246 « أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلأِ مِنْ بَنِى إِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِى سَبِيلِ اللّهِ قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلاّ تُقاتِلُوا قالُوا وَما لَنا أَلاّ نُقاتِلَ فِى سَبِيلِ اللّهِ وَقَدْأُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَأَبْنائِنا فَلَمّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاّ قَلِيلاً مِنْهُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالظّالِمِينَ »
ترجمه :
246 . آيا نديدى گروهى از بنى اسرائيل را بعد از موسى وقتى كه گفتند به پيغمبرشان : براى ما پادشاهى برانگيزان تا در راه خدا قتال كنيم ، پيغمبر گفت : آيا اگر قتال بر شما واجب شود ، اميد نمى رود كه قتال كنيد؟ گفتند : چگونه مى شود كه ما در راه خدا قتال نكنيم و حال آنكه از خانه ها و اولادمان بيرون شده ايم ، پس چون قتال بر آنها فرض شد جز كمى از آنان رو گردانيده و اعراض نمودند، و خدا به ستمكاران داناست .
تفسير :
كلمات مفسرين در شرح اين آيات چون مستند به مدرك معتبرى نيست از ذكر آن خوددارى مى شود، ولى بالغ بر هيجده حديث در تفسير مجمع البيان و برهان از كافى و تفسير على بن ابراهيم و صدوق و تفسير عياشى و احتجاج طبرسى نقل كرده اند[1] كه چون ذكر آنها موجب تطويل مى شود ، ما در ذيل تفسيرِ جملاتِ آيات، آنچه مستفاد از اين اخبار است به آن اشاره مى كنيم
« أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلأِ مِنْ بَنِى إِسْرائِيلَ » ، چنانچه گذشت «ألَمْ تَرَ» به معنى « الم تعلم » است. و « مَلَأ » به معنى جماعت اشراف و بزرگان قوم است و بنى اسرائيل دوازده سبط از دوازده اولاد يعقوبند.
« مِنْ بَعْدِ مُوسى »، اين گروه از بنى اسرائيل بعد از موسى بودند ؛ زيرا بعد از وفات موسى بنى اسرائيل شرارت ورزيدند و از اطاعت اوامر الهى سر پيچيدند و خداوند جالوت [را] كه از قبطيان بود بر آنها مسلط فرمود و وى آنها را از ديارشان بيرون نمود و زنهاى آنها را به كنيزى و بچه هاى آنها را به غلامى گرفتند و شرح شرارت هاى يهود و سرپيچى آنها را از دستور خدا درالكلم الطيب در ذيل قطع تواتر تورات متذكر شده ايم[2].
« إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ » ،طبق اخبار وارده آن پيغمبر ارميا بوده كه بنى اسرائيل در اثر فشارى كه از طرف بيگانگان متوجه آنان شده بود از او خواستند كه از خدا بخواهد پادشاه مقتدرى براى آنها برگزيند تا گرد او جمع شده و با جالوت و لشكريان او قتال كنند و شرّ آنها را از خود دفع نمايند.
«قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلاّ تُقاتِلُوا» «عسى» از افعال مقاربه و براى ترجّى و اميد است ، چه نسبت به امر مكروه باشد يا نسبت به امر مطلوب ، مانند آيه شريفه « عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ »[3] و اينجا نسبت به امر نامطلوب است كه مخالفت از قتال باشد ؛ يعنى آيا تصور نمى رود كه اگر بر شما قتال واجب شود، مخالفت كنيد ، چنانچه ساير اوامر الهى را مخالفت نموديد؟
و « كُتِبَ » به معنى فرض و وجوب است ، چنانچه در « كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ »[4] و نحو آن گذشت. و حاصل جمله اين است كه اعمال و رفتار شما مايه اميدوارى نيست كه اگر جهاد بر شما فرض شود اطاعت كنيد و مخالفت ننماييد. « قالُوا وَ ما لَنا أَلاّ نُقاتِلَ فِى سَبِيلِ اللّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا » ؛ در جواب آن پيغمبر گفتند : چه چيز باعث اين مى شود كه ما « قتال » نكنيم با اين همه فشار و ظلمى كه به ما وارد شده و ما را از بلاد خود بيرون كرده اند و بچه هاى ما را از ما گرفته و بين ما و آنها جدايى انداخته اند.
« فَلَمّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاّ قَلِيلاً مِنْهُمْ » ؛ چون « قتال » بر آنها واجب شد اعراض نموده و مخالفت كردند ، جز عده قليلى از آنها ، كه در حديث مروى از قمى دارد كه آن عده شصت هزار نفر بودند[5].
« وَ اللّهُ عَلِيمٌ بِالظّالِمِينَ »؛ خداوند به ستمكاران ، يعنى آنهايى كه مخالفت از جهاد نمودند آگاه است، و تعبير از مخالفينِ قتال به «ظالمين» براى اين است كه آنها هم ظلم به نفس نمودند؛ چون خود را به واسطه مخالفت امر خدا و معصيت او در معرض عقوبت قرار دادند و هم ظلم به ديگران ؛ زيرا مخالفت آنها از قتال سبب ضعف آن عده قليل بود و هم ظلم به دين ؛ زيرا در اعلاى كلمه دين سستى نموده و سبب ضعف آن شدند.
-----------------------------------------
[1] . ر . ك : مجمع البيان : ج2 ، ص611 ؛ تفسير البرهان : ج1 ، ص518 ، ح1و2 وص520 ، ح6 ؛ كافى : ج8 ، ص316 ، ح498 ؛ تفسير قمى : ج1 ، ص89 ؛ معانى الأخبار : ص151 ، ح1 ؛ تفسير عياشى : ج1 ، ص151 ، ح438 و الاحتجاج : ج1 ، ص407 .
[2] . ر . ك : الكلم الطيب : ص 262 ـ 274 .
[3] . و چه بسا باشد كه شما چيزى را ناخوش داريد و حال آنكه خير شما در آن است و چه بسا باشد كه چيزى را خوش داريد و حال آنكه براى شما بد است. سوره بقره : آيه 216 .
[4] . همان : آيه 183 .
[5] . تفسير قمى : ج1 ، ص 91 ؛ معانى الأخبار : ص152 ، ح1 و تفسير البرهان : ج1 ، ص518 ، ح1 .
آیه ٢٤٦ « أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلأِ مِنْ بَنِى إِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى ... »
- بازدید: 2145