قرائت آيات قرآن 4 مرتبه دارد:
1ـ ترتيل 2ـ تحقيق 3ـ تحدير(حَدْر) 4ـ تدوير
تلاوت ترتيل
ترتيل در لغت عبارت است از «نظم و ترتيب در کلام». «رَتَّلَ الْکَلام» يعني: سخن را خوب بيان کرد ـ قواعد سخن را مراعات نمود.
ترتيل در اصطلاح قرائت عبارت است از: خواندن قرآن بطور منظم و با تأنّي و شمرده و همراه با تدبّر در معاني، بطوريکه تمامي قواعد رعايت شود.
تلاوت تحقيق
تحقيق در لغت به معناي «مبالغه در انجام چيزي بدون کمي و زيادي» و «رسيدن به حقيقت شيء» آمده است.
در قرائت قرآن، «تحقيق» عبارت است از خواندن قرآن با حداکثر آرامش و تأنّي حتي «آهسته‌تر از قرائت به ترتيل»، همراه با اشباع مدها، تحقيق همزه‌ها، اتمام حرکات، تحقيق مخارج حروف و ... که همه اينها در سايه قرائت آيات با حداقل سرعت، ميسر است. قرائت تحقيق، طريق ورش از نافع، عاصم و حمزه بوده و روشي است که از آن جهت تعليم قرائت به شاگردان و همچنين تمرين و رياضت زبان براي فراگيري و اداء کامل قواعد تجويدي، استفاده مي‌شود.
تلاوت بصورت تحقيق به سه گونه اجرا مي‌شود:
1ـ تحقيق مجلسي: در اين روش قاري در مجلس باحضور تعدادي مستمع شروع به تلاوت قرآن مي‌کند و اين‌گونه تلاوتها با تشويق حضار در مجلس همراه است بطوري که در اغلب تلاوتهاي مجلسي صداي تشويق مستمعين به گوش مي‌رسد.
2ـ تحقيق استوديويي (درسي، ساده): در اين‌گونه تلاوتها قاري به تنهايي در استوديو (فضايي بسته) شروع به تلاوت قرآن مي‌کند، بنابراين اين‌گونه تلاوتها بدون تشويق و صداي مستمع مي‌باشد. تلاوت تحقيق استوديويي در زمانهاي متفاوت از 3 دقيقه تا بعضاً 60 دقيقه اجرا مي‌شود و اغلب اين تلاوتها جنبة آموزشي نيز دارد، زيرا کلية ضوابط يک قرائت استاندارد با حضور کارشناسان برجستة قرآني در آن لازم‌الاجراست.
اکثر تلاوتهاي تحقيق درسي در دو زمان 15 يا 30 دقيقه اجرا مي‌شود.
3ـ تحقيق ترتيبي مجلسي: در اين‌گونه تلاوتها قاريان قرآن به ترتيب از اول تا آخر قرآن در زمان و آيات مشخص (از قبل تعيين شده) در مجلس با حضور مردم در ساعتي معين شروع به تلاوت مي‌کنند و الزاماً مي‌بايست قطعة تعيين شده کامل و بدون کم و کاست اجرا شود، اين نوع تلاوتها سالهاست قبل از اذان صبح در کشور مصر توسط قاريان برجستة مصر هر روز اجرا مي‌شود.
تلاوت تحدير(حَدر)
بمعناي سرعت گرفتن و از سراشيبي به پائين آمدن مي‌باشد که مستلزم ازدياد سرعت است.
در اصطلاح قرائت، عبارت است از خواندن قرآن با سرعت زياد همراه با رعايت احکام تجويد.
بديهي است که در اين حال احکام تجويدي با دقت و ظرافت روش پيشين، رعايت نخواهند شد اما بهرحال نبايد قواعد قرائت دچار اخلال فاحش گردد.
«حدر» روش کساني است که مدّ منفصل را به «قصر» خوانده‌اند مانند: ابن‌کثير، قالون ...
تلاوت تدوير
حالتي است بين تحقيق و حدر به بيان ديگر، نوعي قرائت است نه به سرعت «حدر» و نه به کُندي «تحقيق». اکثر اهل اداء، اين روش را اختيار کرده‌اند.
در فايده مراتب مختلف قرائت آمده است:
کساني که به تحقيق خوانده‌اند، اين روش را بهترين راه براي اداء قواعد تجويدي و تدبر در معاني مي‌دانند هر چند که در نتيجه آن، آيات کمتري خوانده شود.
اما آنان که قرائت «حدر» را اختيار کرده‌اند بر اين عقيده‌اند که مطابق فرموده خداوند «مَنْ جاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها» پس هر چه قرآن سريعتر خوانده شود، کلمات بيشتري تلاوت خواهد شد و بدين ترتيب اجر بيشتري عايد قاري خواهد شد!
حال آنکه در کتاب خدا آمده است:«وَ قُراناً فَرَقناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَي النّاسِ عَلي مُکْثٍ» و يا «کِتابٌ اَنْزَلناهُ اِلَيکَ مُبارَکٌ لِيَدَّبَّروا اياتِهِ» .
با توجه به تمامي مطالب فوق، مي‌توان گفت ترتيب قرائات (از کند به تند) عبارتست از:
تحقيق ـ ترتيل ـ تدوير ـ تحدير
و اما، افضل‌القراءات همانا، «ترتيل» است که مجمع تمامي امتيازات قرائت است، و در قرآن نيز بدان امر شده است آنجا که مي‌فرمايد:«وَ رَتِّلِ القُرانَ تَرتيلاً» (سورَة المُزَمِّل) يعني: قرآن را منظم، مرتب، با تأني و شمرده و همراه با تدبر در معاني بخوان.
از امام‌المتقين حضرت علي ابن ابي‌طالب عليه‌السّلام سؤال شد، ترتيل چيست؟
فرمود: «اَلتَّرتيلُ، اَداءُ الْحُروفِ وَ حِفْظُ الوُقوفِ».
در کتاب معروف «اَلنَّشْر»، با کمي تفاوت يعني «اَلتَّرتيلُ، تَجْويدُ الْحُروفِ وَ حِفْظُ الْوُقوفْ» نيز آمده است. و اين فرموده مولاي متّقيان، مورد اتّفاق اهل تشيع و تسنن است.
با توجه به تمامي مطالب فوق، فضل و برتري «ترتيل» بر ديگر قراءات آشکار مي‌گردد.
بطور اختصار در ترتيل امتيازات ذيل جمع آمده است:
1ـ نه بدان سرعت است که در قواعد تجويدي خللي وارد آيد.
2ـ نه بدان کُندي و آهستگي است که همچون تحقيق، آيات کمتري خوانده شود.
3ـ تجويد حروف و «حفظ وقوف» رعايت مي‌گردد.
4ـ از همه مهمتر، فرصت کافي براي تدبر در معاني وجود دارد.
لازم به ذکر است نخستين کسي که درباره قرائت کتابي تدوين کرد «اَبانِ ابْنِ تَغْلِبْ» شاگرد امام سجاد (عليه‌السلام) بود.
-----------------------------------
منبع: موسسه تبلیغ وانفاق امام زمان (عج)
