إِنَّ اللّه‏ََ يُحِبُّ التَّوَّ بِينَ[1] ؛ خدا توبه كنندگان را دوست دارد . پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مى‏فرمايند : لَوْ عَمِلْتُمُ الخَطايا حَتّى تَبْلُغَ السَّماءَ ثُمَّ نَدِمْتُمُ فتابَ اللّه‏ُ عَلَيْكُمْ[2] ؛ اگر بدان اندازه گناه كرديد كه گناهان شما به آسمان رسيد ، سپس پشيمان شديد ، خداوند حتماً شما را مى‏بخشد .
امير مؤمنان على عليه‏السلام درباره ضرورت شتاب مؤمن براى توبه كردن چنين مى‏فرمايند : مُسَوِّفُ نَفْسِهِ بِالتَّوبَةِ مِن هُجومِ الاَْجَلِ عَلى اَعْظَمِ الخَطرِ[3] ؛
كسى كه توبه را در برابر هجوم اجل به تأخير بيندازد ، در برابر بزرگترين خطر قرار مى گيرد ، ( عمرش پايان مى‏پذيرد در حالى كه توبه نكرده باشد ) .
كنون بايد اى خفته بيدار بود
چو مرگ اندر آرد زخوفت چه سود
كهولت كه چشم است اشكى ببار
زبان در دهان است عذرى بيار
نه پيوسته باشد روان در بدن
كه همواره گردد زبان در دهن
كنون بايدت عذر تقصير گفت
نه چون نفس ناطق زگفتن بخفت
غنيمت شمر اين گرامى نفس
كه بيمرغ قيمت ندارد قفس
مكن عمر ضايع بافسوس و حيف
كه فرصت عزيز است و الوقت ضعيف
( سعدى )  
امام باقر عليه‏السلامدر مورد خشنودى خداوند از توبه بنده چنين مى‏فرمايند : اِنَّ اللّه‏َ تَعالى اَشَدُّ فَرَحاً بِتَوبَةِ عَبدِهِ مِنْ رَجُلٍ اَضَلَّ راحِلَتَهُ وَزادَهُ فِي لَيْلَةٍ حَلْماءٍ فَوَجَدَها[4] ؛ خداوند از توبه بنده خود ، خوشحال‏تر از مردى است كه مركب و توشه خود را در يك شب تاريك گم كند و سپس آن‏را بيابد . توبه ، بازگشت از طبيعت به سوى روحانيت نفس پس از آنكه گناهان ، پاكيزگى فطرت و روحانيت را با ظلمتِ معصيت پوشاند و قلب را تيره كرد .
مرحوم « فيض كاشانى » مى گويد :توبه از گناه و بازگشت به سوى ستار العيوب و علام الغيوب آغاز راه سالكين و سرمايه پيروزمندان و نخستين گام مريدان و كليد علاقه مندان و مطلع برگزيدگان و برگزيده مقربان است .
توبه در اصل به معنى بازگشت از گناه است و سه ركن دارد : « علم » و « حال » و « فعل » كه هر كدام علّت ديگرى به شمار مى‏آيد .
منظور از « علم » شناختن ضرر و زيان‏هاى گناهان است ، و اين كه گناهان ميان بندگان و خدا حجاب و مانع به شمار مى‏آيند . هنگامى كه آدمى اين معنى را به خوبى درك كرد ، قلب او به خاطر از دست دادن محبوب خود ، خدا ، ناراحت مى‏شود و چون مى داند عمل او سبب اين امر شده ، پشيمان مى گردد ؛ و اين ندامت سبب ايجاد اراده و تصميم نسبت به گذشته و حال و آينده مى شود . در زمان حال آن كردارها را ترك مى‏كند ، و نسبت به آينده تصميم مى‏گيرد كه ديگر مرتكب آن گناهان نشود و در پى جبران گناهانى كه در گذشته انجام داده بود ، مى‏شود . در واقع نور علم و يقين سبب آن حالت قلبى مى شود كه سرچشمه ندامت است ، و آن ندامت سبب موضع‏گيريهاى سه‏گانه گذشته و حال و آينده مى گردد[5] .
اين همان چيزى است كه بايد آن را « انقلاب روحى » دانست ، و توبه انقلابى است كه در روح و جان آدمى به وجود مى‏آيد و به تجديد نظر در برنامه هاى خود وا مى‏دارد .
توبه اگر حقيقى و واقعى باشد ، و از اعماق جان برخيزد و تمام شرايط را دارا باشد ، مقبول درگاه خدا مى شود ، و آثار و بركاتش به مرور نمايان مى شود  توبه‏كار واقعى پيوسته در فكر جبران گذشته خويش است ، و از نافرمانى ها و عصيان‏هاى خود نادم و پشيمان است ؛ از مجالس گناه دورى مى‏گزيند و از گناهان وسوسه‏گر همواره گريزان است ؛ در صدد كسب رضاى خداست . با اين ويژگى‏هايى كه گفته شد ، توبه كنندگان حقيقى را از دروغ‏كاران به خوبى مى‏توان شناخت .
نبايد گمان كرد كه پس از محكم شدن ريشه گناهان در جان انسان ، مى‏توان توبه كرد . بهار توبه ، ايام جوانى است كه بار گناهان كمتر وكدورت قلبى و ظلمت باطنى كم رنگ‏تر و زمينه توبه آسان‏تر است .
شرط‏هاى قبول توبه را بر اساس گفتار اميرمؤمنان عليه‏السلامبرمى‏شماريم :
1 ـ  پشيمانى از كارهاى گذشته ؛
2 ـ  ترك گناه به گونه‏اى كه ديگر آن را مرتكب نشود ؛
3 ـ  باز گرداندن حقوق مردم ؛
4 ـ  به جا آوردن قضاى آن واجبى كه ترك كرده ؛
5 ـ  با تحمل رنج و مشقتِ عبادت ، گوشت و پوستى كه با خوردن حرام ساخته شده است ، آب شود ؛
6 ـ  بايد آدمى سختى توبه را ببيند تا لذت گناه را فراموش كند[6] .
كسى روز محشر نگردد خجل
كه شبها به درگه برد سوز دل
اگر هوشمندى زداور بخوه
شب توبه تقصير روز گناه
اگر بنده اى دست حاجت برآر
وگر شرمسار آب حسرت ببار
نيامد بدين در كسى عذر خواه
كه سيل ندامت نشستش گناه
---------------------------------------------
[1] .  بقره : 222 .
[2] .  المحجة البيضاء : ج7 ، ص24 .
[3] .  مستدرك الوسائل : ج12 ، ص130 .
[4] .  الكافى : ج2 ، ص435 .
[5] .  المحجّة البيضاء : ج7 ، ص5 .
[6] .  وسائل الشيعه  آل البيت  : ج11 ، ص361 و نهج البلاغه : كلمات قصار ، كلمه 417 .

نوشتن دیدگاه