اوّل ـ قالَ عليه السلام: (لاتُمارِ فَيَذْهَبُ بَهاؤُكَ وَ لاتُمازِحْ فَيُجْتَرى عَلَيْكَ)؛
فرمود: جدال مكن پس مى رود خوبى و حسن تو و مزاح مكن كه جراءت مى كنند و دلير مى شوند بر تو.
فقير گويد: گذشت در كلمات حضرت امام رضا عليه السلام مذمت مراء و در كلمات حضرت موسى بن جعفر عليه السلام گذشت كلامى در مزاح.
دوّم ـ قـالَ عليه السلام: (مِنَ التَّواضُعِ، اَلسَّلامُ عَلى كُلِّ مَنْ تَمُرُّ بِهِ وَ الْجُلُوسُ دُونَ شَرَِف الْمَجْلِسِ)؛(1)
فـرمـود: از تـواضع است آنكه سلام كنى بر هر كس كه مى گذرى بر او و آنكه بنشينى در جائى كه پست تر است از مكان شريف مجلس.
مؤ لف گويد: كه گذشت نظير اين در كلمات حضرت امام محمّد باقر عليه السلام.
سـوّم ـ قـالَ عـليـه السـلام: (اَوْرَعُ النّاسَ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، اَعْبَدُ النّاسِ مَنْ اَقامَ عَلى الْفَرآئِضِ، اَزْهَدْ النّاسِ مِنْ تَرَكَ الْحَرامَ، اَشَدُّ النّاسِ اجْتِهادا مَنْ تَرَكَ الذُّنُوبَ)؛(2)
فرمود: پارساترين مردم كسى است كه توقف كند نزد شبهه و عابدترين مردم كسى است كه به پا دارد فرائض را و زاهدترين مردم كسى است كه ترك كند حرام را و از همه مردم كوشش و مشقتش بيشتر است كسى كه ترك كند گناهان را.
چـهـارم ـ قـالَ عـليـه السـلام: (قـَلْبُ الاَحْمَقِ فى فَمِهِ وَ فُمُ الْحَكيمِ فى قَلْبِهِ).(3)
فـرمـود: دل آدم احـمـق در دهـانـش اسـت و دهـان مـرد حـكـيـم در دلش اسـت. حـاصـل آنـكـه شـخـص احـمـق اول چـيـزى را مـى گـويـد بـعـد از آن تـاءمـل در آن مـى كـنـد كـه آيـا صـلاح بـود گـفـتن اين كلام يا نه؟ بعكس شخص حكيم كه اول تـاءمـل مـى كـنـد در كـلامـى كـه مـى خواهد بگويد پس اگر صلاح ديد گفته شود مى گويد آن را.
پـنـجـم ـ قـالَ عـليـه السـلام: (لايـَشـْغـَلُكَ رِزْقٌ مـَضـْمـُونٌ عـَنْ عـَمـَلٍ مـَفْرُوضٌ)؛(4)
فرمود: مشغول نسازد تو را روزى كه خدا ضامن آن شده از عملى كه بر تو فرض است.
شـشـم ـ قـالَ عـليـه السـلام: (لَيـْسَ مـِنَ الاَدَبِ اظـْهـارُ الْفـَرَحِ، عـِنـْدَ الْمـَحْزُونِ)؛(5)
فرمود: از ادب دور است ظاهر كردن خوشحالى نزد شخص غمناك.
فـقـيـر گـويـد: شـايـد شـيـخ سـعـدى از ايـن كـلمـه مـبـاركـه اخـذ كـرده بـاشـد قول خود را:
چو بينى يتيمى سرافكند پيش
هـفـتـم ـ قـالَ عـليـه السـلام: (رِيـاضـَةُ الْجـاهـِلِ وَرَدُّ الْمـُعـْتـادِ عـَنْ عـادَتـِهـِ كَالْمُعْجِزِ؛(6))
فـرمـود: رام كـردن و تـربـيـت شـخـص جـاهـل و بـرگـردانـيـدن صـاحب عادت را از عادتش مثل معجزه است.
فـقـيـر گويد: روايت شده از حضرت عيسى عليه السلام كه فرمود مداوا كردم مريضان را پـس شـفـا يافتند به اذن خدا و زنده كردم مردگان را به اذن خدا و معالجه كردم احمق را و قدرت نيافتم بر اصلاح او!(7)
هشتم ـ (قالَ عليه السلام: لاتُكْرِمِ الرَّجُلَ بِما يَشُقُّ عَلَْيِه)؛(8)
فرمود: اكرام مكن شخص را به آن چيزى كه شاق و دشوار است بر او.
نـهـم ـ قـالَ عـليه السلام: (مَنْ وَعَظ اَخاهُ سِرّا فَقَدْ زانَهُ وَ مَنْ وَعَظَهُ عَلانِيَةً فَقَدْ شانَهُ)؛(9)
فرمود: كسى كه موعظه برادر خود را در پنهانى همان آراست او را و كسى كه موعظه كرد او را آشكار همانا عيب كرد او را.
دهم ـ قالَ عليه السلام: (مَنْ اَنِسَ بِاللّهِ اِسْتَوْحَشَ مِنَ النّاسِ).(10)
فرمود: هر كسى كه انس به خدا گرفت وحشت كند از مردم.
فقير گويد: كه اين فرمايش را شيخ سعدى در اين اشعار گنجانيده:
چنين دارم از پير داننده ياد
پدر در فراقش نخورد و نخفت
از آنگه كه يارم كس خويش خواند
به حقش كه تا حق جمالم نمود
به صدقش چنان سر نهادم قدم
دگر با كسم برنيايد نفس
گر از هستى خود خبر داشتى
قـالَ اللّهُ تـَعـالى: (قـُلِ اللّهُ ثـُمَّ ذَرْهـُمْ) (11). (وَ قـال اَمـيـرُالمـُؤْمـِنـيـنَ عليه السلام: عِظَمُ الْخالِقِ عِنْدَك يَصَغِّرُ الْمَخْلُوقَ فى عَيْنِكَ).(12)
يازدهم ـ قالَ عليه السلام: (لَوْ عَقَلَ اَهْلُ الدُّنْيا خَرِبَتْ).(13)
فـرمود: آن حضرت كه اگر اهل دنيا دانائى و فهم داشتند و دريافت مى كردند، دنيا خراب و ويران مى شد!
دوازدهـم ـ فـرمـود آن حـضـرت كـه هـمـانا از براى جود و بخشش اندازه و مقدارى است، پس هـرگـاه زيـاد شد از آن مقدار پس آن اسراف است؛ و از براى حزم و احتياط مقدارى است پس هرگاه زياد شد از آن مقدار پس آن جبن و ترس است و از براى اقتصاد و ميانه روى مقدارى اسـت پـس هـرگـاه زيـاد شـد بـر آن پـس آن بـخل است، و از براى شجاعت مقدارى است پس هـرگـاه زياد شد بر آن پس آن تهور و بى باكى است و كافى است تو را از براى ادب كردن نفست اجتناب كردنت از چيزى كه مكروه و ناپسند مى شمارى از غير خودت.(14)
---------------------------------
1-(بحارالانوار) 75/372.
2-(بحارالانوار) 75/373.
3-(بحارالانوار) 775/374.
4-(بحارالانوار) 75/374.
5-(بحارالانوار) 75/374.
6-(بحارالانوار) 75/374.
7-(بحارالانوار) 69/320.
8-(بحارالانوار) 75/374.
9-(بحارالانوار) 75/374.
10-(بحارالانوار) 75/379.
11-سوره انعام (6)، آيه 91.
12-(نهج البلاغه) ترجمه شهيدى ص 383، حكمت 129.
13-(بحارالانوار) 75/379.
14-(بحارالانوار) 75/377.
-----------------------------
مرحوم شيخ عباس قمي
