آیه 93 : ( وَإِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَرَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّة وَاسْمَعُوا قالُوا سَمِعْنا وَعَصَيْنا وَأُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ قُلْ بِئْسَما يَأْمُرُكُمْ بِهِ إِيمانُكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ )
ترجمه:
93 . و زمانى كه از شما ميثاق گرفتيم و كوه را بالاى سر شما برافراشتيم و گفتيم آنچه را به شما داده ايم از روى قوت بگيريد و بشنويد گفتند: شنيديم و نافرمانى كرديم، و محبت گوساله در دل هاى ايشان به واسطه كفرشان آشامانيده شده بود، بگو: بد چيزى است كه ايمانتان شما را به آن امر مى كند اگر مؤمن باشيد.
تفسير :
(وَإِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ) بيان اين آيه گذشت(1)، و در وجه تكرار آنْ(2) بعضى گفته اند براى تأكيد است و بعضى گفته اند براى ايجاب حجت است، ولى ظاهر اين است كه ذكر اين آيه در سابق به منظور تفضلات الهى به بنى اسرائيل و بيان معجزات حضرت موسى بود، و در اينجا ردّ ديگرى بر گفتار آن هاست كه گفتند: (نُؤْمِنُ بِما أُنْزِلَ عَلَيْنا).
و بيان مورد ديگرى كه دليل بر بى ايمانى آن ها حتى به حضرت موسى است با اينكه پيمان از آنان گرفت و براى تهديدشان كوه بر سرشان افراشته شد و خطاب شد كه با قوّت دستورات تورات را اخذ كنيد و اوامر و نواهى آن را بشنويد و عمل كنيد، گفتند: شنيديم و عمل ننموديم و چه اين سخن را به زبان حال گفته باشند و چه به زبان قال، در هر صورت كاشف از بى ايمانى آن هاست و با گفتار (نُؤْمِنُ بِما أُنْزِلَ عَلَيْنا) ضدّيت و مباينت دارد، و اين جمله براى تنبيه بسيارى از مردم مسلمانْ مخصوصاً در دوران حاضر قابل ملاحظه است كه بسا مى گويند قرآن را قبول داريم، ولى به دستوراتش عمل نمى كنند، و يا اينكه شيعه هستيم و مشايعت و متابعت از ائمه هدى(عليهم السلام) نمى نمايند و يا بهشت و جهنم را قبول داريم، ولى اتيان به طاعت و ترك معصيت نمى كنند.
(وَأُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ) «أُشْرِبُوا» فعل مجهول از «اشراب» به معنى آشاميدن است و چون فاعل آن را ذكر ننمود به كلمه (بِكُفْرِهِمْ) وجه آن را بيان نمود تا كسى گمان نكند كه فاعل «اشراب» اوست، يعنى اين «اشراب عجل» در قلوب آن ها به واسطه كفرشان است، و بعضى گفتند مضاف در تقدير است كه «اشربوا فى قلوبهم حبّ العجل» باشد و معنى اين است كه اينان به واسطه كفر و هواپرستى چنان در علاقه به گوساله منهمك [= غرق] شده اند كه گويا گوساله را در اعماق دل آنان داخل نموده اند، چنانچه آب، يا مشروب [= نوشيدنىِ] ديگرى در اعماق بدن انسان وارد مى شود، ولى با اين معنىْ احتياجى به تقدير مضاف نيست و چنانچه متعارف در السنه استْ مى توان گفت او هميشه در دل من است و از دل من بيرون نمى رود; و اينْ شدت علاقه را مى رساند كه هميشه محبوب خود را حاضر مى بيند و در خبر است كه «قلبُ المؤمن حَرَمُ الله، و حرام على حَرَمِ الله أن يَلِجَ فيه غيره»(3).
و نيز در حديث قدسى است: «لا يسعني أرضي و لا سمائي، و يسعني قلب عبدي المؤمن»(4).
و نيز در حديث است: «ستجدني عند قلوب منكسرة و قبور مندرسة»(5).
بنابراين، مفاد آيه اين است كه گويا گوساله را در دل هاى اينان ريخته اند كه اين چنين علاقه مفرط به پرستش آن دارند.
و اگر كسى سيرِ حالات يهود را در تمام ادوار تاريخشان بنمايد، تمايل مفرط آنان را به شرك و بت پرستى و گوساله پرستى در مى يابد و حتى در حضور خود موسى و بعد از آن همه تفضل الهى مى گويند: (اجْعَلْ لَنا إِلهاً كَما لَهُمْ آلِهَةٌ)(6).
(قُلْ بِئْسَما يَأْمُرُكُمْ بِهِ إِيمانُكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ) اين جمله براى دفع دخل است، گويا يهود مى گويند اين معاصى و مخالفت ها كه از ما سر زده، دليل بر كفر ما نيست و با كلام ما كه گفتيم: (نُؤْمِنُ بِما أُنْزِلَ عَلَيْنا) مباينت ندارد، خداوند در ردّ آنان مى فرمايد: اگر ايمانتان شما را به اين همه مخالفت و معصيت وا مى دارد، اين بد ايمانى است كه به هيچ چيزِ منافى از درجه اعتبار ساقط نمى شود; مانند وضوى بى بى تميز(7) كه هيچ مبطلى آن را نمى شكست و چون اسلامِ بسيارى از مسلمانان، كه جز اسمْ اثرى از آن ظاهر نمى شود.
___________________________________________________
[1] .  ر.ك: همين جلد، ضمن تفسير آيه 63.
[2] .  عين اين جمله اخذ ميثاق از بنى اسرائيل و مضمون آن در قرآن كريم چندين بار تكرار شده است: آيات 63، 83، 84 و93 همين سوره; سوره نسا : آيه 4 و نيز سوره مائده، آيات 12 و 70 و در سور ديگر ذكر شده است.
[3] .  دل مؤمن حرم خداست و بر حرم خدا جايز نيست كه غير خدا وارد آن بشود. جامع الاخبار: ص518، ح79 ; بحار الأنوار: ج67، ص25، ح27 ، اين دو منبع خبر را اين گونه ذكر كرده اند : « القلب حرم الله ، فلا تسكن حرم الله غير الله » و خصائص الفاطميه: ج2، ص209 اين گونه نقل كرده : « فالقلب الربانى هو العرش الاعظم وبيت الله ، وحرام على حرم الله أن يلج فيه غير الله » .
[4] .  زمين و آسمانم ظرفيت و گنجايش مرا ندارد، ولى دل بنده مؤمنم ظرفيت مرا دارد. بحار الأنوار: ج55، ص39 (با اندكى اختلاف); عوالى اللآلى: ج4، ص7.
[5] .  مرا نزد دل هاى شكسته و قبرهاى خراب و كهنه مى يابى. منية المريد: ص133.
[6] .  قرار ده براى ما هم يك بتى كه او را عبادت كنيم، چنانچه اين ها بت هايى دارند، كه مى پرستند. سوره اعراف: آيه 138.
[7] .  شيخ بهائى داستان بى بى تميز را، كه نام زنى بد كاره بوده، به نظم در آورده است.

نوشتن دیدگاه