بسم الله الرحمن الرحيم
هر فردى در گرو اعمال خود است
ايها الناس ان انفسكم مرهونة باعمالكم ففكوها باستغفار و ظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا عنها بطول سجودكم و اعلموا ان الله اقسم بعزته ان لا يعذب المصلين و الساجدين و ان لايروعهم بالنار يوم يقوم الناس لرب العالمين
اى گروه مردم! جان هاى شما، در گرو اعمال و رفتار شما است. پس بياييد جانتان را به وسيله توبه و طلب مغفرت از خداى متعال، از گرو آزاد كنيد. اى مردم! پشت شما از بار گناه سنگين شده است، پس آن را با طول دادن سجده هاى خود سبك كنيد (در نماز و غير نماز) مردم! آگاه باشيد به درستى كه خداى متعال به عزت خود قسم ياد كرده كه اشخاص نمازگزار را در روزى كه تمام مردم در پيشگاه پروردگار حاضر ميشوند، از آتش جهنم نترساند.
نكته: در اين افراز از خطبه، تشبيه لطيفى به كار رفته است. توجه داريد كه رهن عبارت است از چيزى كه انسان به كسى بدهد و قرضى بگيرد كه اگر سر موعد مقرر قرض و وام پرداخت نشد، صاحب دين، رهن را بفروشد، و پول خود را بردارد و به اصطلاح فقهى الرهن و ثقية للدين پس اگر شما، مثلا، فرشى يا طلايى داديد و قرضى گرفتيد، آن فرش رهن است و شما حق تصرف در آن را نداريد؛ ولى اگر مى خواهيد تصرف كنيد، بايد آن را از رهن آزاد كنيد به دادن دين و از گرو در بياوريد.
در اين تشبيه لطيف، كسى كه مرتكب گناه و معصيت شده، گويى نفس خود را گرو گذاشته و مقيد ساخته است اگر مى خواهيد آن را آزاد كند، بايد توبه و استغفار كند و از خدا طلب مغفرت و بخشش نمايد، از طرفى، ماه رمضان، بهار توبه و فصل استغفار است. و هذا شهر التوبة و هذا شهر المغفرة و الرحمة و هذا شهر العتق من النار بالجنة؛ و اين تشبيه شريف از آيه مباركه (كل نفس بما كسبت رهينة) (2) و يا آيه و الذين آمنوا و اتبعتهم ذريتهم بايمان الحقنا بهم ذريتهم و ما التنا هم من عمله من شى ء كل امرى بما كسب رهين (1) اقتباس شده است:
اين آيه موضوع شيرين ديگرى را نيز بيان مى كند؛ آن جا كه مى فرمايد:
كسانى كه ايمان آورده اند و ذريه اولاد ايشان نيز پيروى آنها را در ايمان، كنند، ما ذريه آن ها را در بهشت به خودشان ملحق مى كنيم و در نزد آن ها مى بريم و نيز از عمل آن ها به اين سبب، چيزى كم نخواهيم كرد هر كس ‍ به آنچه كسب كرده به دست آورده، گروگان است و اين لطف بسيار چشم گيرى نسبت به مؤ منين خواهد بود خصوص سادات كه اگر انشاء الله مؤ من باشيم و پيروى اجداد اطهار عليهم السلام كنيم اين آيه مباركه بشارتى است براى ما.
در اين زمينه تفسير نمونه روايتى نقل ميكند از ابن عباس از رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله
قال: اذا دخل الرجل الجنة، سئل عن ابويه و زوجته و ولده فيقال له: انهم لم يبلغوا درجتك و عملك، فيقول رب قد عملت لى و لهم فيؤ مر بالحاقهم به (3).
حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله فرمود: هنگامى كه مردى، وارد بهشت مى شود، از پدر و همسر و فرزند خود سراغ مى گيرد به او گفته مى شود كه آن ها به مقام و درجه و عمل تو نرسيده اند، عرض مى كند: پروردگارا! من هم براى خود عمل كردم و هم براى آن ها، پس دستور داده مى شود، آنها را به او ملحق كنند.
نكته: ضمنا ناگفته نماند كه بعضى از مفسرين آيه (كل نفس بما كسبت رهينه) را اين گونه معنا كرده اند: هر كسى با اعمال خود، هميشه ملازم و همراه خواهد بود و عدم آزادى است و مناسب با حال مؤ منين نيست، و در آيات ديگرى كه به اين آيه مربوط است؛ همه جا وصف مومنين و نعمت ها و لذت هاى بهشتى آن ها است. به نظر اين دسته مناسب است كه رهن به معناى لغوى آن - كه همان ملازمت و همراهى است - باشد و نعمة راهنة يعنى نعمت و پايدار و ابدى.
پس در نظر آن ها معناى آيه شريفه چنين است هر كسى كه ملازم اعمال خود خواهد بود و هرگز از آن جدا نمى شود؛ خواه خوب و خواه بد به همين دليل در بهشت با اعمال خويشند و اگر ذريه و فرزندانشان در كنار آن ها قرار گيرند، از اعمال آن ها كاسته نخواهد شد.
عيب رندان مكن اى زاهد پاكيزه سرشت

من اگر خوبم و گر بد تو برو خود را باش

همه كس طالب فيض است چه ديوانه چه مست

آرى ارزش هر كسى به اعمال او بستگى دارد، و بس حتى شكل و قيافه انسان چه زيبا چه زشت موجب بالا رفتن شخصيت يا پايين آمدن او نخواهد بود و جزاى اعمال و پاداش و كيفر تمام مربوط به عمل انسان است، نه به قد و قامت و سياهى و سفيدى و زشتى و زيبايى.
(ان اكرمكم عندالله اتقاكم) (4) گرامى ترين شما در نزد خدا، با تقواترين و پرهيزگارترين شماست. در ضمن روايتى از امام صادق عليه السلام آمده است كه پيامبر گرامى اسلام فرمود: والله لعبد حبشى اطاع الله خير من سيد قرشى عاص الله (5) يعنى به خدا سوگند هر آينه عبد حبشى كه اطاعت خدا كند، بهتر است از سيد قرشى كه معصيت خدا كند.
و ظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا عنها بطول سجودكم
من نمى دانم كسانى كه مخاطب رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در اين خطبه بوده اند، و شرف و حضور داشته اند، چه كسانى بوده اند، ولى قدر مسلم افراد گناهكار هم در بين آنها بوده است؛ حتى كسانى كه سابقه بت پرستى داشته اند و حتى منافقين به ظاهر مسلمان (و در واقع بدتر از كفار) در بين صحابه وجود داشته وگرنه سوره منافقين در شاءن چه كسانى نازل شده است؟ و اين حرفى كه بعضى از برادران سنى مى گويند كه هر كس خدمت پيغمبر رسيده، حتما آدم خوبى است و نمى شود صحابى رسول خدا آدمى بدى باشد، از نظر آيات قرآن و اخبار و تاريخ كاملا مردود است. به هر حال مورد خطاب هر كس باشد و در مجلس هر كس ‍ حضور داشته خطاب آن حضرت شامل ما هم مى شود و در بين ما بلكه اكثر ما گناهكار و نافرمان و عاصى بسيار وجود دارد، پس برادران بياييد در اين ماه رحمت و مغفرت بار خود را به وسيله نماز و توبه و انابه و طول سجود و تضرع به درگاه الهى سبك كنيم چه گناهانى كه انجام داده ايم و يادمان رفته هيچ به خاطر نداريم ولى در پرونده ما بايگانى و محفوظ است، خدايا همه گناهان فراموش شده و فراموش نشده ما را بيامرز.
----------------------------------------------
1-سوره مدثر آيه 38
2-سوره طور، آيه 21
3-تفسير نمونه، ج 22، ص 430
4-سوره حجرات آيه 13
5-بحارالانوار، ج 7، ص 239
------------------------------------------
سيد محمد على جزايرى (آل غفور)

نوشتن دیدگاه