردیده و در 35 سالگی به شهادت رسید و در قبرستان بقیع مدفون شد.
برخی از ویژگی ‏ها و امتیازات این جوان برومند هاشمی را می ‏توان در موارد زیر خلاصه نمود:

داشتن پدری شایسته
حسن مثنّی به داشتن پدری نمونه و مربّی عالی ‏قدری مفتخر بود كه رسول گرامی اسلام (صلی ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله ‏و سلم) او را جانشین راستین خود دانسته و مخالفتش را، مخالفت با خود تلقّی كرده و در مورد او فرمود:
«و امّا الحسن فانّه ابنی و ولدی و منّی و قُرَّةُ عینی و ضیاءُ قلبی و ثمرةُ فؤادی و هو سيّدُ شبابِ اهل الجنّة، و حجّة ‏اللّه علی الامّة، امرهُ امری و قولُهُ قولی، مَنْ تَبِعَهُ فانّه منّی و مَن عصاهُ فلیس منّی؛ حسن پسر و فرزند من است، او از من است، او نور چشم و روشنایی قلب من است، او میوه جان من است. او سيّد و سرور جوانان اهل بهشت است. او حجّت خدا بر امت من می ‏باشد. دستور او دستور من، و سخن او سخن من است. كسی كه از او پیروی كند، او از من است و كسی كه با او مخالفت كند، از من نیست.»
حضرت مجتبی (علیه السلام) از شدت علاق ه‏ای كه به این فرزند داشت، نام او را همنام خودش قرار داد.

در عرصه دانش حدیث
حسن مثنّی علاوه بر امتیازات ویژه‏ ای كه داشته است، به عنوان یك محدّث در سلسله اسناد برخی روایات قرار دارد. احادیث وی در موضوعات اجتماعی، اخلاقی و آداب معاشرت می ‏باشد. در اینجا چند مورد از روایات وی را می ‏خوانیم:
1. حسن مثنّی از جدّش رسول خدا (صلی ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله ‏و سلم) نقل می ‏كند كه:
مَن عال اهل بیتٍ من المسلمین یومهم و لیلتهم غفراللّه ذنوبه؛ هركس یك شبانه روز یك خانواده مسلمان (نیازمند) را سرپرستی كند، خداوند گناهان او را می ‏آمرزد.
2. پیامبر  اکرم(صلی ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله‏ و سلم) فرمود:
من اجری اللّه علی یده فرجاً لمسلمٍ، فرّج اللّه عنه كرب الدّنیا و الآخرة؛ خداوند متعال به دست هركسی گشایشی را در گرفتاری یك مسلمانی جاری سازد، غصه ‏های دنیا و آخرت آن فرد خدمت گزار را بر طرف خواهد نمود.
3. رسول گرامی اسلام صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏ آله‏ و سلم فرمود:
حیثُما كنتم فصلُّوا علی فَاِنّ صلاتكم تبلُغنی؛ هركجا باشید، بر من صلوات بفرستید؛ چرا كه درودها و سلام‏ های شما به من می ‏رسد.
حسن مثنّی روایات خود را از پدرش امام حسن مجتبی (علیه السلام) و همسرش فاطمه بنت الحسین (علیه السلام) و عبداللّه بن جعفر بن ابی ‏طالب نقل كرده است. و روایات وی را نیز فرزندش عبداللّه محض و عموزاده ‏اش حسن بن محمد بن الحنفیه نقل نموده ‏اند.

پیوند مبارك
حسن مثنّی هنگامی كه به سنّ ازدواج رسید، برای خواستگاری به نزد عمویش امام حسین (علیه السلام) آمد و خواسته ‏اش را به حضرت اظهار داشت. امام حسین (علیه السلام) به او فرمود: پسرم! من از تو چنین انتظاری را داشتم، برخیز و با من بیا. و آنگاه یادگار برادر را به منزل آورد و او را در انتخاب یكی از دخترانش (فاطمه یا سكینه) آزاد گذاشت. اما شرم و حیاء مانع شد كه او حرف دلش را بزند. به این جهت، امام حسین (علیه السلام) به وی فرمود: دخترم، فاطمه را انتخاب كن كه از جهاتی شبیه مادرم فاطمه زهرا (سلام الله علیها) می ‏باشد. سپس او را به همسری حسن بن حسن درآورد. ثمره این ازدواج پنج فرزند بود:
1. عبداللّه محض
2. ابراهیم غمر
3. حسن مثلّث
4. زینب
5. امّ ‏كلثوم
فاطمه بنت الحسین از بانوان فداكار عاشورایی است كه مسئولیت ‏های مهمّی را در این قیام با شكوه به سامان رسانده است. نقل وقایع حساس حادثه عاشورا، همراهی با اسرای سرافراز كربلا، شایستگی تحمل برخی از وصیت‏ها و سفارش های پدرگرامی ‏اش در روز عاشورا، از جمله مسئولیت ‏های این بانوی قهرمان می ‏باشد. هم چنان كه امام باقر (علیه السلام) فرمود:
چون هنگام شهادت امام حسین (علیه السلام) فرارسید، دختر بزرگ خود فاطمه را طلبیده و نامه ‏ای پیچیده به او داد و وصیت‏های ظاهری و باطنی خود را به او كرد (این در حالی بود كه علی بن الحسین علیهما‏السلام سخت بیمار بود.) فاطمه بعد از بهبودی برادرش امام سجاد (علیه السلام) ، آن نامه را به وی تقدیم كرد. فاطمه بنت الحسین، همسر فداكار حسن مثنّی، افزون بر تلاش‏های مهمّی كه در سفر كربلا به انجام رسانید، در شهر كوفه در حالی كه میان اسراء بود، خطابه غرّا و افشاگرانه‏ ای نیز ایراد كرده و ستمگران را بیش از پیش رسوا نموده و همه را تحت تأثیر قرار داد. خطابه وی حكایت از نهایت فصاحت و بلاغت این بانوی عصمت و طهارت دارد.
فاطمه بنت الحسین علیهما‏السلام بسیاری از وقایع ریز و درشت از كربلا را برای آیندگان بازگو كرد. چرا كه او از زمان خروج كاروان حسینی از مدینه تا برگشت به مدینه، همه جا حضور داشت و نظاره‏گر بسیاری از وقایع بوده است. او شریك غم و همدم عمّه ‏اش زینب كبری (سلام الله علیها) بود. فاطمه آن چنان شكیبایی و توانایی روحی و روانی داشت كه سخت‏ ترین لحظات عرصه ‏های مبارزه را مشاهده و تحمل نمود. این شیر زن تاریخ را می ‏توان در پایداری و مقاومت، به عمّه ‏اش زینب كبری (سلام الله علیها) تشبیه نمود. او بانویی شریف، محدّث و اهل ذكر، شب ‏زنده داری و عبادت بود و روزها روزه می ‏گرفت. در یك كلام فاطمه بنت الحسین علیهما‏السلام از جمال ظاهری و كمال باطنی برخوردار بود. از سخت‏ ترین لحظات زندگی فاطمه، زمانی بود كه در دربار یزید، یكی از وابستگان حكومتی، از یزید خواست كه فاطمه را به عنوان كنیز به وی ببخشد و این عمل با اعتراض شدید حضرت زینب (سلام الله علیها) رو به رو شد و آن را به كفر یزید نسبت داد. فاطمه بعد از بازگشت به مدینه مدتی با همسرش زندگی كرد و بعد از فوت حسن مثنّی، یك سال تمام بر سر قبر او خیمه ‏ای برافراشت و برای شوهرش مجلس ماتم بپا داشت. او زمان امام صادق (علیه السلام) را درك نموده و در سال 117 ه. ق و در 70 سالگی در مدینه از دنیا رفته و در بقیع مدفون شد.

پرورش فرزندان مبارز
با مروری اجمالی به كتاب‏های تاریخی، مشخص می ‏شود كه نسل امام حسن مجتبی (علیه السلام) توسط دو فرزندش زید و حسن مثنّی تداوم یافته است و همه «سادات حسنی» به این دو بزرگوار نسب می ‏رسانند. اما اكثر رهبران طاغوت ستیز در دوران خلفای عباسی از فرزندان و نوادگان حسن مثنّی می ‏باشند. پسران او عبارتند از:

1. حسن مثلّث
او از مبارزان سرسخت دوران منصور عباسی است كه بعد از مقابله جدّی با دستگاه طاغوتی منصور دوانقی، در زندان او درگذشت. حسین بن علی، معروف به «شهید فخّ» نوه اوست كه به همراه جمعی از علویان قیام كرده و در منطقه فخّ به شهادت رسید.

2. داود
داود، برادر رضاعی امام صادق (علیه السلام) است. وی به خاطر مخالفت با دستگاه استبدادی منصور به زندان افتاد. مادرش حبیبه رومی، به جهت رفع گرفتاری فرزندش، به محضر امام صادق (علیه السلام) شرفیاب شده و چاره خواست. حضرت صادق (علیه السلام) نیز اعمالی را به وی تعلیم داد كه بعدها به «عمل امّ داود» معروف شد. این عمل را در نیمه رجب به جای می ‏آورند. آن بانوی مكرّمه با انجام عمل امّ‏ داود، زمینه آزادی فرزندش را از سیاه چال‏ های منصور دوانقی فراهم آورد. داود با امّ‏ كلثوم دختر امام سجاد (علیه السلام) ازدواج كرد و در 60 سالگی در مدینه از دنیا رفت. وی جدّ سادات «بنی ‏طاووس» نیز محسوب می ‏شود و نسب سید علی بن طاووس، عارف و فقیه پُرآوازه قرن هفتم و صاحب كتاب معروف «اقبال» و ده ها اثر ارزشمند دیگر، با 13 واسطه به داود بن حسن مثنّی می ‏رسد.

3. ابراهیم الغمر
او پدر بزرگ ابراهیم طباطبا، جدّ «سادات طباطبایی» است. سلسله نسب وی چنین است: ابراهیم طباطبا بن اسماعیل دیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن مثنّی.

4. عبداللّه محض
او را «عبداللّه كامل» نیز گفته‏ اند. مادر وی فاطمه بنت الحسین علیهما‏السلام است. عبداللّه كه در صفات عالی انسانی هم چون: جمال، سخاوت و كرامت شباهت تامّی به حضرت رسول صلی ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله ‏وسلم داشت و از طرف پدر و مادر فاطمی و علوی بود، به عبداللّه محض، عبداللّه كامل و شیخ بنی ‏هاشم موسوم گردید. از مشهورترین فرزندان عبداللّه محض، محمد نفس زكیه است كه در مدینه بر ضدّ منصور دوانقی خروج كرده و در منطقه «احجار الزیت» به شهادت رسید. عبداللّه بن حسن مثنّی یكی از راویان خطبه فدكیه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نیز به شمار می ‏آید. این شخصیت پاك سیرت، برخی از حوادث عاشورا را از پدر و مادرش نقل كرده است كه روایت ذیل، یكی از آنهاست:
شیخ صدوق در امالی می ‏نویسد: عبداللّه بن حسن مثنّی از مادرش فاطمه بنت الحسین علیهما‏السلام چنین نقل می ‏كند: روز عاشورا بعد از شهادت پدرم امام حسین (علیه السلام) دشمن برای غارت به خیمه ‏ها حمله كرد، عده ‏ای از آنها به خیمه ما هجوم آوردند و من كه دختر نوجوانی بودم، با حالتی بهت زده به آنان می ‏نگریستم؛ یكی از آنان در حالی كه گریه می ‏كرد، دو خلخال زینتی را از پای من درآورد. گفتم: ای دشمن خدا، تو با این غارتگری و قساوت چرا گریه می ‏كنی؟ او پاسخ داد: چگونه گریه نكنم و حال آنكه من زیور آلات دختر پیامبر (صلی ‏الله‏ علیه‏ و  ‏آله ‏و سلم) را غارت می ‏كنم!گفتم: اگر كار زشتی است، انجام نده. او گفت: اگر من این كار را نكنم، دیگری این كار را خواهد كرد.
از دیگر پسران حسن مثنّی؛ جعفر، عباس، محمد و ابراهیم هستند و نام دختران او زینب، امّ‏ كلثوم، رقیه و فاطمه است.

حسن مثنّی در كلام دانشمندان
1. سید بن طاووس، كه خود از نوادگان حسن مثنّی است، در مورد عظمت جدّش می ‏نویسد:
«در میان اصحاب و یاران پیامبر اكرم (صلی ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله ‏و سلم) هیچ كس به اندازه علی (علیه السلام) فرزندان شریف و بزرگواری نداشت و اولاد هیچ كدام در فضائل و مناقب به درجه او نمی ‏رسد. بعد از این كه از مقام حسنین ـ كه سرور جوانان اهل بهشت اند ـ بگذریم، در میان اولاد حسن (علیه السلام) افراد با شرافتی هم چون: حسن مثنّی، حسن مثلّث، عبداللّه بن مثنّی و محمد نفس زكیه وجود دارد و در میان اولاد امام حسین (علیه السلام) ، بزرگوارانی هم چون: امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام كاظم و امام رضا علیهم ‏السلام و... دیده می ‏شوند كه هر انسان با انصافی به فضائل و مناقب والای آنان معترف است تا آنجایی كه عارفان برجسته ‏ای هم چون: ابویزید بسطامی به سقایی منزل امام صادق (علیه السلام) افتخار می ‏كرده و معروف كرخی به دربانی حضرت رضا (علیه السلام) بر خود می ‏بالید و این چنین فرزندانی كجا برای سایر اصحاب یافت می ‏شوند.»

2. ابن عنبه، شخصیت شناس معروف قرن نهم:
«كنیه حسن مثنّی ابومحمد و مادرش خوله دختر منظور بن زبان است. او كه در عصر خود متولّی موقوفات علی (علیه السلام) بود، در ایفای نقش و مسئولیت خطیر خویش كمال همّت و تلاش را به كار برد. هنگامی كه عمر بن علی از او درخواست كرد كه وی را نیز در تولیت موقوفات امیرالمؤمنین (علیه السلام) شریك گرداند؛ حسن مثنّی نپذیرفت و به او گفت: به خدا سوگند! من سفارش‏ها و شرایطی را كه جدّم علی (علیه السلام) قرار داده است هیچ گاه تغییر نخواهم داد. چرا كه او شرط كرده است متولّی موقوفات خیريّه وی فقط فرزندان فاطمی اش باشند نه غیر آنان.»
3. شیخ مفید نیز در این مورد چنین می ‏نویسد:
«حسن مثنّی شخصيّتی جلیل القدر، سرآمد خوبان روزگار، اهل فضل و تقوا و پارسایی و متولّی صدقات و امور خیريّه جدّش امیرمؤمنان علی علیه ‏السلام در عصر خود بود.» آنگاه به نقل ماجرای وی با حجّاج بن یوسف اشاره كرده است و حضور وی را در حماسه كربلا می ‏ستاید و در ادامه می ‏گوید: «او با دختر امام حسین علیه ‏السلام ازدواج كرد و در 35 سالگی از دنیا رفت.»
******************************************
محقق : عبدالكریم پاك ‏نیا 

نوشتن دیدگاه