2 «هُوَ الَّذِى خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ ثُمَّ قَضى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ»
ترجمه:
2 . اوست آن كسى كه خلق فرمود شما را از گل؛ پس از آن تقدير فرمود براى شما مدت را و مدت ديگرى است كه معين شده نزد او، پس از آن شما تشكيك و ترديد مى ‏كنيد.
تفسير:
[ كيفيت خلقت انسان و انواع اجل ‏ها ]
«هُوَ الَّذِى خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ» اشاره به ماده اصليه بشر است كه حضرت آدم عليه‏ السلام است ، چنانچه مى ‏فرمايد در سوره ص : «إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّى خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِينٍ»[1] ؛ به علاوه ماده نطفه از مأكولات است كه در زمين به عمل مى ‏آيد و نيز مى‏ فرمايد: «مِنْها خَلَقْناكُمْ وَفِيها نُعِيدُكُمْ وَمِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْرى»[2] .
«ثُمَّ قَضى أَجَلاً» گذشت معانى «قضى» و اطلاقات آن در قرآن مجيد مراجعه شود[3]. اراده و مشيت ، اتمام فعل، حكم، اعلام ، امر، خلق ، صنع ؛ و در اينجا به معنى تقدير است، و «اجل» به معنى مدت ، از بدو ايجاد تا زمان انقضا و مراد مدت حيات است.
«وَأَجَلٌ مُسَمّىً» بين مفسرين اختلاف است در فرق بين « اَجَلَيْن » و تماماً بى ‏مدرك است. و اخبار بسيارى داريم در اينكه مراد «اجل محتوم» [است] كه قابل تغيير نيست و در لوح محفوظ است. و بسا انبيا و ائمّه عليهم‏ السلام خبر مى ‏دادند؛ و اجل غير محتوم كه در لوح محو و اثبات است و علمش مختص به خداست ، و بسا تغيير پذير است كه « اجل مسمّى » مى‏ ناميم ؛ و مسئله « بدا »، كه [از] ضروريات مذهب شيعه و اخبار متواتر به تواتر معنوى بر طبق آن از ائمّه عليهم‏ السلام رسيده و آيه شريفه «يَمْحُوا اللّه‏ُ ما يَشاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتابِ»[4]، دال بر آن است.

[مسئله بدا و نسخ]
و « بداء » در حق بارى نه به معناى تغيير نظر است مثل بدائيات در بندگان ، بلكه تغيير مصالح و حكم است كه به صفات و اعمال بشر و عبادت و معصيت و ادعيه و توسلات و غير اين‏ها تغيير مى ‏كند ؛ مثلاً صله رحم باعث طول عمر مى ‏شود و قطع آن موجب كوتاهى، صدقه باعث رفع بلا مى ‏شود، دعا موجب اجابت مى ‏گردد، زكات باعث زيادتى مال مى‏ شود، تركش موجب زوال مى ‏گردد، عبادت و بندگى و علم و صفات حميده باعث توسعه ، و معصيت و ظلم و امثال آن موجب ضيق، توسلات سبب قضاى حوايج ، و اعراض از علما موجب تسلط ظالم و غير اين‏ها. و بعينه [= دقيقاً] مسئله بدا در تكوينيات مثل نسخ است در تشريعيات ، كه به مقتضاى مصالح و حكم و مقتضيات حكم تغيير مى ‏كند ؛ مثلاً ظهور حضرت بقية اللّه‏ از حتميات است ، لكن تقديم و تأخيرش قابل بداست ، لذا ائمّه عليهم‏ السلام اصل ظهور را خبر داده ‏اند ، لكن زمان آن را معين نفرموده ‏اند. و مسئله بدا را ما در كلم الطيب در باب نبوّت به مناسبت مسئله نسخ متعرض شده ‏ايم[5].
«عِنْدَهُ» ، تعبير به كلمه «عنده» اشاره به اختصاص اين علم است به خدا و احدى غير از او اطلاعى ندارد ، مگر به وحى الهى.
«ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ» خطاب به كفار و كسانى كه مثل آن‏ها هستند شك مى ‏آورند . و « امترا » اشكال ‏تراشى است و القاى شبهه ، كه مورث شك شود. و از همين باب است مراء و ماريه ، كه جدال و مناظره باشد ، و بعيد نيست اشاره به كسانى باشد كه انكار معاد و بعث و نُشور [= برانگيخته شدن] مى ‏كنند ، اگرچه آيه مطلق است. و اللّه‏ العالم بمراده.
*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*
[1] .  و به خاطر بياور هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت : « من بشرى را از گِل مى‏آفرينم » . سوره ص: آيه 71.
[2] .  ما شما را از همين خاك خلق كرديم و در آن باز مى ‏گردانيم ؛ و بار ديگر در قيامت  شمارا از آن بيرون مى ‏آوريم . سوره طه: آيه 55.
[3] .  ر.ك : همين تفسير ، ج3 ، ص68.
[4] .  محو مى ‏فرمايد خداوند آنچه مشيّتش تعلق بگيرد و اثبات مى ‏كند و نزد اوست اصل كتاب. سوره رعد: آيه 39.
[5] .  ر.ك : الكلم الطيب ، ص 153 .

نوشتن دیدگاه