مقاله ها

امام به مناسبت ‏برگزارى دو نماز عید موضعى اتخاذ كرد كه جالب توجه است. در یكى از آنها ماجرا چنین رخ داد:
مامون از وى درخواست نمود كه با مردم نماز عید بگذارد تا با ایراد سخنرانى وى آرامشى به قلبشان فرو آید و با پى بردن به فضایل امام اطمینان عمیقى نسبت ‏به حكومت ‏بیابند.
امام(علیه السلام) به مجرد دریافت این پیام، شخصى را نزد مامون روانه ساخت تا به او بگوید مگر یكى از شروط ما آن نبود كه من دخالتى در امر حكومت نداشته باشم. بنابراین، مرا از نماز معاف بدار. مامون پاسخ داد كه من می‏خواهم تا در دل مردم و لشکریان، امر ولیعهدى رسوخ یابد تا احساس اطمینان كرده بدانند خدا چگونه ترا بدان برترى بخشیده.
امام رضا(علیه السلام) دوباره از مامون خواست تا او را از آن نماز معاف بدارد و در صورت اصرار شرط كرد كه من به نماز آن چنان خواهم رفت كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین على(علیه السلام) با مردم به نماز می‏رفت.
مامون پاسخ داد كه هرگونه می‏خواهى برو.
از سوى دیگر، مامون به فرماندهان و همه مردم دستور داد كه قبل از طلوع آفتاب بر در منزل امام اجتماع كنند. از این رو، تمام كوچه‏ ها و خیابانها مملو از جمعیت ‏شد. از خرد و كلان، از كودك و پیرمرد و از زن و مردم همه با اشتیاق گرد آمدند و همه فرماندهان نیز سوار بر مركبهاى خویش در اطراف خانه امام به انتظار طلوع آفتاب ایستادند.
همینكه آفتاب سر زد امام(علیه السلام) از جا برخاست، خود را شستشو داد و عمامه ‏اى سفید بر سر نهاد. آنگاه با معطر ساختن خویش با گامهایى استوار به راه افتاد. امام از كاركنان منزل خویش نیز خواسته بود كه همه همینگونه به راه بیفتند.
همه در حالى كه امام را حلقه ‏وار در بر گرفته بودند، از منزل خارج شدند. امام سر به آسمان برداشت و با صدایى چنان نافذ چهار بار تكبیر گفت كه گویى هوا و دیوارها تكبیرش را پاسخ می‏گفتند. دم در فرماندهان ارتش و مردم منتظر ایستاده و خود را به بهترین وجهى آراسته بودند. امام با اطرافیانش پا برهنه از منزل خارج شد، لحظه ‏اى دم در توقف كرد و این كلمات را بر زبان جارى ساخت:
الله اكبر، الله اكبر على ما هدانا، الله اكبر على ما رزقنا من بهیمة الانعام، و الحمد لله على ما ابلانا
امام اینها را با صداى بلند می‏خواند و مردم نیز همصدا با او تكبیر همى گفتند. شهر مرو یكپارچه تكبیر شده بود و مردم تحت تاثیر آن شرایط به گریه افتاده، شهر را زیرپاى خود به لرزه انداخته بودند.
چون فرماندهان ارتش و نظامیان با آن صحنه مواجه شدند همه بى اختیار از مركبها به زیر آمده، كفشهاى خویش را هم از پایشان در آوردند.
امام به سوى نماز حركت آغاز كرد ولى هر ده قدمى كه به پیش مى‏رفت می ‏ایستاد و چهار بار تكبیر می‏گفت. گویى كه در و دیوار شهر و آسمان هم پاسخش می‏گفتند.
گزارش این صحنه‏ هاى مهیج‏ به گوش مامون می‏رسید و وزیرش «فضل بن سهل‏» به او پند می‏داد كه اگر امام به همین شیوه راه خود را تا جایگاه نماز ادامه دهد مردم چنان شیفته ‏اش خواهند شد كه دیگر ما تامین جانى نخواهیم داشت. بنابراین، بهتر است او را نیمه راه برگردانیم.
مامون نیز همینگونه با امام رفتار كرد. یعنى او را از رسیدن به جایگاه نماز بازداشت و پیش نماز همیشگى را مامور گذاردن نماز عید نمود.
در آن روز وضع مردم بسیار آشفته شد و صفوفشان در نماز دیگر به نظم نپیوست.
در اینجا ذكر دو نكته لازم است:
1 - تاثیر عاطفى ماجرا و پایگاه مردمى امام‏:
اكنون كه دوازده قرن از آن ماجرا می‏گذرد، هنوز كه این داستان را می‏خوانیم چنان دچار احساسات می‏شویم كه گاهى وصف ناپذیر است. حال ببینید آنان كه در آن روز خود شاهد ماجرا بودند چگونه تحت تاثیر قرار گرفتند.
دیگر نیاز به ذكر این نكته نیست كه ماجراى نماز عید درست مانند ماجراى نیشابور حاكى از گسترش موقعیت امام در دلهاى مردم بود.
2 - چرا مامون خود را به مخاطره افكند؟
اگر هدف مامون از آن اصرارى كه نسبت ‏به رفتن امام به نماز می ‏ورزید این بود كه میخواست اهل خراسان و نظامیان را فریب دهد و اطمینان آنان را نسبت‏ به حكومت‏ خود جلب كند، بدیهى است كه بازگرداندن امام از نماز پس از پدید آمدن آن شرایط هیجان انگیز و آن جمعیت‏ سیل آسا، براى مامون مخاطراتى در برداشت. چه این كار معنایش به خشم آوردن هزاران هزار مردمى بود كه در اوج هیجان و احساسات قرار گرفته بودند.
بنابراین، اگر مامون از مجرد نماز گزاردن امام(علیه السلام) بیم داشت پس به چه دلیل آن همه اصرار كرده بود كه نماز عید را حتما او برگزار كند؟ و اگر نمی ‏ترسید پس چرا از طوفان احساساتى كه امام در میان مردم برانگیخت، وحشت زده شد؟
ظاهرا دلیل وحشت مامون چیزى بالاتر از همه اینها بود. او ناگهان متوجه شد كه نكند وقتى امام بر منبر رود در زمینه آن آمادگى كه در نهاد و احساس مردم ایجاد كرده بود، خطبه ‏اى بخواند كه مانند جریان نیشابور اعتقاد به خویشتن را از شروط یكتاپرستى معرفى كند.
در آن روز امام درست در زى رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و وصیتش حضرت على(علیه السلام) در برابر مردم ظاهر شده و به گونه ‏اى مردم را تحت تاثیر قرار داده بود كه به قول «فضل بن سهل‏» جان مامون و اطرافیانش را سخت ‏به خطر می ‏انداخت. آنها می ‏ترسیدند كه امام(علیه السلام) در آن روز مرو را كه پایتخت عباسیان بود، به مركز ضد عباسى تبدیل كند. بنابراین، مامون ترجیح داد كه امام را از نماز بازگرداند و تمام مخاطرات این كار را نیز بپذیرد. چه هر چه بود زیانش بمراتب برایش كمتر بود.

سید جعفر شهیدى
كتاب: زندگى سیاسى هشتمین امام، ص 184.

نوشتن دیدگاه