س از نبرد اُحُد، جنگ احزاب رخ داد. بار ديگر قريش و اعراب از نوخود را براى نبرد با اسلام آماده كردند. امام على‏عليه السلام جريان اين جنگ راچنين بيان مى‏كند : "قريش و اعراب ميان خود عهد كرده بودند كه از راه‏خود باز نگردند مگر آنكه رسول خدا را وما، فرزندان عبدالمطّلب رابكشند آنان باتمام سلاح وتجهيزات و بااطمينان بسيار به سوى ما حركت‏كرده بودند. جبرئيل بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد و او را از تصميم كفّار آگاه‏كرد. آنگاه پيامبر خندقى به گرد خود و يارانش از مهاجران و انصار حفركرد. قريش پيش آمدند و درپشت خندق اردو زده ما را محاصره كردند.كفّار خود را نيرومند و ما را ضعيف مى‏پنداشتند. نعره مى‏كشيدندوشمشيرهايشان مى‏درخشيد. رسول خدا آنان را به سوى خدا مى‏خواندوبه خويشاوندى و قرابتى كه ميان او و آنان بود، سوگند مى‏داد. امّا آنان‏از پذيرش دعوتش سرباز مى‏زدند و گفته‏هايش جز بر سركشى آنان‏نمى‏افزود. تك سوار آنان و پهلوان عرب در آن روز "عمرو بن عبد ود"نام داشت كه همچون شترى مست فرياد مى‏كشيد و هماورد مى‏طلبيدورجز مى‏خواند. گاه شمشيرش را تكان مى‏داد و گاه نيزه‏اش را به اهتزازدرمى‏آورد. هيچ كس براى نبرد با او پيشقدم نمى‏شد و براى مبارزه با اوطمع نمى‏كرد. حميّتى نبود كه افراد را به جنگ با وى تحريك كندوهوشيارى نبود كه آنان را به رويارويى با وى وادارد.
پس پيامبرصلى الله عليه وآله مرا به جنگ با او برگزيد و به دست مباركش عمامه‏بر سرم پيچيد و اين شمشيرش را -با دست به ذوالفقار زد- به من داد. من‏به استقبال عمرو بن عبد ود شتافتم درحالى كه زنان مدينه مى‏گريستندوبر من غصّه مى‏خوردند. آنگاه خداوند او را به دست من از پاى درآوردو عرب هيچ پهلوان و دلاورى جز او نداشت. عمرو بر من اين ضربه راوارد ساخت (به جمجمه‏اش اشاره كرد).
خداوند، به واسطه زيركى و بينايى من، قريش و اعراب را تار و ماركرد".
آرى اين همان ضربتى بود كه پيامبرصلى الله عليه وآله آن را با عبادت ثقلين برابركرد وحتّى بر آن ترجيح داد و فرمود :
"ضربت على در روز خندق برتر از عبادت ثقلين است."(1)
ياران پيامبر بر اين ضربت كه آنان را از خطرناكترين حمله نظامى كه‏تمام مستكبران قريش و قبايل مشرك به همدستى يهود و منافقان برپاكرده بودند، نجات داد مباهات و از آن تمجيد مى‏كردند.
شيخ مفيد در ارشاد از قيس بن ربيع از ابو هارون سعدى نقل كرده است‏كه گفت : نزد حذيفة بن يمان رفتم و به او گفتم : ابوعبداللَّه! ما درباره‏فضايل ومناقب على‏عليه السلام سخن مى‏گوييم حال آن كه بصريان مى‏گويند :شما درباره على بيش از اندازه تعريف مى‏كنيد. آيا تو درباره على حديثى‏دارى كه براى ما نقل كنى؟
حذيفه گفت : ابوهارون! از من چه مى‏پرسى؟! سوگند به آنكه جانم‏به دست اوست اگر همه اعمال و كردار ياران پيامبرصلى الله عليه وآله را از آن روزى‏كه آن‏حضرت به نبوّت مبعوث شد تا امروز، در يك كفّه ترازو بنهندواعمال و كردار على‏عليه السلام را به تنهايى در كفّه ديگر بگذارند، هر آينه‏كردار على‏عليه السلام بر تمام كردارهاى آنان بچربد. ربيعه گفت : اين سخنى‏است كه بر آن نتوان تكيه كرد وآن را پذيرفت. حذيفه پاسخ داد :
اى فرومايه چسان پذيرفتنى نيست؟ كجا بودند فلانى و فلانى و همه‏ياران محمّدصلى الله عليه وآله در آن روز كه عمرو بن عبد ود هماورد مى‏طلبيد؟ جزعلى همه حاضران از رويارويى با عمرو ترسيدند و باز ايستادند. بلكه اين‏على بود كه به جنگ او رفت و خداوند به دست على عمرو را از پاى‏درآورد. سوگند به آنكه جانم به دست اوست، پاداش كردار على در آن‏روز از تمام اعمال ياران محمّد تا روز رستاخيز بزرگتر است.(2)
پس از جنگ خندق، پيامبرصلى الله عليه وآله به سوى مكّه رهسپار شد. آن‏حضرت‏مى‏خواست حج عمره به جاى آورد. در ركاب وى بسيارى از مسلمانان‏حركت مى‏كردند.
پيامبرصلى الله عليه وآله، پرچم را به على‏عليه السلام سپرد. چون به بلنديهاى مكّه‏رسيدند، قريش از ورود او به شهر جلوگيرى كردند اصحاب پيامبر در زيردرختى گرد آمدند و با وى تا سر حد مرگ پيمان بستند. اين پيمان بعدهابه نام "بيعت رضوان" خوانده شد.
برخى از مفسران مى‏گويند آيه زير به همين مناسبت فرود آمد :
)لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ‏فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحاً قَرِيباً(3)).
"همانا خداوند از آن مؤمنانى كه زير درخت با تو بيعت كردندخشنود شد وآنچه در دلهاى آنان بود دانست و بر آنان آرامش فرو فرستادو به پيروزى نزديك آنان را پاداش داد".
چون قريش آمادگى كامل مسلمانان را براى جنگ مشاهده كردند، خواستار صلح و سازش شدند.
يكى از بندهاى اين صلحنامه كه قريش بر انعقاد آن پاى مى‏فشردندوپيامبرصلى الله عليه وآله آن را رد كرده بود، اين بود كه مى‏گفتند : محمّد! گروهى ازفرزندان و برادران و بردگان ما به سوى تو گريخته‏اند. آنان از دين چيزى‏نمى‏فهمند بلكه از مال و املاك، گريخته‏اند. ايشان را به ما تحويل ده.
پيامبر پاسخ داد : اگر چنانكه مى‏گوييد آنان از دين چيزى نمى‏فهمند ماآگاهشان خواهيم كرد. سپس افزود : گروه قريش! به عناد خود پايان دهيدوگرنه خداوند برشما مردى را مأمور مى‏كند كه گردنهايتان را به شمشيرمى‏زند وخداوند قلب او را به ايمان آزموده است.
گفتند : او كيست؟
فرمود : او وصله كننده كفش است.
پيامبرصلى الله عليه وآله در آن هنگام كفش خود را به على داده بود تا آن راوصله زند.(4)
بدين‏سان مى‏توان از ترس فراوان قريش و ديگر مشركان از نيروى‏على‏عليه السلام آگاه شد. على شمشير الهى بود كه هيچ‏گاه كُند نمى‏شد و چونان‏تيرى براى اسلام بود كه هيچ وقت به خطا نمى‏رفت. هرگاه پيامبرصلى الله عليه وآله، اسلام را در خطر مى‏ديد على را به صحنه مى‏آورد و هرگاه دشمنان راه‏طغيان و سركشى پيشه مى‏كردند، به واسطه على‏عليه السلام آنان را وحشت‏زده‏وهراسان مى‏ساخت.
---------------------------------------------------
1) تمام مسلمانان بر اين حديث اجماع دارند.
2) سيرة الأئمّة، ص‏229.
3) سوره فتح، آيه 18.
4) سيرة الأئمّة، ص‏236، به نقل از خصايص نسايى و نيز مستدرك حاكم و برخى‏كتابهاى ديگر.
---------------------------------------
نويسنده : آية الله سيد محمد تقى مدرسى
مترجم : محمد صادق شريعت

نوشتن دیدگاه