[ آغاز جزء سوم قرآن مجيد ]
253   «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللّه‏ُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَآتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَأَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ لَوْ شاءَ اللّه‏ُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ وَلكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَلَوْ شاءَ اللّه‏ُ مَا اقْتَتَلُوا وَلكِنَّ اللّه‏َ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ»
ترجمه[1]:
تفسير:
«تِلْكَ الرُّسُلُ» اشاره به پيغمبرانى است كه در آيات شريفه قرآن ذكر آن‏ها شده، مثل آدم و نوح و ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و موسى و عزير و دانيال و داوود و سليمان و عيسى و زكريا و يحيى و حضرت خاتم و غيرهم ـ صلوات اللّه‏ عليهم اجمعين ـ ، و تعبير به «تِلْكَ» تأنيث به اعتبار جمع است. «فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ» ، انبيا و «رسل» از حيث نبوت و رسالت تماما حق و صدق [هستند] و بايد به تمام آن‏ها ايمان آورد، نه بعضى دون بعضى، چنانچه در آخر سوره مى ‏فرمايد: «لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ»[2].

[در مراتب افضليت انبيا]
و امّا از حيث فضيلت، مراتب مختلفه دارند؛ رسولان افضل از انبيا هستند كه مأمور به تبليغ نباشند، اولوالعزم افضل از ساير مرسلين هستند و وجود حضرت خاتم  صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله افضل از جميع است به ضرورت دين اسلام و نص قرآن و اخبار متواتره و براهين عقليه در جميع كمالات و خصوصيات، دين او افضل همه اديان، اوصياى او افضل همه اوصيا، كتاب او افضل از همه كتب و امت او افضل از جميع امم.
[برترى] و افضليت دو نحوه است: يكى از حيث درجات و مراتب و كمالات و اخلاق و عبادات و قرب به مقام ربوبى و نحو اين‏ها، و ديگر از حيث بعضى از خصوصيات كه خصيصه هر نبى بوده و آيه شريفه هر دو نحوه را بيان مى ‏فرمايد[3] .
«مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللّه‏ُ» كه اشاره به حضرت موسى  عليه‏ السلام است كه او را «كليم اللّه‏» گفتند، كه خداوند بدون واسطه ايجاد كلام مى‏فرمود و موسى استماع مى‏كرد؛ چنانچه مقام اصطفاء [ = برگزيدگى] به آدم، و نجات از غرق به نوح، و مقام خلّت [= دوستى ]به ابراهيم، و سلطنت به داوود و سليمان، و ارسال روح [و جان بخشى] به عيسى و هكذا به هريك امتياز مخصوصى عنايت شده و پيغمبر اكرم  صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله در بسيارى از اين خصوصيّات با آن‏ها شركت دارد؛ آنچه خوبان همه دارند تو تنها دارى «وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ» كه جهت دوم مى ‏باشد ، چنانچه اولاً ذكر شده، بلكه درجات رسالت هم مختلف است، يكى رسول بر قومى است، يكى بر اقوام، يكى بر شهرى، يكى بر شهرهايى، يكى بر جميع ناس، يكى بر جنّ و انس تا مدت محدودى، يكى تا قيامت.
«وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ» ؛ معجزات باهراتى [= درخشانى] كه قابل هيچ شبهه نباشد، مثل تكلّم در مَهْد [= گهواره] و اعطاى نبوت و كتاب در طفوليت و احياى مَوْتى [= مردگان] و خلق طيور و ابراى [= شفا دادن] كور و كر و ولادت بدون پدر و امثال آن‏ها.

[در اقسام روح]
«وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ» ، از براى «روح» اطلاقاتى است: روح نباتى، كه عبارت از قوّه رشد و نشو و نموّ است.
و روح حيوانى، كه عبارت از بخار قلب است كه مورث حس و حركت و قواى حيوانى است.
و روح انسانى، كه عبارت از جوهر مجرّد ملكوتى است كه موجب درك مطالب عقليه و علميه و كماليه و مطالب كليّه مى ‏شود و ظاهرا همين مراد باشد از آيه شريفه «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّى»[4].
و روح ايمانى، كه خاص به مؤمنين است و در آيه شريفه در وصف آن‏ها مى‏ فرمايد: «أُولئِكَ كَتَبَ فِى قُلُوبِهِمُ الاْءِيمانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ»[5] .
و اخبار در اين باب بسيار است و اطلاق بر مَلَك هم مى ‏شود ؛ «فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيّاً»[6] كه مراد جبرئيل است ، چنانچه در اين آيه و آيات ديگر هم همين مراد است و تعبير به روح القدس براى اين است كه از عيوب و نواقص بشريت منزّه و مبرّاست و اطلاق بر مخلوقى كه اعظم از جبرئيل و از جميع ملائكه است، چنانچه مى‏ فرمايد: «يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفّاً»[7] و مى ‏فرمايد: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ»[8] . و مراد از تأييد جبرئيل، نزول وحى و حفظ عيسى از شرور يهود و تمثّل بر مريم و نفخ در جيب مريم [است] . در مجمع البحرين است «فنفخ في جيبها فحملت بعيسى بالليل، فوضعته بالغداة، وكان حملها تسع ساعات»[9] و تخصيص عيسى به تأييد روح القدس با اينكه بر همه انبيا نازل مى‏ شد و تأييد مى ‏نمود براى همين خصوصيّات است و امتيازاتى كه عيسى عليه ‏السلام داشت.
«وَ لَوْ شاءَ اللّه‏ُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ» اشاره به اين است كه خداوند مجبور نفرموده بندگان را كه بعد از ارسال رسل تماما ايمان بياورند و اختلاف و معانده و مقاتله بين آن‏ها نباشد، اگر مى ‏خواست ـ يعنى مصلحت در اجبار بود ـ اجبار مى‏ فرمود ، ولكن مصلحت در اختيار است، هر كه اختيار ايمان كند مؤمن و هر كه كفرْ كافر، بعد از اينكه حجّت بر همه تمام است و راه عذر بر احدى نيست.
«مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ» ؛ حجت تمام شد به ارسال رسل و انزال كتب و بيان احكام و وعد و وعيد از راه تشريع و اعطاى عقل و تمكّن از اطاعت و قوّه و قدرت و نيرو كه اگر اختيار اين طرف را كرد راه باز و سهل و آسان باشد و اگر اختيار آن طرف نمود آن هم متمكّن است به سوء اختيار خود.

[ اختلاف بين امت‏ها در ايمان و كفر ]
«وَ لكِنِ اخْتَلَفُوا» ، چون دواعىِ شهوت و غضب در انسان مختلف است گروهى به نيروى ايمان و قوّه عقل بر شهوات و اوهام و بر قواى غضبيه سبعيه[10] غالب و چيره مى‏شوند و راه حق را مى ‏پيمايند و گروهى به واسطه فقدان ايمان يا ضعف آن و غلبه شهوت و غضب و قواى شيطانى در راه باطل سير مى‏ كنند و اين دو گروه دايما با يكديگر زد و خورد و اختلاف دارند. «فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ» ؛ گروه اول[11] «وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ» ؛ گروه دوم[12].
«وَ لَوْ شاءَ اللّه‏ُ مَا اقْتَتَلُوا» ، بعضى توهّم كردند كه اين جمله تكرار است و براى تأكيد ذكر فرموده، لكن اشتباه است ، بلكه اين جمله اشاره به امر ديگرى است و آن اين است كه اگر خداوند مشيّتش تعلق گرفته بود كه جلوگيرى از مقاتله بين آن‏ها بكند به اينكه كفار را هلاك كند يا ضعيف نمايد و مؤمنين را بر آن‏ها چيره كند و تقويت نمايد مى ‏توانست، چنانچه در بسيارى از موارد نموده، مثل همان قضيه طالوت و جالوت و قضاياى مسلمين با كفار در بدر و حُنين و اُحد و بسيار موارد ديگر، لكن در بسيارى از موارد هم حكمت و مصلحت عكس اقتضا مى‏ كند، مثل قضيه كربلا و امثال آن.
«وَ لكِنَّ اللّه‏َ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ» ؛ هر جا هر چه اراده بفرمايد و حكمت اقتضا كند و صلاح بداند مى ‏كند؛ كسى در مقابل اراده او نمى ‏تواند عرض اندام كند.
----------------------------------------------
[1] .  برخى از آن پيامبران را بر برخى ديگر برترى بخشيديم. از آنان كسى بود كه خدا با او سخن گفت و درجات بعضى از آنان را بالا برد؛ و به عيسى پسر مريم دلايل آشكار داديم، و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم؛ و اگر خدا مى‏خواست، كسانى كه پس از آنان بودند، بعد از آن [همه] دلايل روشن كه برايشان آمد، به كشتار يكديگر نمى ‏پرداختند، ولى با هم اختلاف كردند؛ پس، بعضى از آنان كسانى بودند كه ايمان آوردند، و بعضى از آنان كسانى بودند كه كفر ورزيدند؛ و اگر خدا مى ‏خواست با يكديگر جنگ نمى ‏كردند، ولى خداوند آنچه را مى ‏خواهد انجام مى ‏دهد.
[2] .  يعنى مؤمنين مى‏ گويند كه ما بين احدى از انبيا فرق نمى ‏گذاريم از حيث تصديق به آن‏ها. سوره بقره: آيه 285.
[3] .  تعبيرى كه در اين آيه درباره مراتب انبيا شده است ، نشان‏گر آن است كه ميان پيامبران خدا نوعى رتبه و جايگاه وجود دارد . اين تفاوت مرتبه و تفاوت در برترى در سوره احقاف آيه 35 نمودِ بيشترى مى ‏يابد. در آن آيه تعبير « اولوالعزم » به كار رفته و منظور رسولانى است كه شكيباتر و صبورتر بوده و مرتبه بالاترى دارند. برخى آن‏ها را پيامبر مى ‏دانند كه شريعت و كتاب داشته‏ اند و شريعت پيشين را نسخ كرده‏ اند [مثلاً : التبيان ، شيخ طوسى ، ج9 ، ص287] . به هر حال برخى پيامبران الهى هم صبورتر بوده‏ اند و هم براى هدايت جوامعى گسترده برگزيده شده‏ اند ، و برخى نيز وظيفه هدايت جامعه‏ هاى كوچك‏ترى ، مثل روستا ، خانواده و . . . به عهده ‏شان بود. طبعاً تفاوت در انبيا از اين حيث مى ‏باشد . آشكار است كه پيامبر اسلام حضرت محمد  صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله با ساير پيامبران تفاوت دارد و اين ، هم در قرآن و روايات دينى به فراوانى ذكر شده است و هم دليلى است بر اثبات درستى اين تفاوت.
[4] .  سؤال مى ‏كنند از تو از حقيقت روح، بفرما روح از امر پروردگار من است. سوره اسراء: آيه85.
[5] .  اين مؤمنين را خداوند ثبت فرموده در قلوب آن‏ها ايمان را و تأييد فرموده آن‏ها را به روح از جانب خود. سوره مجادله: آيه 22.
[6] .  پس ما فرستاديم به سوى او روح خود را، پس در مقابل مريم متمثل شد به صورت بشرى تمام. سوره مريم: آيه 17.
[7] .  روزى كه قيام مى‏ كنند روح و ملائكه صف بسته. سوره نبأ: آيه 38.
[8] .  در آن [شب] فرشتگان، با روح فرود آيند. سوره قدر: آيه 4.
[9] .  درگريبان مريم دميده شد و او در شب به عيسى حامله و بارور شد و صبح او را متولد كرد، مدت باردارى مريم نُه ساعت بود. مجمع البحرين: ج2، ص355 ، واژه «روح».
[10] .  خشم حيوانى و وحشى گرانه.
[11] .  گروهى كه راه حق را پيمودند .
[12] .  گروهى كه در راه باطل سير كردند .

نوشتن دیدگاه