روايـات منابع شيعه و سنى در مورد طليعه ظهور حضرت مهدى (ع) در حجاز، كه پيدايش خلاء سياسى و كشمكش بين قبائل بر سر فرمانروائى است همداستانند.
و ايـن حـادثـه در پـى مـرگ پـادشـاه و يـا خـليفه اى رخ مى دهد كه با مردن او گشايش و تـوسعه در امور بوجود مى آيد و برخى روايات، وى را ((عبدالله)) مى نامد و بعضى ديگر مرگ او را در روز عرفه تعيين مى كنند، كه حوادثى پياپى در حجاز پس از مرگ او تـا خـروج سفيانى و نداى آسمانى و درخواست نيرو از سوريه از سوى حجاز و سرانجام ظهور حضرت مهدى (ع) بوقوع مى پيوندد. در اين زمينه امام صادق (ع) مى فرمايد:
((هركس مرگ عبدالله را براى من تضمين كند، من ظهور قائم را براى او ضمانت مى كنم، سـپـس فـرمود: وقتى عبدالله درگذشت مردم بعد از او با كسى براى حكومت توافق نمى كـنـنـد. و ايـن اخـتـلاف و درگـيـرى بـه خـواسـت خـدا تا ظهور صاحب الامر ادامه مى يابد و فـرمـانـروايـى هـاى چند ساله پايان يافته و حكومت چند ماهه و چندين روزه فرا مى رسد، سؤ ال كردم: آيا اين ماجرا بطول مى انجامد؟ فرمود: ((هرگز))(1)
و نيز از آن حضرت روايت شده است كه فرمود:
((زمـانـيـكـه مردم در سرزمين عرفات در حال وقوف مى باشند سوارى بر شترى سبك سـيـر بـه آنـجـا وارد مـى شـود مـرگ خـليـفـه را خـبـر مـى دهـد و بـا مـرگ او فـرج آل محمد (ص) و گشايش كار تمام مردم فرا مى رسد.))(2)
مراد از شتر تندرو و سبك سير، سرعت پيام رسانى و بشارت به حجاج است كه ظاهرا در روايت شيوه پيام رساندن، منظور مى باشد. و در روايتى ديگر آمده است كه آنها مرد شتر سـوارى را كـه خـبـر را در عـرفـات بـيـن حـاجـيـان مـنـتـشـر مـى كـنـد بـه قتل مى رسانند.
بـنـظـر مـى رسد، خليفه اى كه خبر مرگ و يا كشته شدنش در روز عرفه اعلان مى شود، هـمـان عـبـدالله يـاد شـده در روايـت گـذشـتـه اسـت. و مـعـنـى جـمـله ((از بـين رفتن سالها فـرمـانـروايـى و بـوجـود آمـدن حـكـومـت مـاهـهـا و روزهـا)) ايـن اسـت كـه هـرگاه بعد از او فـرمـانـروايـى را بـر سـر كـار آورنـد، حـكـومـت او يكسال كامل دوام نمى يابد و پس از چند ماه و يا چند روز، فرد ديگرى را منصوب مى كنند، تا اينكه ماجرا به ظهور حضرت مهدى (ع) منتهى مى شود، برخى از روايات، علت كشته شدن او را قضيه اى اخلاقى و قاتل وى را يكى از گماشتگان او قلمداد مى كند و اشاره مى كـنـد كـه وى به خارج از حجاز مى گريزد و چندين نفر از طرف حكومت به جستجوى او مى پردازند، اما قبل از بازگشت آنها، كشمكش بر سر سلطنت بوجود مى آيد. از امام باقر (ع) روايت شده است كه فرمود:
((عـلت مـرگ او ايـن اسـت كـه بـا يـكـى از خواجگان خود ازدواج مى كند و بعد دست به قتل او مى زند و چهل روز مرگ او را مخفى نگه مى دارد. وقتيكه سواران به جستجوى خواجه مـى آيـنـد، نـخـسـتـيـن كـسـى كـه بـيـرون مـى آيـد تـا آخرين نفر آنان،باز نمى گردند و بدينگونه فرمانروائى آنها منقرض مى گردد.))(3)
روايـاتـى كـه درگيرى بر سر تاج و تخت در حجاز را بعد از كشته شدن اين فرمانروا تـوصيف مى كند فراوان است. و اينك نمونه هايى از آن را يادآور مى شويم، بزنطى از حضرت رضا (ع) روايت مى كند كه حضرت فرمود:
((از جـمـله نـشـانـه هـاى فـرج، حـادثـه اى اسـت كـه بين حرم مكه و مدينه رخ مى دهد، پرسيدم: آن حادثه چيست؟ فرمود: تعصب قبيله اى بين دو حرم بوجود مى آيد و فلانى از خاندان فلان پانزده رئيس قبيله را بقتل مى رساند.))(4)
يـعـنـى يـكـى از فـرمـانـروايـان و يـا زمـامـداران حـجـاز، پـانـزده شـخـصـيـت از نـسـل فـرمـانـروايـان و يـا پـيـشـواى مـعـروفـى را بـه قتل مى رساند. از ابوبصير نقل شده است كه گفت:
((خـدمـت امـام صـادق (ع) عرض كردم: ابوجعفر (ع) (امام باقر (ع)) مى فرمود: قائم آل مـحـمـد دو غيبت دارد كه يكى طولانى تر از ديگرى است. فرمود: آرى اين امر تحقق نمى يـابـد مـگـر آنـگاه كه در اين خاندان فلان اختلاف بوجود آيد و حلقه تنگ شود و سفيانى ظـهـور كـنـد و بـلا سـخـت شـود و مـرگ و كـشـتـار مردم را فرا گيرد و آنان به حرم خدا و پيامبرش پناهنده مى شوند))(5)
ايـن روايت اشاره به اين معنا دارد كه اصل درگيرى و نزاع بين خود قبيله حاكم بوجود مى آيد. از اميرمؤ منان (ع) نقل شده كه فرمود:
((... براى قيام قائم نشانه ها و علاماتى است، نخست محاصره كوفه بوسيله خندق و كمين... و به اهتزاز درآمدن درفش ها پيرامون مسجد بزرگتر، در اين پيكار كشنده و كشته شده هر دو در آتش دوزخ خواهند بود.))(6)
ظـاهـرا مـراد از مسجد بزرگتر، مسجد الحرام است نه مسجد كوفه. و درفش هاى مخالف در مكه و حجاز با يكديگر درگير مى شوند و پرچم حقى در ميان آنها وجود ندارد.
ابن حماد در نسخه خطى خود بيش از بيست روايت را درباره بحران سياسى حجاز و كشمكش قـبـيـله اى بـر سـر حـكـومـت، در سـال ظـهـور حـضـرت مـهـدى (ع) نقل مى كند، از جمله به نقل از سعيد بن مسيب مى گويد:
((زمـانـى بـر مـسـلمـانـان فرا مى رسد كه در ماه رمضان صدايى شنيده ميشود و در ماه شـوال سـكـوت نـسـبـى بـرقـرار اسـت و در ذيـقـعـده قـبـيـله هـا بـا يـكـديـگـر تـمـايـل و دوسـتـى نشان مى دهند و در ماه ذيحجه اموال حجاج به يغما و غارت مى رود و ماه محرم چه محرمى.))(7)
ابن مسعود از پيامبر (ص) روايت كرده كه آن حضرت فرمود:
((زمـانـيـكـه صـيـحـه اى در مـاه رمـضـان شـنـيـده شـود، آشـوب هـايـى در مـاه شوال پديد مى آيد و قبيله ها در ذيقعده با يكديگر اختلاف پيدا مى كنند و در ذيحجه خون ريزى مى شود و سه بار فرمود: و اما محرم چه محرمى))(8)
و از عبدالله بن عمر نقل شده كه گفت:
((مـردم با يكديگر به حج مى روند و بدون پيشوا روانه عرفات مى گردند و آنگاه كـه در ((مـنا)) منزل مى كنند همچون سگ به يكديگر حمله ور مى شوند و قبيله ها به جان هـم مـى افـتـنـد و آنـقـدر خـون ريـخـتـه مـى شـود كـه جـمـره عـقـبـه را سيل فرا مى گيرد.))(9)
يـعـنـى آنـهـا حـالتـى شبيه به بيمارى سگ هار پيدا مى كنند و يكباره پس از مناسك حج، دشمنى ميان آنها بروز مى كند و به كشتار يكديگر مى پردازند بگونه اى كه خون آنها در كنار جمره عقبه جارى مى گردد!
روايـات ابـن حـمـاد بعد از صيحه و نداى آسمانى، به بيان كشمكش سياسى در حجاز مى پـردازد. امـا روايات ديگرى وجود دارد كه بر دو امر مهم در اين بحران سياسى اشاره مى كـنـد: نخست، رويدادى كه پيش از خروج سفيانى رخ مى دهد كه قبلا بدان اشاره كرديم و دوم اينكه اين بحران ارتباط با اختلاف شرق و غرب، يعنى جنگ جهانى موعود دارد. از ابن ابى يعفور منقول است كه گفت: امام صادق (ع) به من فرمود:
((بـا انـگـشـتـان دسـتـت بـشـمـار: هـلاك شـدن فـلانـى، خـروج سـفـيـانـى و قـتـل نـفـس... تـا آنـكـه فـرمود: تمامى فرج و گشايش هنگام بهلاكت رسيدن فلانى است))(10)
البـتـه مـمكن است در ترتيب زمان اين پيشامدها آنگونه كه روايت آمده جاى گفتگو و مناقشه باشد. اما تعدادى از روايات كه برخى از آنها گذشت، نشانگر اين است كه هلاكت فلانى و كشمكش پس او قبل از خروج سفيانى رخ مى دهد، امام باقر (ع) فرمود:
((قـائم در سـالهـاى فـرد قيام مى كند همچون نه، يك، سه، پنج، و فرمود... آنگاه بـنـى عباس (خاندان فلان) به حكومت مى رسند و پيوسته در اوج قدرت و در عيش و نوش بـسـر مى برند تا آنكه بين آنها اختلاف مى افتد (و چون درگيرى بوجود آيد) حكومتشان مـنـقرض مى شود و شرق و غرب حتى اهل قبله با يكديگر به نزاع برمى خيزند و مردم در اثـر اضـطـرابـى كـه دارنـد گـرفـتـار رنـج و سـخـتـى مـى گـردنـد و پـيـوسـته در آن حـال انـد، تا از آسمان منادى حق ندا برمى آورد و چون نداى آسمانى برآمد، پس كوچ كنيد كوچ))(11)
نـكـتـه قـابل توجه در اين روايت، وجود رابطه بين اختلاف خاندان فلان و انقراض حكومت آنـهـا و درگـيـرى مـيـان شـرق و غـرب و احـاطـه آن بـر اهل قبيله يعنى مسلمانان است و گويا اين كشمكش جهانى بسبب بحران سياسى مجاز است و يا ارتـبـاط بـا آن دارد و مـنـظـور از بـنـى عـبـاس كـه انـدكـى قـبـل از ظـهـور حـضـرت مـهـدى (ع) بـين آنان اختلاف بوجود مى آيد، فلان خاندان است كه بـگـفـتـه روايـات، آخـريـن خـانـدان حـاكـم بـر حـجـاز قبل از مهدى (ع) خواهند بود.
از مـجـموع اين روايات بدست مى آيد كه حوادث پشت سر هم كه مقدمات ظهور حضرت مهدى (ع) در حـجـاز اسـت، بـا آتـش زرد و سرخ فامى كه در حجاز و يا شرق آن آغاز مى شود، پـديد مى آيد و چند روز ادامه خواهد داشت، آنگاه آخرين فرمانرواى خاندان فلان كشته مى شـود و بـر سر جانشينى او اختلاف پيدا مى كنند و اين اختلاف به نيروهاى سياسى حجاز كه عمده آنها قبايل آن سامان اند، سرايت مى كند... مسئله اى كه سبب بحران سياسى حكومت حـجـاز مـى گـردد در نـزاع جـهـانـى بـيـن شرق و غرب تاءثير خواهد داشت... سپس خروج سـفـيـانـى و نـداى آسـمـانـى و آنـگـاه ورود لشـكـر سـفـيـانـى از سـوريـه بـه داخـل حـجـاز و حـوادث مـديـنـه و پـس از آن حـوادث مـكـه پـديـد مـى آيـد، در مـنـابـع اهـل سـنت تعدادى روايت وارد شده است كه آن را از نشانه هاى قيامت ياد مى كند از آن جمله در صحيح مسلم آمده است:
((قيامت برپا نمى شود مگر آنكه آتشى در حجاز برافروخته شود كه روشنايى اش گردن شتر را در بصرا روشن كند))(12)
يـعـنـى نـور آن به شهر بصرا در سوريه مى رسد. و از همين روايات تعدادى در مستدرك حـاكـم ج 4 ص 443 ـ 442 آمـده اسـت كـه مـى گـويـد: آن آتـش از كـوه وراق يـا حـبـس سـيـل و يـا وادى حـسيل برمى آيد. حبس سيل محلى است نزديك مدينه منوره و ممكن است اشتباها وادى حسيل ذكر شده باشد و برخى ديگر از روايات مى گويد: آن آتش از منطقه عدن، در حضرموت پديد مى آيد و مردم را بسوى محشر و يا مغرب مى كشاند.
همانگونه كه ملاحظه مى كنيد روايت صحيح مسلم تصريح نمى كند كه اين آتش از نشانه هـاى قـيـامـت اسـت بـلكه وقوع آن را در آينده حتمى مى داند... به اعتقاد من، آن آتشى كه از نـشـانـه هـاى رسـتـاخيز و قيامت است آتش عدن يا حضرموت مى باشد كه در منابع شيعه و سنى آمده است.
امـا آتـش حـجـاز، كـه طـبـق روايـت، در مـديـنـه منوره پديد مى آيد ممكن است تنها خبر دادنى اعـجـازى از نـاحيه پيامبر (ص) بوده و وقوع و پيدايش آن نشانگر مطلبى نباشد. و قبلا واقـع شـده بـاشـد چـه ايـنـكـه مـورخـان وجـود آتـشـفـشـانـى را كـه در قـرن اول نزديك مدينه چند روز ادامه داشته، نقل كرده اند.
امـا آتـشى كه از نشانه هاى ظهور است، در روايات، بنام آتش مشرق آمده است و در برخى روايـات آتـشـى اسـت در شـرق حـجـاز. در نـسـخـه خـطـى بـن حـمـاد از ابـن مـعـدان نقل شده است كه گفت:
((وقـتـى سـتـونـى از آتـش جـانب شرق و در ماه رمضان در آسمان مشاهده نموديد تا مى تـوانـيـد مـواد غـذائى و خـوراك تـهـيـه نـمـايـيـد كـه آن سال قحطى خواهد بود))(13)
و از امام صادق (ع) منقول است كه فرمود:
((وقـتـى آتش بزرگى از سوى مشرق مشاهده كرديد كه در بعضى شبها بالا مى آيد، در آن هـنـگـام گـشـايـش كـار مـردم پـديـد مـى آيـد و ايـن آتـش انـدكـى قبل از ظهور قائم خواهد بود))(14)
از امام باقر (ع) روايت شده است كه فرمود:
((وقـتـى از جـانب مشرق آتشى مشاهده نموديد همچون هردى (پارچه رنگ آميزى شده رنگ سبز و سرخ) بزرگ كه سه يا هفت روز بالا مى آيد در آن هنگام بخواست خدا منتظر فرج آل محمد صلى الله عليه و آله باشيد و خداست عزيز و حكيم))(15)
احـتـمـال دارد ايـن آتـش نـشـانه اى الهى يا آتشفشانى طبيعى و يا انفجار بزرگ مواد نفتى باشد همچنانكه احتمال دارد نشانه اى الهى از علامت هاى ظهور حضرت مهدى (ع) باشد. از امام باقر (ع) روايت شده است كه فرمود:
((پـيـش از قـيـام قـائم مـا، مـردم بـوسـيـله آتشى كه براى آنان از آسمان پديد آمده و سرخى آن آسمان را مى پوشاند، از گناهانش بازداشته مى شوند))(16)
از روايـات چـنين استفاده مى شود كه اين آتش پيش از بحران سياسى يا در اثناء آن خواهد بود. والله العالم.
-----------------------
1-بحار ج 52 ص 210.
2-بحار ج 52 ص 240.
3-كمال الدين صدوق ص 655.
4-بحار ج 52 ص 210.
5-بحار ج 52 ص 157.
6-بحار ج 52 ص 273.
7-نسخه خطى ابن حماد ص 59.
8-نسخه خطى ابن حماد ص 60
9-نسخه خطى ابن حماد ص 60.
10-بحار ج 52 ص ص 234.
11-بحار ج 52 ص 235.
12-صحيح مسلم ج 8 ص 180.
13-نسخه خطى ابن حماد ص 61.
14-بحار ج 52 ص 240.
15-بحار ج 52 ص 230.
16-بحار ج 52 ص 230.
------------------
على كورانى

نوشتن دیدگاه