یكی از مشكلاتی كه هر دین و آیینی با آن مواجه است, مسئله انشعاب در آن دین است؛ زیرا هر كس, یا گروهی برداشت خاص از آن دین, در سطح كلّی دارند, كه نتیجه آن پدید آمدن فرقه ها و مذهب های مختلف در آن دین است. یهودیان به فرقه هایی از قبیل صدقیان و فریسیان و فرقه های دیگر متفرق شدند. در مسیحیت نیز فرقه هایی از قبیل كاتولیك, ارتدكس و پرتستان پدید آمد.
در اسلام نیز به نصّ پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ بیش از امت های پیشین فرقه ها و مذهب ها پدید آمد. و از آ" جا كه می دانیم: از میان مذهب ها كه برداشت های مختلف از یك دین است, تنها یك برداشت صحیح است و بقیه باطل , لذا هر مذهب در صدد آن است كه مذهب خود را عین اسلام ناب, و به تعبیر دیگر عین دین بداند.
لذا برآنیم كه مذهب حق در بین مذاهب اسلامی, و به تعبیر روایی « فرقه ناجیه » جست و جو می كنیم.
امت هفتاد و سه فرقه
صاحبان صحاح و مسندها و مؤلفانِ در ملل و نحل, از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل كرده اند كه فرمود: امت من بر 73 گروه تقسیم می گردند: یك گروه آن در بهشت و 72 فرقه در دوزخ قرار خواهند گرفت.[1]
راویان حدیث از صحابه
این حدیث را تعداد زیادی از صحابه نقل كرده اند؛ امثال:
علی بن ابی طالب, ابی هریره, انس بن مالك , سعد بن ابی و قاص, صدی بن عجلان, عبد الله بن عباس, عبد الله بن عمر, عبدالله بن عمر و بن عاص, عمر و بن عوف مزنی, عوف بن مالك اشجعی, عویمربن مالك, معویه بن ابی سفیان, واثله بن اسقع.
تصحیح حدیث
حدیث به حدّی مورد توجه علمای شیعه و سنی قرار گرفته كه عده ای از آنان در صدد تصحیح آن بر آمده اند؛ از جمله:
ناصر الدین البانی در (سلسله الاحادیث الصحیحه)؛[2] می نویسد: « این حدیث ثابت بوده و شكی در آن نیست».
و نیز علامه مناوی در « فیض القدیر »[3] تصریح به تواتر آن دارد. و حاكم نیشابوری بعد از نقل این حدیث در «المستدرك علی الصحیحین» می گوید: « سند های این حدیث به حدی است كه با آن می توان اقامه حجت نمود».[4] شاطبی در الاعتصام,[5] و سفارینی در «لوامع الأنوار البهیه» این حدیث را تصحیح نموده اند. هم چنین ذهبی با احتیاطش در قبول احادیث , حدیث مذكور را تأیید كرده است.[6]
تعین فرقه ناجیه
مطلب اسای در این حدیث, تعیین فرقه و گروه ناجی است, كه در رایات به طور صریح به آن اشاره نشده است, لذا شیخ محمد عبده در تفسیر المنار می گوید« هر طایفه و گروهی كه اعتقاد به رسالت پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ دارد, خودش را از گروه و فرقه ناجیه می داند».[7] از همین رو, شایسته است كه دلالت این حدیث را بررسی كرده و مصداق فرقه ناجیه را به دست آوریم؛ تا با پیروی از آن به سعادت اخروی نائل آییم.
فرقه ناجیه در پرتو احادیث
همان گونه كه آیات قرآن یك دیگر را تفسیر می كنند, احادیث نیز می توانند مفسّر هم باشند. با این بیان كه مثلاً روایتی و لو از حیث مصداق مجمل است, ولی روایات دیگر مصداق آن را روشن كند. اكنون به برخی از روایاتی كه بیانگر مصداق حدیث سابق است اشاره می كنیم:
1. حدیث ثقلین: پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: « ای مردم! همانا در میان شما دو شیء گران بها قرار می دهم كه اگر به آن تمسك كنید هرگز گمراه نخواهید شد: كتاب خدا و عترتم, كه همان اهل بیت من می باشند.»[8]
در این حدیث شریف كه با سند های صحیح در مصادر فریقین وارد شده, پیامب اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ تنها فرقه نجات یافته از گمراهی را گروهی می داند كه متمسّك به قرآن و عترت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ شده اند تا از این راه به سعادت دائمی نائل آیند.
2. حدیث سفینه: پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: « آگاه باشید! همانا مثل اهل بیتم در میان شما, همانند كشتی نوح است در قومش , هر كس كه بر آن سوار شود نجات یابد و هر كس كه از آن تخلف جست غرق شده و هلاك خواهد گشت.»[9]
این حدیث كه با سند صحیح به حدّ تواتر در كتاب های شیعه و سنی وارد شده, دلالت دارد بر این كه تنها فرقه ای اهل نجاتند كه به اهل بیت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بعد از او پناه برده, و آنان را امام و مقتدای خود قرار دهند.
3. حدیث امان: پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: « ستارگان نگه دارنده اهل زمین از غرق شدن هستند. و اهل بیت من امان امت من از اختلافند, پس هرگاه گروهی از عرب با اهل بیتم مخالفت كنند بین آنها اختلاف افتاده و در نتیجه در زمره حزب ابلیس قرار می گیرند.[10]
در این حدیث شریف و صحیح السند, پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ مردم را به منظور پرهیز از اختلاف و تفرقه و ضلالت , به پیروی از اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ دعوت كرده است, و پیروان اهل بیت را فرقه و گروه ناحی بر می شمارد.
4. احادیث دوازده خلیفه: جابر بن سمره می گوید: از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ شنیدم كه فرمود: دوازده امیر در میان شما خواهند بود. سپس كلمه ای را گفت كه من تفهمیدم, آن گاه از پدرم پرسیدم؛ پدرم گفت: پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: همه آنها از قریش هستند.[11]
این حدیث دلالت دارد بر این كه تنها فرقه و گروهی اهل نجاتند كه تا روز قیامت دوازده امامی بوده و برای خود دوازده رهبر را برگزیده اند, و به طور حتم اینان غیر از شیعه دوازده امامی نیستند.
5. احادیث بشارت بر شیعیان امام علی ـ علیه السّلام ـ: از اهل سنت ابن حجر هیتمی و دیگران نقل می كنند كه بعد از نزول آیه : «اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات اولالئِكَ هُم خَیرُ البَریّه» پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ خطاب به علی ـ علیه السّلام ـ كرده و فرمود! «مقصود از آیه, تو و شیعیان تو هستند.»[12]
در این حدیث و احادیث دیگر كه به این مضمون از حضرت وارد شده, پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرقه شیعه را تنها فرقه ای معرفی كرده كه مصداق « خیر البریّه» هستند.
6. علامه میر محمّد صالح كشفی ترمذی در « مناقب مرتضوی » از كتاب بحر المناقب و مناقب ابن مردویه از زاذان (ره) نقل كرده كه علی ـ كرم الله وجهه ـ فرمود:
« این امت به 73 فرقه متفرق خواهند شد: 72 گروه از آنان در آتش و یك فرقه در بهشت است,و آنان كسانی اند كه خداوند در شأنشان فرمود: « و از خلقی كه آفریدیم فرقه ای به حق هدایت می یابند و (از باطل همیشه) به حق بر میگردند.»[13] آنگاه علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: اینان من و شیعیان من هستند.
بررسی احادیث معارض
در برخی از روایات اهل سنت به خصوصیاتی از فرقه ناجیه اشاره شده است كه مهم ترین آنها دو خصوصیت است:
1. ابن ماجه روایتی نقل كرده و در ذیل آن چنین آمده كه عرض شد: ای رسول خدا! « مَنْ هُمْ؟؛ آنها كیانند؟» حضرت ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: « الجماعه».[14]
جواب ما از حدیث فوق این است كه: اولاً, قسم زیادی از روایات مشتمل بر عبارت پایانی كه این ماجه نقل كرده نیست, و مطلبی با این اهمیت نمی تواند از بیان مصداقش خالی باشد.
ثنایاً: ضمیر « هم » در روایت به 72 فرقه بر می گردد نه به فرقه ناجیه.
2. در حدیث دیگری كه ترمذی آن را نقل كرده, پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرقه ناجیه را این گونه تعریف كرده است: «... ما أنا علیه و أصحابی»؛ [15] آن فرقه ناجیه فرقه ای است كه من و اصحابم در زمره آن می باشند. لكن این حدیث نیز از جهاتی قابل مناقشه است:
ألف) این زیادتیِ مصداق در برخی از نصوص نیامده است.
ب) مراد به اصحاب یا تمام و یا اكثریت آنان است؛ احتمال اول باطل است, زیرا آنان بعد از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در اكثر مسائل اختلاف كردند. احتمال دوم, با آن كه خلاف ظاهر حدیث است, اهل سنت به آن ملتزم نمی شوند, زیرا اكثر صحابه با خلیفه سوم مخالفت نمودند.
از همین رو, بسیار محتمل است كه این ذیل را راوی افزوده تا برای تأیید و تقویت موقعیت صحابه باشد.
**************************************************************************
[1] . سنن ابی داود ج3 ص 198, مسند احمد, ج3, صص 145؛ سنن ابن ماجه, ج2, ص 364؛ مستدرك حاكم, ج1, ص 128؛ جامع الصغیر, ج1, ص 184, در المنثور, ج2, ص 284؛ صحیح ترمذی, ج5, ص 26, كتاب الإیمان و ...
[2] . سلسله الأحادیث الصحیحه, ج1, ص 361.
[3] . فیض القدیر, 2, ص 21.
[4] . المستدرك علی الصحیحین,ج1, ص 361.
[5] . الاعتصام, ج2, ص 189.
[6] . تلخیص المستدرك, ج1, ص 128.
[7] . تفسیر المنار, ج8, ص 221 ـ 222.
[8] . صحیح ترمذی ج5, ص 621.
[9] . مستدرك حاكم, ج3, ص 151.
[10] . همان, ص 149.
[11] . صحیح بخاری, ج4, ص 347, كتاب الاحكام, ج 7223و ...
[12] . الصواعق المحرقه, ص 96؛ الدر المنثور, ج6, ص 589 و جامع البیان, ج30, ص 264.
[13] . اعراف(7) آیه 181.
[14] . سنن ابن ماجه, ج2, ص 479, باب افتراق الأمم.
[15] . سنن ترمذی, ج5, ص 26, كتاب الإیمان, ح 2641.
منبع : علي اصغر رضوانی- شيعه شناسی و پاسخ به شبهات, ص117
