ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إلاَّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ[1] ؛ آدمى هيچ سخنى را بر زبان نمى‏آورد مگر اينكه همان دم ، فرشته‏اى مراقب و آماده براى انجام مأموريت ( وضبط آن ) است . زبان از نعمت‏هاى بزرگ الهى و از لطايف صنع بى‏مثال خداونديست كه با كوچكى اندازه ، هم فايده و هم معصيتش بزرگ است ؛ به طورى كه كفر و ايمان ـ كه هر دو نهايت طاعت و طغيان آدمى هستند ـ تنها با گواهى زبان آشكار مى‏شود و اين خاصيت در اعضاى ديگر انسان يافت نمى‏شود . حال كه روشن شد زبان در عين اين كه يكى از بزرگ‏ترين نعمتهاى پروردگار است تا چه اندازه مى‏تواند خطرناك باشد تا آنجا كه سرچشمه گناهان بى‏شمار مى گردد ، و خرمن سعادت انسان را به آتش مى كشد ، بايد به فكر باشيم كه چگونه آن را به كار گيريم تا از خطر عظيم آن در امان بمانيم . درباره به كارگيرى آن ، بزرگان دين چنين مى‏گويند : پيامبر اكرم  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مى‏فرمايند :
اَلصَّمْتُ حِكَمٌ ، وَقَليلٌ فاعِلُهُ[2] ؛ سكوت حكمت است و به كار گيرندگان آن سخت اندكند .
در سخن جَلدى مكن خاموش باش
كمترك جنبان زبان و گوش را
اين چنين گفتند اكابر در جهان
راحة الانسان فى حفظ اللسان
تنگى دهن از آن پسنديده بود
تا حرف از آن شمرده آيد بيرون
( واعظ قزوينى )    
در روايت ديگرى چنين مى‏فرمايند :
مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللّه‏ِ وَاليَومِ الآخَرِ فَلْيَقُلْ خَيراً أوْ لِيَصْمُتْ[3] ؛ آن كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد ، يا بايد سخن نيكو بگويد ، يا سكوت كند .
در اين مورد اميرمؤمنان على عليه‏السلامچنين مى فرمايند :
اَلصَّمْتُ يَكْسِيكَ الْوِقارَ ، و يَكْفِيكَ مَؤُونَةَ الاِْعْتِذارِ[4] ؛ سكوت لباس وقار بر تو مى پوشاند و مشكل عذر خواهى را از تو بر مى‏دارد .
امام باقر  عليه‏السلام مى‏فرمايند :
إِنَّ شيعَتَنَا الْخُرسُ[5] ؛ شيعيان ما لال هستند .
در آيات قرآن و روايات اشارات پرمعنايى درباره سكوت مشاهده كرديم ؛ اين به خاطر آن است كه آدمى هرچه كمتر سخن بگويد لغزشهاى او كمتر است ، و هر قدر بيشتر سكوت كند سلامت او بيشتر خواهد بود . اضافه بر اين ، ممارست بر سكوت سبب مى‏شود كه انسان زبانش را در اختيار خود بگيرد ، و از طغيان و سركشى آن بكاهد و به اين تركيب به جايى مى‏رسد كه جز حق نگويد و جز به رضاى خداوند سخن نراند .
نيست در عالم ايجاد به جز تيغ زبان بى گناهى كه سزاوار به حبس ابد است
( صائب تبريزى )
لقمان به فرزند خويش گفت : « اى فرزند اگر تصور مى‏كنى كه سخن گفتن نقره است ، بدان كه سكوت ، طلاست »[6] .
گر سخن همه سيم است چون زر است خاموشى
سعى كن گرت هوش است زر به سيم نفروشى
( وامق يزدى ) 
اگر انسان پيش از آن كه شروع به سخن گفتن كند در محتوا و انگيزه و نتيجه سخنان خود كمى بينديشد ، بسيارى از لغزش‏هاى زبان و گناهان ، از او دور مى‏شود . آرى ، بى مطالعه سخن گفتن است كه انسان را در انواع گناهان ، كه از اين عضو مخصوص سرچشمه مى‏گيرد ، غوطه ور مى‏سازد .
اى كه از عالم معنى خبرى نيست تو را
بهتر از مهر خموشى هنرى نيست تو را
( صائب تبريزى )
------------------------------------------------
[1] .  ق : 18 .
[2] .  المحجة البيضاء : ج5 ، ص192 .
[3] .  المحجة البيضاء : ج5 ، ص 194 .
[4] .  ميزان الحكمه : ج2 ، ص1667 و غرر الحكم : شماره1827 .
[5] .  بحار الانوار : ج71 ، ص295 .
[6] .  بحار الانوار : ج71 ، ص297 .

نوشتن دیدگاه