از نخستين کساني که در پزشکي کتاب نوشته،امام علي بن موسي الرضا(ع) است. امام وقتي به سوي طوس مي آمد، در نيشابور در مجلس مأمون با جماعتي از فلاسفه و پزشکان چون يوحنا بن ماسويه و جبرئيل بن يخشوع و ابن بهله هندي و ديگر کسان گردآمدند و سخن از طب به ميان آمد. وقتي مأمون در اين باره از امام پرسش کرد، حضرت فرمود: (براي من به مرور زمان تجربياتي حاصل گشته که آن را براي امير مي نويسم.).
حضرت، کتابي را درباره امور پزشکي نوشت و براي او فرستاد و مأمون دستور داد تا آن را با طلا بنويسند، از اين روي، به رساله ذهبيه موسوم گرديد(1).
علماي شيعه، افزون بر طب الصادق و طب الرضا، از آثار زکرياي رازي و حکماي ديگر نيز استفاده مي کردند. هداية المتعلمين في الطب، نوشته ربيع بن احمد الأخويني النجاري (م:313ه.ق.)، آثار ابوريحان بيروني (م:440ه.ق.) بويژه الصيدنه، آثار ابن اسينا، بويژه قانون، شرح نفيسي، شرح اسباب و قانونچه محمد بن عمر چغميني (م:745) به مدت بيش از 8 قرن، از متون درسي حوزه ها بوده اند.
افزون بر دانشهايي که نام برديم، در حوزه ها علوم غير رسمي مانند علم رمل، اعداد حروف، کيميا و معمّا نيز قرنها در نهان، يا آشکار تدريس مي شدند و ما در اين جا در مقام بحث از اين دانشها و متون و منابع آنها نيستيم که به دقت و فرصت بيشتري نياز دارد.
________________________________________
1. (الرسالة الذهبيه، المعروف بطب الامام الرضا(ع»، تحقيق محمد مهدي نجف، مطبعة الخيام.
