بدان كه زمين نجف اشرف مملوّ است از علما و اعاظم و مؤمنين به خصوص وادى السّلام كه بقعه اى است از جنّت عدن و محلّ ارواح مؤمنين است. چنانچه در كافى به سند معتبر منقول است كه شخصى به حضرت صادق(عليه السلام)عرض كرد كه: برادرم در بغداد است و مى ترسم كه در آن جا بميرد. فرمود كه: «پروا مكن هرجا كه خواهد بميرد به درستى كه نمى ميرد مؤمنى در مشرق و مغرب زمين مگر آن كه حق تعالى روحش را محشور مى گرداند به سوى وادى السّلام». پرسيد كه: وادى السّلام كجا است؟ فرمود كه: «پشت كوفه است، گويا مى بينم كه ايشان حلقه حلقه نشسته اند و با يكديگر سخن مى گويند».
پس بايد زيارت آن ها را غنيمت دانست و از فيض آن خود را محروم ننمود، زيرا كه بر زيارت آن ها ثواب بسيار و اجر بى شمار و فوايد عظيمه مترتّب است، چنانچه در باب زيارت اموات بيايد، و نيز در آن جا ادعيه و سُوَرى از قرآن نقل مى كنيم كه مقرّر شده براى آن ها. پس به آن جا رجوع و به دستور العملى كه در آن جا ذكر مى شود رفتار شود.
و ثقة الاسلام در كافى به سند معتبر نقل كرده كه از حبه عرنى كه گفت: بيرون رفتم با حضرت امير المؤمنين(عليه السلام)به پشت كوفه. چون به صحراى نجف رسيدند ايستادند گويا با جماعتى مخاطبه مى كردند، من نيز در خدمت آن حضرت آن قدر ايستادم كه مانده شدم. پس نشستم به اندازه اى كه از نشستن هم ملالى به هم رسانيدم. باز برخاستم و ايستادم تا مانده شدم باز نشستم تا دلتنگ شدم، پس برخاستم و رداى خود را جمع كردم و گفتم: يا امير المؤمنين(عليه السلام)مى ترسم بر شما كه از بسيارى ايستادن تعب بكشيد، ساعتى استراحت فرماييد. پس رداى خود را انداختم كه آن حضرت بر روى آن بنشيند. فرمود كه: «اين ايستادن نيست مگر براى سخن گفتن با مؤمنى يا انس گرفتن با مونسى». گفتم: يا امير المؤمنين(عليه السلام)ارواح مؤمنين چنين است؟ فرمود: «بلى، اگر پرده از پيش ديده تو برداشته شود هر آينه خواهى ديد ايشان را كه گروه گروه و حلقه حلقه نشسته و با يكديگر سخن مى گويند». گفتم: بدن اند يا روح اند؟ فرمود كه: «روحند و هيچ مؤمنى نمى ميرد در بقعه اى از بقعه هاى زمين مگر آن كه به روحش مى گويند كه به وادى السّلام ملحق شو كه صحراى نجف است، و آن بقعه اى است از جنّت عدن».
و مخفى نماند كه زيارت اموات و مجاورت و انس با آن ها وقتى نفع دهد كه انسان تفكّر در حال آن ها كند، و عبرت و آگاهى از حال آن ها نمايد، نه چنانكه بعض از غافلين و جهّال مى كنند; و در غالب بلاد رسم شده كه قبرستان را موضع گشت و سير خود قرار دهند، و دسته دسته تفرّج كنان با خنده هاى قهقهه و گفتگوهاى لغو و سخنان ناشايسته ـ كه از هر چيز اثرش بيشتر است در قساوت قلب ـ به آن جا رفته و با اين حال برگردند. و بايد امتياز داد در تعظيم و تكريم و كثرت تلاوت قرآن و ادعيه مقرّره آتيه علما و مشايخى كه در آن بلد شريف مدفون اند مانند: شيخ معظّم جليل و عالم بى بديل فخر الأعاجم شيخ الطّائفه ابو جعفر محمّد بن الحسن الطّوسى  ـ قدّس اللّه روحه القدسى ـ ، و علاّمه عصر خود، صاحب كرامات باهره السّيّد السّند مولانا السّيّد مهدى طباطبائى معروف به بحر العلوم ـ طيّب اللّه رمسه ـ كه اين هر دو بزرگوار با بعض ديگر در مسجد طوسى در نزديكى صحن مقدّس مدفون اند.
و مانند سيّد العلماء و المجتهدين حجّت الاسلام و المسلمين آقاى حاجى ميرزا محمّد حسن شيرازى  ـ طاب ثراه ـ  كه در جنب باب طوسى صحن شريف در مدرسه معروفه به اسم خود مدفون است.
و مانند خاتم الفقهاء و المجتهدين و شيخ مشايخ المتأخّرين جناب شيخ محمّد حسن صاحِب جواهر الكلام ـ نوّر اللّه مرقده ـ كه در محلّه عماره نجف قبر شريفش با بقعه و قبّه رفيعه معروف است.
و در مقابل قبر اين بزرگوار قبور جمله اى از اعاظم علماء است كه داراى قبّه و بقعه هستند كه از جمله آن ها است عماد العلماء و سناد الفقهاء و الاتقياء مولانا السّيّد مهدى قزوينى ساكن حلّه. و جناب آقا سيّد حسين ترك و غيره  رضوان اللّه عليهم.
و در نزديكى آن ها به فاصله چند كوچه قبر فقيه اهل البيت شيخ جعفر كبير كاشف الغطاء ـ رضوان اللّه عليه ـ  است.
و در مقابل او قبر عالم فاضل شيخ راضى عرب است.
و در مقابل كوچه سلام قبر عالم جليل و فقيه نبيل صاحب كرامات([1]) باهره شيخ خضر شلال است.
و در محلّه براق، قبر شيخ فخر الدّين طريحى صاحب مجمع البحرين است.
و مانند شيخ اجلّ اعلم و استاد اعظم استاد مجتهدين و خاتمه فقها و محقّقين شيخ مرتضى انصارى(قدس سره) قبرش واقع است در بقعه اى كه متّصل به باب القبله صحن مطهّر است در طرف چپ آن كه داخل شود.
و در مقابلش قبر سيّد سند نجل حجّة الاسلام آقا سيّد اسد اللّه اصفهانى(رحمه الله)است با قبر جناب آقا سيّد على شيرازى(رحمه الله).
و مانند شيخ و استاد ما، خاتم الفقهاء و المحدّثين غوّاص بحار الاخبار و محيي مااندرست من الآثار([2]) علاّمه دهر و زينت و بركت عصر خود ثقة الاسلام حاجى ميرزا حسين نورى طبرسى ـ افاض اللّه على تربته صفو فيضه القدسى ـ  قبر شريفش واقع است در ايوان سوم از ايوان هاى شرقى باب القبله.
و قبر شريف عالم جليل و مجمع تقوى و ورع و مخزن اخبار و تفسير آيات قرآن و غيره صاحب كرامات باهره جناب حاجى ملاّ فتحعلى ـ طاب ثراه ـ كه از جمله مشايخ شيخ ما علاّمه نورى است، با جمله اى از اكابر علما در بقعه اى است كه متّصل است به باب سلطانيّه، در طرف راست آن كه داخل شود.
و قبر محقّق نراقى(قدس سره) واقع است در زمين صحن، در طرف پشت سر متّصل به درى كه گاهى به رواق مطهّر باز شود، و روى قبر مفروش است به سنگى كه امتياز تمام دارد از ساير سنگها كه زمين صحن به آن فرش شده.
و قبر مرحوم عماد الاسلام و ثقته الشّيخ الأورع الأفخر مرحوم حاجى شيخ جعفر شوشترى(رحمه الله).
و مرحوم حجّة الاسلام حاجى ميرزا حسن آشتيانى(رحمه الله) واقع است در صحن، در حجره اوّل در زير دالان بالاى سر در سمت يمين([3]) كسى كه از پشت سر داخل دالان شود.
و قبر شريف خاتم العلماء و المجتهدين و افضل المدقّقين و المحقّقين جناب حاج ميرزا حبيب اللّه رشتى  ـ طاب ثراه ـ  واقع است در بقعه اى كه متّصل است به باب شرقى صحن، در طرف راست آن كسى كه از صحن بيرون رود.
و مانند شيخ اجلّ اكمل آية اللّه في العالمين، جمال الملّة و الحقّ و الدّين، افضل العلماء و المحقّقين، فخر الشّيعة و مروّج الشّريعة مولانا الحسن بن مطهّر الحلّى مشهور به علاّمه ـ رفع اللّه فى الخلد مقامه ـ كه قبر شريفش واقع است در ايوان مطهّر در بقعه اى كه منتهى مى شود به حرم مطهّر در طرف يمين كسى كه داخل حرم مى شود.
و بقعه ديگر كه محاذى و قرين اوست، مدفن شيخ فقيه نبيه عماد العلماء و الفقهاء و سناد الاتقياء و الصلحاء المولى المحقّق حاجى ملاّ احمد اردبيلى  ـ طيّب اللّه رمسه و رزقنا من علمه و قدسه ـ است.
و بقعه اى كه متّصل است به بقعه آية اللّه علاّمه حلّى، مدفن مروّج مذهب جعفرى آقا شيخ محمّد جعفر استرآبادى  ـ طاب ثراه ـ  است. و غير ايشان از علماى ديگر  ـ رضوان اللّه عليهم ـ كه زياده از آنند كه در اين مختصر ذكر شود، بلكه خصوص صحن مطهّر و حجرات آن تمام مملوّ است از بزرگان دين و علما و مجتهدين كه ذكر اسامى شريفه آن ها باعث تطويل و اطناب است، و چه قدر سزاوار است از براى ارباب علم و تقوى و قدس كه از خاك اين بزرگواران بگذرند يا در وقتى كه در صحن مطهّر در نزد قبرهاى آن ها نشينند شرط ادب و تعظيم بجاى آورند و از باطن آن بزرگواران استمداد نمايند، و ملاحظه فرمايند كه اين ها همه شيوخ و مشايخ، مشايخِ كسانى بوده اند، كه الحال باب مجلس افاده و درس و بحث را بر روى خود بسته و از اين نشأت فانيه خود را وارسته نموده اند، پس تأسّف خورند بر فراقشان و اندوهناك شوند براى فقدان ينابيع ] و چشمه هاى [ علم ايشان.
فاضل اشكورى در كتاب محبوب القلوب در احوال خاتم الحكماى يونانى ها ارسطا طاليس فرموده كه: چون ارسطو در مدينه اسطاغيرا از دنيا رحلت نمود اهل آن جا جمع كردند استخوانهاى او را پس از آن كه پوسيده شده بود و در ظرفى از مس گذاردند، و او را دفن كردند در يك موضعى، و آن مكان را مجمع ] و محل گردهمايى [ خود قرار داده و در آن جا جمع مى شدند از براى مشاوره در اُمور و كارهاى بزرگ و هر وقت از فنون علم و حكمت برايشان مشكل مى شد، قصد آن جا را مى نمودند و در سر قبر او نشسته و مشغول به مناظره و مباحثه مى شدند، تا آن كه واضح مى شد برايشان مشكلاتشان. و چنان اعتقاد داشتند كه آمدن به موضعى كه استخوان هاى ارسطاطاليس در آن دفن شده، بر عقل ايشان مى افزايد و اذهان ايشان را پاكيزه و تلطيف مى كند، و نيز اين را تعظيمى از براى ارسطو مى دانستند بعد از مرگ او، و باعث تأسّف بر فراق و حزن و اندوه بر آن فجيعه و مصيبت فقدان ينابيع حكمت او مى دانستند.
_________________________
[1].  شيخ ما جمله كرامات اين بزرگوار را در كتاب دار السّلام ايراد فرموده. (منه رحمه اللّه).
[2].  ترجمه: خاتم فقيهان و محدثان، غواص درياى احاديث و اخبار، زنده كننده آثار محو شده...
[3].  يمين = راست.

نوشتن دیدگاه