يكى از مبانى اعتقادى شيعه - در اصل همانند نبوت - برترى امام در همه اوصاف حسنه و فضايل اخلاقى انسانى است. و امام افضل افراد امت و ارجح از همه آحاد مردم باشد؛ زيرا مقدم داشتن (مفضول) و كسانى كه از لحاظ فضايل در سطح پايين قرار دارند بر (فاضل) و افراد برجسته و لايق، عقلا نادرست و بر خلاف نظام اتم آفرينش و قانون تشريع الهى است. و اين حقيقت را مى توان از اين آيه شريفه به وضوح دريافت كه:
افمن يهدى الى الحق احق ان يتبع امن لا يهدى الا ان يهدى فما لكم كيف تحكمون.(1)
(آيا كسى كه هدايت به سوى حق مى كند براى پيروى شايسته تر است يا آن كس كه خود هدايت نمى شود مگر هدايتش كنند؟ شما را چه مى شود، چگونه داورى مى كنيد؟!).
اصلا واژه (امام) كه از قرآن كريم گرفته شده است، به معناى (رهبر، پيشوا، الگو و سرمشق) است. الگو و سرمشق در چه؟ در همه فضايل معنوى و اخلاقى، در علم و دانش، در تواضع و فروتنى، در كرامت و عزت نفس، در عبادت و شجاعت، در كرم و سخاوت... و بالاخره در صبر و شكيبايى به هنگام مقابله با دشمن و در استقامت و پايدارى در دفاع از اسلام و قرآن و اين است مفهوم (امام).
حسين بن على عليه السلام يكى از امامان و پيشوايان معصوم و يكى از اين الگوهاست كه چون در صحنه مبارزه با دشمن قرار مى گيرد، پيام استقامت و پايدارى او در همه انسانها موج و تحرك ايجاد مى كند و آنجا كه اسلام به فداكارى او نيازمند است، شعار صبر و شكيباييش براى همه جهانيان الگو و سرمشق مى گردد. اين معنا و پيام استقامت و پايدارى در كلمات حسين بن على عليه السلام بيش از پيامهاى ديگرش منعكس گرديده و تعداد اين شعارها در گفتار آن حضرت كه به صورت نظم و نثر به دست ما رسيده، بيش از ساير پيامها و شعارهايش ظهور و تجلى دارد كه در اينجا بيست مورد از آنها را ذكر مى كنيم:
1 / 7 - و يزيد رجل فاسق شارب الخمر قاتل النفس المحرمة معلن بالفسق و مثلى لا يبايع مثله.(2)
(و يزيد شخصى است فاسق، شرابخوار، آدمكش و آشكارا مرتكب فسق و فجور مى شود و شخصى مانند من با فردى مثل او بيعت نخواهد كرد).
به طورى كه در صفحات گذشته اشاره نموديم، امام عليه السلام اين جمله را در پاسخ (وليد بن عتبه) فرماندار مدينه ايراد فرمود كه پس از مرگ معاويه به آن حضرت پيشنهاد بيعت با يزيد را مطرح نمود و اين جمله در عين اينكه فساد يزيد را بيان مى كند، پايدارى و استقامت حسين بن على عليه السلام را نيز مى رساند كه در مقابل فساد، به مبارزه ادامه خواهد داد: و مثلى لا يباع مثله
2 / 7 - و انى لا اعطى الدنية من نفسى ابدا
(همانا من هيچ گاه زير بار ذلت نخواهم رفت).
امام عليه السلام اين جمله را در پاسخ برادرش (عمر) معروف به (اطرف) بيان نمود، آنگاه كه او قبل از حركت از مدينه، حادثه كربلا و جريان شهادت امام را از زبان امام حسن نقل و در خواست نمود كه امام از اين سفر منصرف شود و با يزيد سازش ‍ كند، آن حضرت در پاسخ وى ضمن اينكه آگاهى خود را بيش از آنچه (عمر اطرف) در جريان اين حوادث بود، به اطلاع وى رسانيده و جريان شهادت خود و امام مجتبى را به طورى كه از رسول خدا صل الله عليه و آله و سلم شنيده بود براى وى نقل كرد، اين جمله را هم اضافه نمود كه: (به خدا سوگند! به اين همه فشارها ابدا به زير بار ذلت نخواهم رفت).
3 / 7 - يا اخى، لو لم يكن فى الدنيا ملجا و لا ماوى لما بايعت يزيد بن معاوية.(3)
(برادر (محمد!) اگر در تمام دنيا (با اين همه وسعت) هيچ پناهگاه و ملجاءاى نباشد، باز هم من دست بيعت به يزيد بن معاويه نخواهم داد).
امام عليه السلام اين جمله را در پاسخ برادرش (محمد حنيفه) فرمود، آنگاه كه وى به آن حضرت اين چنين پيشنهاد نمود كه به عقيده من شما در يك شهر معين اقامت نكنيد و به همراه فرزندانت در يك منطقه دور دست قرار بگيريد و از آنجا نمايندگانى را به سوى شهرها گسيل داريد، اگر مردم با شما بيعت نمودند، شكر خداى را به جاى آوريد و اگر با ديگران بيعت كردند، باز هم لطمه اى بر شما وارد نخواهد گرديد.
4 / 7 - و انى لا ارى الموت الا سعادة، و الحياة مع الظالمين الا برما.(4)
(من (در چنين محيط ذلت بار) مرگ را جز سعادت و خوشبختى و زندگى با اين ستمگران را چيزى جز ننگ و نكبت نمى دانم).
اين جمله از فرازهاى سخنرانى آن حضرت است كه در روز دوم محرم، پس از ورود به كربلا ايراد فرموده است.
5 / 7 - و الله لا اعطيهم يدى اعطاء الذليل، و لا افر فرار العبيد. (5)
(به خدا سوگند! نه دست ذلت در دست آنان مى گذارم و نه مانند بردگان از صحنه جنگ و از برابرشان فرار مى كنم).
امام اين جمله را در ضمن سخنرانى اول خود در روز عاشورا ايراد فرمود.
6 / 7 - الا و ان الدعى بن الدعى قد ركز بين اثنتين، بين السلة و الذلة، و هيهات منا الذلة، يابى الله لنا ذلك ورسوله و المومنون، و حجور طابت و طهرت، و انوف حمية، و نفوس ابية، من ان نؤ ثر طاعة اللئام على مصارع الكرام.... (6)
(آگاه باشيد كه اين فرومايه (ابن زياد) و فرزند فرومايه، مرا در بين و دو راهى شمشير (شهادت) و ذلت (زندگى) قرار داده است و هيهات! كه ما به زير بار ذلت برويم؛ زيرا خدا و رسولش و مومنان از اينكه ما پذيراى ذلت باشيم، ابا ندارد و دامنهاى پاك مادران ما و مغزهاى با غيرت و نفوس با شرافت پدران ما روا نمى دارد كه اطاعت افراد لئيم و پست را بر قتلگاه مردان با فضيلت، مقدم بداريم).
اين جملات از فرازهاى دومين حسين بن على عليه السلام در روز عاشورا است.
7 / 7 - اما و الله لا اجيبهم الى شى ء مما يريدون حتى القى الله و انا مخصب بدمى.(7)
(آگاه باشيد! به خدا سوگند! من به هيچ يك از خواسته هاى دشمنان جواب مثبت نخواهم داد تا محاسنم به خونم خضاب گشته، و به دلقاى خدا نايل گردم).
اين جمله، از فرازهايى از سخنان حسين بن على عليه السلام است كه در روز عاشورا پس از آنكه در ميان دو لشكر، جنگ مغلوبه اى واقع گرديد و گروهى از ياران آن حضرت به شهادت رسيدند، براى تشجيع و تسلى بقيه يارانش، ايراد فرموده است.
8 / 7 - عند الله احتسب نفسى و حماة اصحابى.(8)
(بذل جانم و كشته شدن اصحاب و يارانم كه به فرمان خداست، به حساب اوست و از پيشگاه او در خواست اجر و پاداش مى نمايم).
امام عليه السلام اين جمله را در كنار پيكر قطعه - قطعه شده (حبيب بن مظاهر) سرباز كهنسالش ايراد فرمود.
9 / 7 - انى غدا اقتل و تقتلون كلكم معى و لا يبقى منكم واحدا.(9)
(من فردا كشته مى شوم و همه شما حاضرين نيز كشته خواهيد شد و كسى شما زنده نخواهد ماند... و حتى قاسم و عبدالله شير خوار نيز كشته خواهند شد.
طبق نقل نفس المهوم، امام عليه السلام اين جمله را در شب عاشورا پس از سخنرانى كه خطاب به اهل بيت و اصحاب خود ايراد فرمود، تذكر داد آنگاه كه به آنان اجازه داد مرخص شوند و صحنه كربلا را ترك نمايند، ولى هر يك از آنان به نحوى و با بيانى استقامت و پايدارى و حمايت خود را از امام عليه السلام اعلام نمودند.
10 / 7 - هون على ما نزل بى انه بعين الله.(10)
(تحمل اين مصيبت نيز بر من آسان است؛ زيرا خداوند او را مى بيند).
بنا به نقل (سيد بن طاووس) حسين بن على عليه السلام اين جمله را هنگامى ايراد فرمود كه طفل شير خوارش در روى دستش هدف تير قرار گرفت و آن حضرت خون گلوى او را گرفت و به سوى آسمان پاشيد.
و بالاخره از پيامهاى استقامت و شعارهاى پايدارى آن حضرت كه به صورت نثر به دست ما رسيده است، يكى هم اين جمله است كه:
11 / 7 - (موت فى عز خير من حياة فى ذل).
(مرگ با عزت بهتر از زندگى با ننگ و ذلت است).
اين جمله را مرحوم مجلسى در بحارالانوار (11) در ضمن بعضى از فرمايشات آن حضرت از مناقب نقل نموده است.
و اينك پيام و شعار مقاومت و پايدارى آن حضرت كه به صورت شعر نقل گرديده است:
12 / 7 - سامضى و ما بالموت عار على الفتى
اذا ما نوى حقا و جاهد مسلما
(من به سوى مرگ مى روم كه مرگ بر جوانمرد ننگ نيست، آنگاه كه نيتش حق و جهادش براى اسلام باشد).
13 / 7 - وواسى الرجال الصالحين بنفسه
وفارق مثبورا و خالف مجرما
(و با ايثار جانش از مردان نيك حمايت كند و از دشمنى با خدا، و از جنايتكاران دورى گزيند).
14 / 7 - اقدم نفسى لا اريد بقاءها
لتقلى خميسا فى الهياج عرمرما
(من اينك جانم را تقديم مى كنم و دست از زندگى مى شويم تا در جنگى سخت و با دشمنى بس بزرگ مواجه شوم).
15 / 7 - فان عشت لم اندم و ان مت لم الم
كفى بك ذلا ان تعيش و ترغما
(اگر با اين عقيده زنده بمانم، پشيمانى ندارم و اگر بميرم مورد ملامت نيستم، ولى براى تو همين بس كه چنين ذلت بار و ننگينى را سپرى كنى).
امام عليه السلام اين شعار و اين ابيات چهارگانه را در منزل (اشراف) خطاب به (حربن يزيد رياحى) ايراد نمود، آنگاه كه در ميانشان بحث طولانى شد، زيرا امام (ع) مى خواست به حركت خود به سوى كوفه ادامه دهد و حر، تصميم گرفته بود طبق ماموريتى كه به وى محول شده بود، از حركت آن حضرت جلوگيرى نمايد. تا آنجا كه به آن حضرت عرض كرد اگر شما اين سفر را ادامه دهيد منجر به جنگ خواهد گرديد و اگر جنگى پيش بيايد، شما حتما كشته خواهيد شد.
آن حضرت در پاسخ وى فرمود: (افباالموت تخوفنى و هل يعدو بكم الخطب ان تقتلونى؟).
(آيا مرا با مرگ مى ترسانى، مگر بيش از كشتن من نيز كارى از شما ساخته است؟).
آنگاه فرمود: در اينجا من همان اشعارى را مى خوانم كه آن برادر مسلمان از قبيله اوس هنگامى كه مى خواست براى نصرت و يارى پيامبر در جنگ شركت كند، خواند، سپس اشعار ياد شده را ايراد فرمود.(12)
16 / 7 - فان نهزم فهزامون قدما
و ان نهزم فغير مهزمينا.
(ما اگر پيروز شديم، پيروزى ما سابقه دار و قديمى است (كه پدرم و جدم بر كفار پيروز گشته اند). و اگر شكست بخوريم، باز هم ما شكست نخورديم (زيرا ما طرفدار حقيم و حق پايدار است)).
اين يكى از چهار بيت شعرى است كه امام عليه السلام در ضمن دومين سخنرانى مشروح خود كه در روز عاشورا براى اهل كوفه ايراد فرمود، به آنها متمثل گرديد.(13)
17 / 7 - و ان تكن الا بدان للموت انشات
فقتل امرء بالسيف فى الله افضل. (14)
(و اگر اين بدنها براى مرگ آفريده شده است، پس كشته شدن مرد با شمشير در راه خدا چه بهتر!).
اين بيت هم يكى از چهار بيت شعرى است كه امام عليه السلام در (منزل شقوق) در پاسخ مسافرى كه از كوفه مى آمد، ايراد فرمود؛ زيرا وى از وضع آينده اين سفر و از حوادث ناگوارى كه حسين بن على عليه السلام ممكن است با آنها مواجه شود، اظهار نگرانى نمود.
18 / 7 - الموت اولى من ركوب العار
و العار اولى من دخول النار.(15)
(مرگ بهتر از پذيرفتن ننگ است و ننگ بهتر از قبول آتش ‍ مى باشد).
19 / 7 - انا الحسين بن على
اليت ان لا انثنى.
(من حسين بن على هستم، سوگند ياد كرده ام كه (در مقابل دشمن) سرفرود نياورم).
20 / 7 - احمى عيالات ابى
امضى على دين النبى.(16)
(من اينك از اهل و عيال و پدرم دفاع مى كنم و در راه دين پيامبر كشته مى شوم).
اين اشعار را امام عليه السلام روز عاشورا در حالى خواند كه به دشمن حمله نموده و مبارزه مى طلبيد.
---------------------------
1-يونس / 35.
2-لهوف / 10. بحار الانوار 44 / 325 و عوالم 17 / 174.
3-مقتل عوالم 17 / 178 و خوارزمى 1 / 188.
4-بحار الانوار 44 / 192.
5-مقتل خوارزمى 1 / 253.
6-مقتل مقرم / 234. مقتل خوارزمى 2 / 7 - 8 اين فراز را ابن ابى الحديد 3 / 249 از امام سجاد عليه السلام نقل نموده است.
7-مقتل مقرم / 240.
8-مقتل مقرم / 244.
9-نفس المهوم / 230.
10-نفس المهوم / 349.
11-بحارالانوار 44 / 192 و مناقب 4 / 68.
12-مقتل مقرم / 184 و مقتل خوارزمى 1 / 233.
13-مقتل مقرم / 235 و مقتل خوارزمى 2 / 7.
14-مقتل مقرم / 180. ابن عساكر / 164. مقتل خوارزمى 1 / 233 و مناقب 4 / 95.
15-مقتل مقرم / 274. مثير الاحزان / 72 و مقتل عوالم 17 / 293.
16-مقتل عوالم 17 / 292.
------------------------
محمد صادق نجمى

نوشتن دیدگاه