آیه 96 : ( وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النّاسِ عَلى حَيوة وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَة وَما هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذابِ أَنْ يُعَمَّرَ وَاللهُ بَصِيرٌ بِما يَعْمَلُونَ )
ترجمه:
96 . و هر آينه البته مى يابى يهود را حريص ترين مردم بر زندگى دنيا و حريص تر از مشركان كه هر يك از آنان دوست مى دارد و آرزو مى كند كه هزار سال زندگى كند، و حال آنكه اين عمرِ بسيارْ مانع و دور كننده او از عذاب نيست، و خداوند به آنچه مى كنند بيناست.
تفسير :
«تَجِدنّ» اگر از وجدان در مقابل فقدان باشد، به معنى يافتن و يك مفعولى است و بنابراين (أحْرَصَ) حال است براى مفعول. و اگر از وجدان به معنى علم و يافتن به دل باشدْ دو مفعولى است و (أحْرَصَ) مفعول دوم آن است و ظاهر همين احتمال دوم است.
و (أَحْرَصَ النّاسِ عَلى حَيوة) يعنى اين يهود از همه مردم بر بقاى زندگى و جمع مال و زخارف دنيوى حريص ترند و همچنين از مشركين كه يا مراد مجوس و گبرها هستند و يا همه مشركين.
و علّت اينكه (أحْرَصَ النّاسِ) بدون لفظ «من» تعبير فرموده و در (مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا) لفظ «من» را آورد، اين است كه يهود از جنس ناس هستند، ولى از جنس مشركين نيستند، و به اصطلاح اگر مفضل از جنس مفضل منه باشد، به طريق اضافه آورده مى شود و اگر از جنس مفضل منه نباشد، «من» فاصله مى شود، چنانچه گفته مى شود: «الأنبياء أفضل الناس و أفضل من الملائكة»(1)، چون انبيا از جنس ناس هستند، ولى از جنس ملائكه نيستند.
و امّا ذكر (مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا) بعد از «ناس» با اينكه مشركان جزو مردم و داخل در ناس مى باشند، براى اين است كه تمناى طول عمر از مشركان مشهور است و به اين خصيصه شناخته شده اند، مخصوصاً اگر مراد مجوس باشند كه در عبارات آن هاست كه به يكديگر مى گويند هزار سال بزى [=زندگى كن] و اين جمله هنوز در ميان عجم از آن ها باقى است كه در نوروز هر سال به يكديگر مى گويند هزار سال به اين سال ها برسى، كأنّ مى فرمايد: اين يهود از همه مردم و حتى از مشركان كه به اين خصيصه معروفند بر بقاى عمر حريص ترند، چنانچه گفته مى شود: «فلانٌ أسخى الناس ومن حاتم»(2).
(يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَة)معروف مفسرينْ مرجع ضمير (أحَدُهُمْ) را يهود مى دانند و مى گويند: جملهْ بيان حال شدّت حرص يهود را بر حيات مى نمايد، و بعضى گفتند: ضمير (أحَدُهُمْ) راجع به (الَّذِينَ أَشْرَكُوا) و بيان حال مشركين نسبت به حرص بر حيات مى باشد، و معنى اين است كه يهود از مشركين كه يك چنين تمنايى و آرزويى دارند هم حريص تر بر زندگى مى باشند و اگر چه مآل [= نتيجه] هر دو وجه به يك معنى است، ولى شايد وجه دوم آكد و أبلغ باشد.
(وَما هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذابِ أَنْ يُعَمَّرَ) (ما) نافيه، و(هُوَ) يا ضمير شأن است، و «مزحزح» به معنى مُبْعد خبر مقدّم، و (أنْ يُعَمَّر) مبتدا[ى] مؤخر وتقدير چنين است: «و ما الشأن تعميره بمزحزحه من العذاب; چنين نيست كه عمر كردن او مانع و مبعد او از عذاب باشد»، و يا (هُوَ) مبتدا و (بِمُزحْزِحِهِ)خبر آن و (أنْ يُعَمّر) مفسر ضمير و بدل آن است و تقدير چنين است: «و ما تعميره بمزحزحه من العذاب» و وجه دوم ظاهرتر است.
و مراد ايناست كه عمر دنيا، چه كم و چه زياد به پايان مى رسد و طول آن باعث رفع عذاب آخرت نخواهد شد، بلكه براى شخص معصيت كار و دنيا طلب موجب ازدياد عذاب مى گردد، به واسطه اينكه معاصى آن ها زيادتر مى گردد: (وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لاَِنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ)(3). بلى اگر طول عمر باعث ازدياد طاعت، يا موفقيت به توبه و تدارك مافات و حسن عاقبت بشود مطلوب است، چنانچه در مجمع البيان از اميرمؤمنان(عليه السلام) روايت كرده كه فرمود: «بقيّة عمر المؤمن لا قيمة له يدرك بها ما فات و يحيى بها ما مات»(4).
و لام در (لَتَجِدَنَّهُمْ) براى قَسَم است بنا بر آنچه گفته اند كه اگر لام مفتوحه بر سر فعل مضارع مؤكد به نون تأكيد در آيد، دليل بر اين است كه قَسَم مضمر است; يعنى «و اللهِ لتجدَنَّهم» و كلمه (حَياة) چون به نحو نكره ذكر شده دلالت بر حقارت حيات دنيوى دارد; زيرا حيات دنيوى محدود و در جنب حيات اخروى كه نامحدود است كمتر از قطره نسبت به درياست; زيرا دريا باز محدود است و حيات آخرت حد ندارد.
_______________________________________________
[1] .  انبياء برترين مردم هستند و از فرشتگان نيز برترند. رسائل المرتضى: ج1، ص109; تفسير الرازى : ج2، ص489 و بحار الأنوار: ج35، ص268، در آن «من غيرهم» بدل «الناس» ذكر شده است.
[2] .  فلانى سخاوتمندترين مردم است، حتى از حاتم . تفسير التبيان: ج 1، ص 360 و تفسير السمعاني : ج 1، ص 111، در آن «هرم» بدل «حاتم» آمده است .
[3] .  و گمان نكنند كسانى كه كافرشدند اينكه ما آن ها را مهلت داديم به نفع آن هاست، بلكه موجب زيادتى معاصى آن هاست و براى آن هاست عذاب خوار كننده. سوره آل عمران: آيه 178.
[4] .  باقيمانده عمر مؤمن هيچ ارزشى ندارد [جز اينكه] آنچه را كه از دست رفته، جبران كند و آنچه را كه مرده، زنده كند. مجمع البيان: ج1، ص 323، در آن «أمات» به جاى «مات» آمده است، و جواهر الكلام: ج4، ص281.

نوشتن دیدگاه