مرحوم شیخ صدوق رحمت الله علیه در كتاب شریف عیون اخبار الرضا (علیه السلام) از مفضل نقل می‌كند كه گفت: خدمت حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) رسیدم آن حضرت فرزندش علی (علیه السلام) را به دامن گرفته بود ، می‌بوسید و گاهی بر شانه می‌گذاشت و گاهی در بر می‌گرفت و می‌فرمود: ما أطیب ریحك ، وأطهر خلقك ، و أبین فضلك .
چقدر نیكو و معطر است بوی تو ، و چه پاكیزه است اخلاق تو، و چه روشن و ظاهر است برتری و فضیلت تو .
عرض كردم : فدایت شوم ، به قدری این فرزندت را دوست دارم و محبّت او در دلم قرار گرفته است كه هیچ كسی را جز خودت آن قدر دوست ندارم . به من فرمود :ای مفضل ! مقام و منزلت او نسبت به من مانند مقام و منزلت من نسبت به پدرم است.
ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ . (آل عمران /34 )
ذریه‌ای هستند كه بعضی از آنها از بعضی دیگر فضائل و كمالات را به ارث می‌برند ، و خداوند شنوا و دانا است.
عرض كردم : آیا او بعد از شما امام و پیشوا و فرمانروا است ؟
فرمود : نعم ، من أطاعه رشد و من عصاه كفر .
بلی ، هر كه او را اطاعت كند راه را یافته است و به سعادت رسیده است ، و هركه او را نافرمانی كند بی‌راه رفته و كافر گشته است .(عیون اخبار الرضا علیه السلام : 1/26 ح28 و بحار الانوار : 49/ 20 ح26 و القطرة من بحار مناقب اهل اللبیت ، علامه مستنبط : ج۱/ ح۴۳۵) .
رفتار امام رضا علیه السلام با مردم
امامان با مردم نشست و برخاست داشتند و در تعاملات اجتماعی به نیكوترین صورت با آنان برخورد می‌نمودند. این سیره چنان نیكو بود كه با الگو قرار دادن آنان ما می‌توانیم روش صحیح برخورد اسلامی با افراد گوناگون را بیاموزیم.
با بررسی آِیات در می‌یابیم برخورد با انسان‌های مختلف باید هماهنگ و متناسب با روحیه آنها باشد خداوند عزوجل در قرآن فرموده است:"محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الكفار رحماء بینهم"(1)؛ محمد فرستاده خداست و كسانی كه با او هستند در برابر كفار سخت و شدید و در میان خود مهربانند.
در آیه دیگری چنین فرموده:"یا ایها النبی جاهد الكفار و المنافقین و اغلظ علیهم"(2)؛ ای پیامبر با كافران و مجاهدان جهاد كن و بر آنها سخت بگیر.
از این آیات چنین نتیجه‌گیری می‌شود كه برخورد قرآن و اسلام با انسان‌های مختلف فرق می‌كند. در بعضی جاها دستور به برخورد نیك و پر محبت می‌دهد، «با مردم سخن نیك بگویید»(3) و در جای دیگر دستور به برخورد میانه می‌دهد: «محمد فرستاده خداست و كسانی كه با او هستند در برابر كفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند.»(4)
امام رضا علیه السلام به عنوان اسوه كانون مهر و عاطفه نسبت به بندگان خدا بود. در زیارت آمده است: السلام علی الامام الرئوف؛ (سلام بر امام و پیشوای با رافت و مهربان) این لقبی است كه از طرف خداوند به ایشان داده شده است. ایشان بیشترین محبت و مهربانی را نسبت به مردم و اهل خانه و خدمت گزارانشان داشتند. در روزی كه ایشان مسموم شدند و در آن روز به شهادت رسیدند بعد از این كه نماز ظهر را خواندند به فردی كه نزدیكشان بود فرمودند: مردم (منظور اهل خانواده كاركنان و خدمتگزارانشان بودند) غذا خورده‌اند؟ آن فرد جواب داد: آقای من در چنین وضعیتی كسی می‌تواند غذا بخورد؟ در این لحظه كه امام علیه السلام متوجه می‌شوند كسی غذا نخورده، می‌نشینند و دستور آوردن سفره‌ای را می‌دهند همه را سر سفره دعوت می‌كنند و آنها را یكی یكی مورد محبت قرار می‌دهند.(5)
ایشان در جایی كه مربوط به شخص خودشان بود بزرگ‌ترین گذشت‌ها، عالی‌ترین ایثارها و بیشترین محبت را نسبت به دیگران داشتند. رفتار عملی امام رضا علیه السلام نشانه انسانی كامل و نمونه است كه هیچ علاقه‌ای به دنیا و ظواهر آن ندارد.
اگر فردی حتی كوچك ترین خدمتی برای امام رضا علیه السلام انجام می‌داد، ایشان نهایت تشكر و قدردانی را به جا می‌آوردند و حتما خدمت آن فرد را جبران می‌نمودند. آن حضرت به مستضعفان و گرفتاران توجه خاصی می‌كردند، اگر آنها گرفتاری و ناراحتی داشتند، سعی می‌كردند مشكل آنان را حل كنند. زیاد بودند افرادی كه در سایه یاری رسانی‌های امام علیه السلام به خیری دست یافتند.
منابع :
1- سوره فتح، آیه 29.
2- سوره توبه، آیه 73.
3- سوره بقره، آیه 83.
4- سوره فتح، آیه 29.
5- ابن بابویه، صدوق، عیون اخبارالرضا، علی اكبر غفاری، ج 2، ص 498
