مادر گرامى حضرت امام رضا(ع) از بزرگزادگان عجم بود. او در عجم به دنيا آمد اما در بلاد عرب رشد كرد و پرورش يافت. از مشهورترين نام هايش تكتم مى باشد كه از نامهاى زنان عرب است و در اشعار عرب اين نام زياد آمده است. او نام هاى ديگرى هم دارد از جمله: سكن نوبيه ، اروى، نجمه، سمانه، سلامه ، خيزران، مرسيه، صقر ، و البته اين تمام نام هاى ايشان نيست و دليل اينكه ايشان نام هاى زيادى دارد اين است كه مستحب است اسم برده هنگام تغيير مالك، تغيير پيدا كند.
و حال ما سرگذشت بردگى ايشان را شرح مىدهيم: علامه مجلسى از هشام روايت كرده است كه روزى حضرت امام موسى كاظم(ع) از من پرسيد كه آيا از برده فروشان كسى آمده؟ جواب دادم: نه.
حضرت فرمود: آمده است بيا تا به نزد او برويم. همراه آن حضرت شدم وقتى كه به مكان مورد نظر رسيديم، با كمال تعجب ديديم كه مردى از تجار مغرب آمده است وبا خودش غلامان و كنيزان بسيارى آورده است. حضرت جلو رفت و فرمود: كنيزان خودرا بر ما عرضه كن! او نه كنيز آورد و حضرت هيچ كدام را نپسنديد و فرمود: ديگر بياور. گفت:
كنيزى ندارم. حضرت فرمود: دارى و بايد بياورى. گفت: به خدا سوگند ندارم مگريك كنيز بيمار! حضرت فرمود: او را بياور. ولى مرد برده فروش امتناع كرد وبنابراين من و حضرت برگشتيم. روز بعد حضرت مرا به نزد او فرستاد و فرمود: به هر قيمت كه بگويد آن كنيز بيمار را براى من خريدارى كن و به نزد من بياور! من مثل روز قبل پيش مرد برده فروش رفتم و گفتم: آمده ام تا آن كنيزك را طلب كنم.
كنيز را به قيمت زيادى به من فروخت و گفت: راستش را بگو آن مردى كه ديروز باتو همراه بود كه بود؟
گفتم: مردى است از بنى هاشم! برده فروش گفت: اى مرد! بدان كه من اين كنيز رااز دورترين بلاد غرب خريدهام، روزى زنى از اهل كتاب اين كنيز را ديد و پرسيد اورا از كجا آورده ام؟ گفتم: او را براى خودم خريده ام گفت: سزاوار نيست اين كنيز نزد امثال تو باشد، بلكه بايد نزد بهترين اهل زمين باشد و چون او اين كنيزك رابگيرد، پس از مدت كوتاهى از او پسرى به دنيا خواهد آمد كه اهل مشرق و مغرب ازاو اطاعت كنند و پس از اندكى حضرت امام رضا(ع) از او به وجود آمد. روايتى ديگر هم هست كه نمايانگر رويايى راستين مىباشد: وقتى كه مادر امام رضا(ع) ازآن مرد برده فروش خريده شد. حميده مادر امام موسى كاظم(ع) در خواب رسول خدا(ص)را ديد كه به او مى فرمايد: اى حميده نجمه را به فرزندت موسى ببخش زيرا به زودىاز او فرزندى متولد مىشود كه بهترين روى زمين است. حميده به آنچه كه رسول خدا(ص) در خواب به وى امر كرده بود عمل كرد. وقتى امام رضا(ع) به دنيا آمد آنوقت حميده، نجمه را طاهره ناميد. حال روايتى ديگر كه قطره اى از درياى حسنه اى نجمه را براى ما بيان مىكند: ابا الحسن على بن ميثم گفته است: حميده مادرامام موسى كاظم(ع) كنيزكى خريد (در برخى روايات آمده كه ايشان كنيزك را خريده است) اسم اين كنيزك تكتم بود و در آداب اخلاقى و دينى و در عقل و حيا يكى ازبهترين زنان بود. او حميده را بسيار گرامى مىداشت و به او احترام مىگذاشت.
روزى حميده به فرزندش امام موسى كاظم(ع) گفت: فرزندم تكتم كنيزكى است كه من ازاو در زيركى و محاسن اخلاقى بهتر نديده ام و مىدانم كه هر نسلى از او به وجود مى آيد پاكيزه و مطهر خواهد بود. او را به تو مىبخشم و از تو خواهش مىكنم كه رعايت حرمت او را بكنى و همان طور كه در قبل اشاره شد، وقتى امام رضا(ع)از وى متولد شد، حميده او را طاهره ناميد. در روايت آمده است كه: امام رضا(ع)در كودكى شير فراوانى مى خورد.
روزى نجمه گفت: دايه اى پيدا كنند كه مرا (در شير دادن به او) يارى كندپرسيدند: مگر شير تو كم شده است.
جواب داد: دروغ نمىگويم به خدا سوگند شير من كم نيست بلكه نوافلى كه هميشه عادت داشتم آنها را بجا آورم باعث شده است كه به آن كمتر بپردازم.
براى همين كمك مىخواهم كه نوافل و (عباداتى كه به آنها) عادت كردهام ترك نكنم.
شيخ صدوق در عيون به سند معتبر از نجمه مادر آن حضرت روايت كرده است: چونحامله شدم به هيچ وجه احساس سنگينى نمىكردم و در خواب صداى تسبيح و تهليل و تمجيد حق تعالى از نوزاد درون شكم خود مىشنيدم. و باز مىگويد: وقتى حضرت امام رضا(ع) به دنيا آمد دست هاى خود را بر زمين گذاشت و سر مبارك خود را به سوى آسمان گرفت و لب هاى مباركش حركت مىكرد و سخنى (با خدا) مىگفت كه من نمىفهميدم.
در آن لحظه امام موسى بن جعفر(ع) به نزد من آمد و فرمود: گوارا باد تو را اىن جمه كرامت پروردگارت! و من نوزاد را در پارچه سفيدى پيچيدم و به آن حضرتدادم. حضرت در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت و آب فرات خواست و كامش را با آن آب برداشت و او را به دست من داد و فرمود: بگير اين را كه بقيه الله در زمين و حجت خدا بعد از من است.
محدثه رضايى
