61   « وَ لَوْ يُؤ'c7خِذُ اللّه‏ُ النّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لكِنْ يُؤخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لايَسْتَقْدِمُونَ »
ترجمه :
61. و اگر مؤخذه فرمايد خداوند افراد انسان را به سبب ظلم آن‏ها، نمى‏ماند بر روى زمين جنبنده‏اى و لكن خداوند تأخير انداخته اجل آن‏ها را تا وقت معينى پس زمانى كه اجل آن‏ها رسيد نمى‏توانند تأخير بيندازند ساعتى و نمى‏توانند جلو بيندازند.
تفسير :
[ دلايل عدم مؤاخذه كافران ]
«وَ لَوْ يُؤ'c7خِذُ اللّه‏ُ النّاسَ» «لو» امتناعيه است البتّه خداوند مؤخذه نمى‏كند و سرّ عدم مؤخذه، ممكن است براى اين باشد بلكه متنبّه شوند و توبه كنند و دست از ظلم بردارند و هدايت شوند و ممكن است براى اين باشد كه در نسل آن‏ها بندگان صالح به وجود آيند و ممكن است براى اين باشد كه هر قدر بتوانند ظلم كنند و عذاب خود را زياد كنند و بر طبق تمام اين‏ها آيات و اخبار بسيارى داريم: «وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِى لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ»[1] و غير اين از آيات و اخبار. و مكرراً تذكر داده‏ايم و كلمه «النّاسَ» بعمومه شامل جميع افراد مى‏شود «بِظُلْمِهِمْ» چه ظلم به نفس به فسق و فجور و ترك واجبات و اتيان به محرمات يا ظلم به غير و يا ظلم در دين از شرك و كفر و ضلالت.
اشكال:
كسانى كه ظلم نكردند و صالح بودند چه تقصيرى داشتند كه بفرمايد: «ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ».
جواب:
اولاً در قرآن مى‏فرمايد: «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً»[2]. و ممكن است عدم نزول بلا از جهت بودن صلحا در ميانه آن‏ها باشد، چنانچه در حديث است:
«لولا شيوخ ركّع و أطفال رضّع و بهائم رتّع لَصُبَّ عليكم العذاب صبّاً»[3]. و گذشت در موضع نزول ملائكه بر حضرت ابراهيم براى بشارت به اسحاق و اهلاك قوم لوط از آن‏ها پرسيد حتى اگر يك مؤن ميانه آن‏ها باشد؟ گفتند عذاب نازل نمى‏كنيم فرمود لوط ميانه آن‏هاست گفتند او و اهل او را نجات
مى‏دهيم غير از زن او را.
و ثانياً، ابتلاء مؤن به بلّيات از راه تعذيب نيست بلكه ارتفاع درجه است و حكم ديگر:
«البلاء موكّل بالأنبياء ثم الأولياء ثم الأمثل فالأمثل»[4].
«وَ لكِنْ يُؤخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى» هر كسى مدتى در جميع مراحل دارد كه من جمله بقاى در دنياست «وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ»[5].
تعبير به «ساعَةً» مراد قطعه‏اى از زمان است بلكه آنى مهلت نيست. از معصوم پرسيدند: بعض اموات چشم آن‏ها باز است و بعضى بسته سرّ او چيست؟
فرمود: در موقع رسيدن اجل چشمش اگر باز بود مهلت نداشت كه بر هم گذارد و اگر بر هم بود مهلت نداشت باز كند لكن اين اجل حتمى است. و اما غير حتمى به دعا و توسّل و عبادت و اخلاق قابل تأخير و تقديم است.
-------------------------------------------------------------
[1] .  و البته نبايد تصور كنند كسانى كه كافر شده‏اند اينكه به ايشان مهلت مى‏دهيم براى آنان نيكوست؛ ما فقط به ايشان مهلت مى‏دهيم تا بر گناه [خود] بيفزايند و آنگاه عذابى خفّت‏آور خواهند داشت. سوره آل عمران: آيه 178.
[2] .  و از فتنه‏اى كه تنها به ستمكاران شما نمى‏رسد بترسيد. سوره انفال: آيه 25.
[3] .  اگر پيران عابد و اطفال شيرخوار و چهارپايان و حيوانات نبودند، هرآينه عذاب بر شما فرود مى‏آمد فرود آمدنى. فيض القدير: ج2، ص398؛ كافى: ج2، ص276، ح31؛ الخصال: ص156، ح131 و بحار الأنوار: ج88، ص315.
[4] .  به بلا مأموريت داده شد در درجه اول گريبانگير انبيا سپس در درجه كمتر اوليا بعد ديگران، هر كدام بنا بر تقدم مقام و رتبه فرود آيد. تفسير ابن عربى: ج2، ص428؛ جامع السعادات: ج3، ص223؛ كافى: ج2، ص252، ح1، 2، 4؛ الدعوات: ص166 و علل الشرايع: ج1، ص60. با اندكى تفاوت.
[5] .  و براى هر امتى اجلى است؛ چون اجلشان فرا رسد، نه مى‏توانند ساعتى آن را پس اندازند و نه پيش. سوره اعراف: آيه 34.

نوشتن دیدگاه