خانواده

و اما اينکه کسي بگويد: بله آيه مورد بحث در مورد متعه يعني نکاح مدت دار نازل شده بود، ولي به وسيله آيه: "و الذين هم لفروجهم حافظون الا علي ازواجهم او ما ملکت ايمانهم فانهم غير ملومين فمن ابتغي وراء ذلک فاولئک هم العادون" (7) نسخ شده، چون فرموده(هر کس با غير همسر يا کنيزش نزديکي کند - تجاوزگر است)و اگر بگويد(کما اينکه گفته اند)به وسيله آيه: "يا ايها النبي اذا طلقتم النساء فطلقوهن لعدتهن" (8) (اي پيامبر چون زنان را طلاق مي دهيد با رعايت عده طلاق دهيد)به ضميمه آيه: " و المطلقات يتربصن بانفسهن ثلاثة قروء" (9) (زنان طلاقي تا سه نوبت حيض ديدن و پاک شدن عده نگه بدارند)، نسخ شده، چون در اين دو آيه جدا شدن زن از شوهر منحصر شده در طلاق و عده، و در نکاح موقت نه طلاق هست نه عده سه حيض.
و اگر گفته شود - کما اينکه گفته اند - به وسيله آيه ارث نسخ شده، چون در آن آيه فرموده: "و لکم نصف ما ترک ازواجکم" (10) ، (شما نصف ما ترک همسرتان را ارث مي بريد)، چون در نکاح متعه ارث نيست(نه از طرف مرد و نه از طرف زن).
و اگر گفته شود - کما اين که گفته اند - به وسيله تحريم که فرموده: "حرمت عليکم امهاتکم و بناتکم..."نسخ شده، چون اين آيه در باره نکاح است.
و يا بگويد - کما اينکه گفته اند - به وسيله آيه تعدد زوجات نسخ شده، چون در آن آمده: " فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثني و ثلاث و رباع..." (11) (از زنان به عقد خود در آوريد دو به دو و سه به سه و چهار به چهار)و نفرموده متعه نيز مي توانيد بکنيد و در متعه بيش از چهار زن نيز جايز است.
و يا بگويد - همچنان که گفته اند - به وسيله سنت - يعني کلام رسول الله(ص) - نسخ شده، چون رسول خدا(ص)در سال جنگ خيبر و به گفته بعضي ديگر در سال فتح مکه و به گفته بعضي ديگر در حجة الوداع آن را نسخ کرد.
و اگر گفته شود درست است که متعه زنان مباح شد، ولي در دو نوبت و يا سه نوبت از آن نهي شد، که آخرين نوبت که در آن حکم متعه استقرار يافت نهي تحريمي شد.
پاسخ اين گفتار را يک به يک از نظر خواننده مي گذرانيم.
اما اينکه گفتند حکم متعه به وسيله آيه مؤمنون نسخ شده.
جوابش اين است که آيه نامبرده صلاحيت اين نسخ را ندارد، براي اينکه معنا ندارد آيه ناسخ قبل از آيه منسوخ نازل شود، و آيه مؤمنون در مکه نازل شده، در روزگاري که متعه تشريع نشده بود، و آيه متعه در مدينه نازل شد، علاوه بر اينکه کلمه(ازواجهم)که در آيه مؤمنون آمده شامل متعه نيز مي شود، و با آيه متعه هيچ تعارضي ندارد تا بگوئيد ناسخ آن است، مگر زن متعه همسر آدمي نيست؟و مگر عقدي که به اين منظور خوانده مي شود نکاح نيست؟و چرا نباشد با اينکه در اخبار صادره از مقام نبوت، و در کلمات مسلمانان دست اول و دوم يعني صحابه و تابعين، متعه، نکاح ناميده شده، و آن را نکاح مدت دار خوانده اند، و اين اشکال که اگر نکاح باشد بايد چنين زن و شوهري از يکديگر ارث ببرند، و اگر بخواهند از يکديگر جدا شوند به وسيله طلاق جدا شوند، با اينکه در متعه نه ارث هست و نه طلاق، جوابش به زودي خواهد آمد انشاء الله.
و اما اينکه گفتند حکم متعه به وسيله آيات ارث و طلاق و آيه تعدد زوجات نسخ شده.
جوابش اين است که نسبت بين آن آيات و بين متعه، نسبت ناسخ و منسوخ نيست، تا آنها ناسخ اين باشند، بلکه نسبتشان نسبت عام و خاص، و يا مطلق و مقيد است، چون آيه ميراث مثلا حکم کلي و عمومي کرده به اينکه همه زنان چه دائمي و چه موقت از شوهر ارث مي برند و شوهران از آنان ارث مي برند و سنت يعني کلام رسول خدا(ص)اين عموم را تخصيص زده فرموده الا زن موقت که از شوهر ارث نمي برد، و شوهر از او ارث
نمي برد، و همه زنان وقتي بخواهند از شوهر جدا شوند به وسيله طلاق جدا مي شوند، به استثناي همسر موقت که طلاق لازم ندارد، و مردان از زنان بيش از چهار نفر نمي توانند بگيرند، به جز نکاح متعه، که بيش از چهار نيز جايز است، و شايد اين مفسرين به خاطر اين که نتوانسته اند بين نسبت عام و خاص و نسبت ناسخ و منسوخ فرق بگذارند دچار چنين اشتباهي شده اند، و پنداشته اند بين آيات نامبرده و آيه متعه نسبت، ناسخ و منسوخ است.
بله در مورد عام و خاص بعضي از اصوليين نظرشان اين است که در بعضي صور عام ناسخ و خاص منسوخ مي شود، و آن در صورتي است که اول دليل خاص از ناحيه شارع صادر شود، بعد دليل عام، که در اين فرض دليل عام اگر در اثبات و نفي مخالف دليل خاص باشد ناسخ آن خواهد شد، ليکن هم اصل اين نظريه در جاي خود باطل است، و در فن اصول پنبه اش زده شده، و هم اينکه، مورد بحث ما را شامل نمي شود، چون آيات طلاق که عام است در سوره بقره قرار دارد، و اين سوره اولين سوره اي است که در مدينه طيبه نازل شده، و آيه متعه که خاص است، در سوره نساء قرار دارد، که بعد از سوره بقره نازل شده، و همچنين آيه تعدد زوجات که هر چند در سوره نساء قرار دارد - ليکن قبل از آيه متعه واقع شده، و نيز آيه ارث که آن نيز در سوره نساء قبل از آيه متعه قرار دارد، و اتفاقا سياق و زمينه آيات در اين سوره متحد است، و پيدا است که آياتش يکي پس از ديگري نازل شده"پس نمي توان احتمال داد که آيه متعه قبل از آيه تعدد زوجات و قبل از آيه طلاق نازل شده باشد، ولي به حسب دستور بعد از آن آيات قرار گرفته باشد(مترجم)".
پس حاصل اين شد که در بحث ما خاص که همان آيه متعه است بعد از عام قرار دارد، سبت به بعضي از عمومات در سوره اي قرار دارد که بعد از سوره آن عام نازل شده، و نسبت به بعضي ديگر گو اينکه عام و خاص در يک سوره قرار دارند، اما خاص بعد از عام قرار گرفته.
و اما اينکه گفتند آيه متعه به وسيله آيه عده سه حيض نسخ شده باشد، بطلانش از بطلان احتمالهاي گذشته روشن تر است، براي اينکه مگر کسي گفته: نکاح متعه عده ندارد تا بگوئي با آيه عده نسخ شده؟البته در متعه نيز عده هست، هر چند که مقدار زمان عده در عقد دائم و عقد موقت مختلف است، و برگشت اين اختلاف به تخصيص است، نه نسخ، در نتيجه مجموع دليل متعه و دليل عده چنين مي شود: هر زني که از شوهر جدا مي شود، بايد سه حيض و يا سه طهر عده نگه دارد، بجز متعه که او بايد فلان مقدار عده بگيرد.
و اما اينکه گفتند حکم متعه به وسيله آيه تحريم که چند صفحه قبل تفسير شد، و مي فرمود ازدواج شما با مادران و خواهران و غيره حرام است نسخ شده، از حرفهاي عجيبي است
که در اين مقام زده شده براي اينکه اولا آيه متعه دنبال آيه تحريم، و هر دو در يک زمينه و يک سياق قرار دارند، و اجزاء هر دو بهم مربوط و ابعاضشان به يکديگر متصل است، و با اين حال چگونه تصور دارد که آيه متعه قبل از آيه تحريم باشد، و چگونه ممکن است گوينده اي که دارد در يک زمينه سخن مي گويد صدر کلامش ناسخ ذيل آن باشد؟.
و ثانيا آيه تحريم کجايش از نکاح موقت نهي کرده؟و حتي اشاره اي به اين معنا کرده است؟(وجدانا ما هر چه فکر مي کنيم)نه صريح آن نهي از نکاح موقت است، و نه حتي ظهوري در اين باره دارد، تنها چيزي که آيه شريفه در مقام بيان آن است اصنافي از زنانند که ازدواجشان با مرداني حرام است، در آخر اين را بيان مي کند که غير از اين اصناف ازدواجشان و اگر کنيزاند خريدنشان اشکال ندارد، و ازدواج موقت نيز به بياني که گذشت ازدواج است، و ذيل آيه تحريم دلالت بر بي اشکالي آن دارد نه اينکه. از آن نهي کرده باشد، پس بين آيه تحريم و آيه متعه نسبت تبايني وجود ندارد، تا در مقام جمع بين آن دو گفته شود يکي ناسخ ديگري است.
بله چه بسا گفته باشند که جمله: "و احل لکم ماوراء ذلکم ان تبتغوا باموالکم محصنين غير مسافحين"از آنجا که حليت زنان را مقيد به مهر و به احصان بدون سفاح کرده شامل متعه نمي شود، چون در متعه که ازدواج موقت است احصان نيست، - زيرا احصان عبارت است از ازدواج رسمي و دائمي - و به همين جهت است که اگر مردي با داشتن زن متعه، زنا کند سنگسار نمي شود، چون زناي او زناي مرد داراي همسر نيست، پس همين دليل نمي گذارد جمله"و احل لکم ماوراء ذلکم"شامل متعه شود.
ليکن اين سخن نيز باطل است، دليل بطلانش همان معنائي است که ما براي کلمه احصان کرده گفتيم هر چند در سه معنا استعمال مي شود، ليکن در آيه شريفه منظور از آن احصان عفت است، نه احصان تزوج، زيرا اين کلام همانطور که شامل نکاح مي شود، شامل ملک يمين کنيز خريداري نيز مي شود، و به فرضي هم که قبول کنيم مراد از احصان، احصان تزوج است، تازه مي گوئيم حکم عمومي سنگسار در مورد مرد داراي متعه تخصيص خورده، و مجموع دو دليل چنين معنا مي دهد، هر مردي که داراي احصان تزوج است - که اين کلي دو فرد دارد يکي دارنده زن دائمي، و ديگر دارنده متعه - اگر زنا کند بايد سنگسار شود، الا مردي که زنش متعه باشد، نه دائمي که به حسب سنت اعدام نمي شود، و اما کتاب خدا اصلا متعرض مساله نشده است.
و اما اينکه گفتند حکم متعه به وسيله سنت نسخ شده، - علاوه بر اينکه چنين نسخي از
اصل باطل است، به خاطر اينکه مخالف اخبار متواتره اي است که دستور مي دهد براي تشخيص روايت صحيح از غير صحيح آن را عرضه بر کتاب کنيد، اگر مخالف کتاب بود به ديوارش بزنيد، و به کتاب مراجعه کنيد - اشکالي دارد که در بحث روايتي انشاء الله مي آيد.
منابع مقاله:
ترجمه الميزان ج 4 ، علامه طباطبايي؛

جوانان و ازدواج ازدواج موقت احکام ازدواج مهریه و نفقه مقالات ازدواج

_________________________
1) روزه ايامي معين بر شما واجب شده پس کسي که از شما مريض يا در سفر باشد...سوره بقره آيه 184.
2) و چون از بيماري و دشمني ايمني يافتيد، آنهائي که عمره تمتع آورده اند و تا رسيدن احرام حج کامروائي کرده اند چنين و چنان کنند...سوره بقره آيه 196.
3) در دين هيچ اکراهي نيست راه رشد و راه ضلالت روشن شد پس کسي که به طاغوت کفر ورزد و به خدا ايمان آورد...سوره بقره آيه 256.
4) سوره نساء آيه 4.
5) سوره نساء آيه 20.
6) و اگر طلاقشان داديد قبل از آنکه با ايشان همخوابگي کنيد نصف آن مهريه اي که معين کرده ايد بايد بدهيد، تا آخر دو آيه، سوره بقره آيه 236 - 237.
7) سوره مؤمنون آيه 5 - 6 - 7
8) سوره طلاق آيه 1.
9) سوره بقره آيه 228.
10) سوره نساء آيه 12.
(11) سوره نساء آيه 3.