مقاله ها

پيامبران و ائمه معصومين (عليهم السلام) در هر عصرى از روش‏هاى رايج در آن زمان براى اثبات حقانيت خود و گسترش معارف الهى استفاده مى‏كردند. در زمان حضرت موسى (ع) سحر و جادو رواج داشت. لذا معجزه آن حضرت، يد بيضا و تبديل عصا به اژدها بود. در زمان حضرت عيسى (ع) طبّ رايج بود و معجزه آن حضرت نيز شفاى كورهاى مادرزاد، مرض پيسى و زنده كردن مردگان بود.

در زمان امام باقر (ع) نيز مناظره و گفت و گو يكى از روش‏هاى رايج براى گسترش فرهنگ بود كه امام (ع) از اين ابزار به بهترين نحو براى گسترش فرهنگ و معارف اسلامى بهره گرفت.
از سوى فقيهان بزرگ كه وابسته به حوزه‏هاى فكرى و علمى بودند، مسائل دشوار در محضر او مطرح مى‏شد و گفت و گوهاى بسيار با امام به عمل مى‏آمد، از او پاسخ مى‏خواستند تا امام را در تنگنا قرار دهند و در مقابل مردم او را به خاموشى وا دارند، ولى آن حضرت با پاسخ‏هاى قانع كننده و مستدلّ و محكم خود آنان را به اعجاب وا مى‏داشت و آنها در برابر هيبت و مقام علمى امام، خود را مى‏باختند و مضطرب و سرافكنده مى‏شدند.
مناظرات امام، جرعه‏اى از زلال علم اهل بيت عليهم السلام‏
امام محمد باقر (ع) علاوه بر انجام وظايف هدايت و امامت، از بازگو كردن حقايق و افشاگرى حتى در مقابل طاغوت زمان خويش و مناظره با آنان كوتاهى نمى‏كرد و در مناظرات و جلسات مختلف، حقانيت شيعه و اصول اعتقادى خود را با قاطعيت بر همگان روشن مى‏ساخت و آنها را از بى‏خبرى و ناآگاهى و خواب غفلت، خارج و بيدار مى‏كرد؛ گرچه قاطعيت او موجب رنجش و خشم طاغوت عصرش و طرف‏داران طاغوت مى‏شد. او با صراحت مى‏فرمود: «ما مخزن علم خدا هستيم، ما رهبران و صاحبان امر خداييم، اسلام به وسيله ما آغاز گرديد و به وسيله ما كامل و ختم مى‏گردد، علم و دانش را از ما بياموزيد، سوگند به خداوندى كه دانه را شكافت و انسان را آفريد، علم خدا در نزد هيچ‏كس جز ما نيست و آن‏چه در نزد خداست جز به وسيله ما درك نخواهد شد.»(38)
امام باقر (ع) با افراد و سران گروه‏ هاى مخالف و معاند بسيارى مناظره و مباحثه و گفت و گو داشته‏اند كه گوشه‏اى از اين مباحثات و گفت و گوها با افراد ذيل بوده است:
1 - هشام بن عبدالملك (دهمين طاغوت اموى)؛
2 - عكرمه (يكى از عالمان دربارى)؛
3 - عمرو بن عبيد (از اساتيد معروف بصره)؛
4 - عبداللّه بن معمر ليثى؛
5 - طاووس يمانى (يكى از پارسايان و عارف مسلكان و شخصيت‏هاى برجسته عصر امام سجاد - عليه السلام -)؛
6 - قتاده، فقيه اهل بصره؛
7 - حسن بصرى (رهبر يكى از گروه‏هاى فكرى)؛
8 - ابو حنيفه (از گروه مرجئه)؛
9 - نافع بن ازرق (رهبر گروه ازارقه از خوارج)؛
10 - عبدالله بن نافع (يكى از خوارج).
در اين مجال كوتاه به بيان چند نمونه از اين مناظرات مى‏پردازيم:
مناظره با اسقف مسيحيان‏
هشام در سال 106 ه . ق. امام باقر و امام صادق (عليهما السلام) را به شام احضار نمود. دربار هشام براى ابراز عظمت علمى پيشواى پنجم، محيط مساعدى نبود، ولى از حسن اتفاق، پيش از آن‏كه امام شهر دمشق را ترك كنند، فرصت بسيار مناسبى پيش آمد كه وى براى بيدار ساختن افكار مردم و معرفى عظمت و مقام علمى خود، به خوبى از آن استفاده نمود و افكار عمومى شام را منقلب ساخت.
ماجرا از اين قرار بود: هشام، دست‏آويز مهمى براى جسارت بيشتر به پيش‏گاه امام پنجم (ع) در دست نداشت، ناگزير با مراجعت امام پنجم (ع) به مدينه موافقت كرد. هنگامى كه امام (ع) همراه فرزند گرامى خود از قصر خلافت خارج شدند، در انتهاى ميدان مقابل قصر با جمعيت انبوهى روبرو گرديدند كه همه نشسته بودند. امام از وضع آنان و علت اجتماعشان جويا شد. گفتند: اينها كشيشان و راهبان مسيحى هستند كه در مجمع بزرگ ساليانه خود گرد آمده‏اند و طبق برنامه همه ساله منتظر اسقف بزرگ مى‏باشند تا مشكلات علمى خود را از او بپرسند. امام (ع) به ميان جمعيت تشريف برد و به طور ناشناس در آن مجمع بزرگ شركت فرمود. اين خبر به هشام گزارش داده شد. وى افرادى را مأمور كرد تا در انجمن مزبور شركت نموده و از نزديك ناظر مناظره باشند.
طولى نكشيد كه اسقف بزرگ مسيحيان كه فوق العاده پير و سال‏خورده بود، وارد شد و با شكوه و احترام فراوان، در صدر مجلس قرار گرفت. آن‏گاه نگاهى به جمعيت انداخت، سيماى امام محمد باقر (ع) توجه وى را به خود جلب نمود، رو به امام كرد و پرسيد:
از ما مسيحيان هستيد يا از مسلمانان؟ امام پاسخ دادند: از مسلمانان.
اسقف پرسيد: از دانشمندان آنان هستيد يا افراد نادان؟ امام در جواب فرمودند: از افراد نادان نيستم.
بزرگ مسيحيان سؤال كرد: اول من سؤال كنم يا شما مى‏پرسيد؟ حضرت فرمودند: اگر مايليد شما سؤال كنيد.
اسقف پرسيد: به چه دليل شما مسلمانان ادعا مى‏كنيد كه اهل بهشت غذا مى‏خورند و مى‏ آشامند، ولى مدفوعى ندارند؟ آيا براى اين موضوع، نمونه و نظير روشنى در اين جهان وجود دارد؟
حضرت فرمودند: بلى، نمونه روشن آن در اين جهان، جنين است كه در رحم مادر تغذيه مى‏كند، ولى مدفوعى ندارد!
كشيش مسيحيان با تعجب پرسيد: عجب! پس شما گفتيد از دانشمندان نيستيد؟! امام فرمودند: من چنين نگفتم، بلكه گفتم از افراد نادان نيستم!
اسقف فكرى كرد و گفت: سؤال ديگرى دارم. به چه دليل عقيده داريد كه ميوه‏ها و نعمت‏هاى بهشتى كم نمى‏شود و هر چه از آنها مصرف شود، باز به حال خود باقى بوده، كاهش پيدا نمى‏كند؟ آيا نمونه روشنى از پديده‏هاى اين جهان مى‏توان براى اين موضوع ذكر كرد؟
امام فرمودند: آرى، نمونه روشن آن در عالم محسوسات، آتش است. شما اگر از شعله چراغى صدها چراغ روشن كنيد، شعله چراغ اول به جاى خود باقى است و از آن به هيچ وجه كاسته نمى‏شود!
اسقف هر سؤال مشكلى كه به نظرش مى‏رسيد، از امام (ع) پرسيد و جواب قانع كننده شنيد و چون خود را عاجز يافت، به شدت ناراحت و عصبانى شد و گفت: «مردم! دانشمند والا مقامى را كه مراتب اطلاعات و معلومات مذهبى او از من بيشتر است، به اين‏جا آورده ‏ايد تا مرا رسوا سازد و مسلمانان بدانند پيشوايان آنان از ما برتر و داناترند؟! به خدا سوگند، ديگر با شما سخن نخواهم گفت و اگر تا سال ديگر زنده مانم، مرا در ميان خود نخواهيد ديد!» اين را گفت و از جا برخاست و بيرون رفت.(39)

شاه‏ حسين مطهرى ‏فرد
__________________________
1) عبدالله مامقانى، تنقيح المقال فى علم الرجال، ج 1، ص 188.
2) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابى‏طالب، ج 4، ص 208.
3) الكافى، ج 1، ص 469.
4) الكافى، ج 1، ص 469؛ بحارالانوار، ج 46، ص 212 - 219.
5) ابن عماد، شذرات الذهب فى اخبار من ذهب، ج 1، ص 149.
6) بحارالانوار، ج 46، ص 212 - 219.
7) وفيات الاعيان و انباء ابناء الزمان، ج 2، ص 440.
8) حجر (15) آيه 75.
9) سيدمحسن امين، سيره معصومان، ترجمه على حجتى‏كرمانى، ص 27.
10) حسين عمادزاده، چهارده معصوم، ص 834.
11) ارشاد شيخ مفيد، ص 244.
12) حسين عمادزاده، چهارده معصوم، ص 843.
13) براى آگاهى بيشتر به كتاب نهج البلاغه مراجعه كنيد.
14) جواد رفيعى و محمدرضا آقايى، آموزه‏هايى از نهج البلاغه، ص 23.
15) مرتضى مطهرى، خدمات متقابل اسلام و ايران، ص 62.
16) همان، ص 63.
17) گروه نويسندگان مؤسسه البلاغ، سرچشمه‏هاى نور (حضرت امام باقر عليه السلام)، ترجمه واحد تدوين و ترجمه، ص 65.
18) جواد قيومى‏اصفهانى، صحيفه امام باقر (ع)، ص 10.
19) مهدى پيشوايى، سيره پيشوايان، ص 307؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابى طالب، ج 4، ص 194.
20) الفصول المهمه، ص 212.
21) الكافى، ج 2، ص 499.
22) روضة الواعظين، ج 2، ص 333.
23) ارشاد شيخ مفيد، ج 2، باب فضائل امام محمد بن على الباقر (ع)، ص 161؛ بحارالانوار، ج 46، ص 287.
24) الكافى، ج 6، ص 446؛ بحارالانوار، ج 46، ص 292.
25) اعيان الشيعه، ج 1، ص 65.
26) سيرة الائمة اثنى عشر، ج 2، ص 191.
27) سيرة الاعلام النبأ، ج 4، ص 402.
28) تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 2.
29) همان، ص 7.
30) تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 305.
31) بصائر الدّرجات، ص 45.
32) اصول كافى، ج 4، ص 643.
33) ابن شهرآشوب، مناقب آل على بن ابى طالب (ع)، ص 206.
34) هاشم معروف الحسنى، زندگى دوازده امام، ج 2، ص 201.
35) همان، ص 202.
36) ابن شهر آشوب، مناقب آل على بن ابى طالب ع)، ج 4، ص 189؛ به نقل از: تاريخ اسلام، ص 129 - 130.
37) همان، ص 190؛ بحارالانوار، ج 46، ص 312.
38) محمدمهدى اشتهاردى، سيره چهارده معصوم، ص 465.
39) بحارالانوار، ج 46، ص 307 - 313.

نوشتن دیدگاه