سؤال :
مقصود از اهل بیت در آیه تطهیر و اهل بیت در آیه حضرت ابراهیم علیه السلام چه كسانی هستند ؟
پاسخ :
در آیه اول مقصود اهل بیت حضرت ابراهیم و در آیه دوم مقصود اهل بیت (رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم) است.
اما اینكه اهل بیت در هرکدام از دو آیه چه کسانی هستند بین اهل تسنن و تشیع بحث است. اهل سنت آن را عام برای تمامی بستگان دانسته و شیعیان تنها عده خاصی را مطرح می کنند. در این بین شیعیان برای اثبات مدعای خویش به آیات قرآن روایات اهل تسنن استشهاد می کنند. اما اهل تسنن چون در این زمینه از منبع وحی فاصله گرفته اند حتی بین خود نیز در مورد معنای اهل بیت (که کدام دسته از بستگان هستند) اختلاف دارند.
دلیل بر نظر شیعه:
اهل بیت در لغت:
در لغت عرب اهل الرجل را در مورد خاصه و نزدیکان شخص به کار می برند. پس در ابتدا اهل بیت الرجل شامل زن فرزند و حتی بستگان وی هم می شود.
اهل بیت در اصطلاح قرآن:
اما در مورد اصطلاح دینی ، اصطلاح خاصی برای معنی اهل وضع شده است :
در قرآن می بینیم که لفظ اهل برای بعضی خاص از خاندان انبیا استعمال شده است و مقصود تمامی نزدیکان ایشان نیست. زیرا در قرآن حتی پسر نوح نبی علیه السلام هم از اهل ایشان استثنا شده است. تا چه رسد به همسر (مانند همسر نوح و لوط)
قَالَ يَا نُوحُ إنَّهُ لَيسَ مِن أهلِکَ إنَّهُ عَمَلٌ غَيرُ صَالِحٍ (سوره هود آيه 46)
خداوند فرمود ای نوح او از خاندان تو نیست او (صاحب) عمل ناشایست است.
پس برای فهمیدن معنای اهل بیت هر رسولی باید به منبع وحی تمسک جسته از او معنای اهل بیت را پرسید .
و در مورد اهل بیت رسول خدا بهتر است به روایات نبوی مورد اتفاق شیعه و سنی مراجعه کرد.
در مورد شان نزول این آیه سوره احزاب ، اهل تسنن روایت حدیث کساء را نقل می کنند:
عن صَفِيَّةَ بِنْتِ شَيْبَةَ، قَالَتْ قَالَتْ عَائِشَةُ خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم غَدَاةً وَعَلَيْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعْرٍ أَسْوَدَ فَجَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ جَاءَ الْحُسَيْنُ فَدَخَلَ مَعَهُ ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَأَدْخَلَهَا ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ قَالَ (إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا).(صحيح مسلم: 130/7 ح 6414)
عائشه گفت که رسول خدا صبح هنگام بیرون رفتند و بر روی دوش ایشان عبایی طرح دار از موی سیاه بود . پس حسن بن علی آمد پس او را در زیر عبا گرفت. پس حسین آمد و او را نیز وارد کرد. پس علی آمد او را نیز وارد کرد. سپس فرمود : خداوند می خواهد از شما اهل بیت پلیدی ها را دور کند و شما را پاک نماید .
ودعا رسول الله صلى الله عليه وسلم الحسن والحسين وعليا وفاطمة فمد عليهم ثوبا فقال اللهم هؤلاء أهل بيتي فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيرا (سنن النسائي الكبرى ج5/ص113)
رسول خدا، حسن حسین علی وفاطمه را خواست پس پارچه ای بر روی ایشان کشید و گفت خداوندا ایشان اهل بیت من هستند پس بدی را از ایشان دور گردان و ایشان را پاک نما.
3871 حدثنا محمود بن غيلان حدثنا أبو أحمد الزبيري حدثنا سفيان عن زبيد عن شهر بن حوشب عن أم سلمة أن النبي صلى الله عليه وسلم جلل على الحسن والحسين وعلي وفاطمة كساء ثم قال اللهم هؤلاء أهل بيتي وخاصتي أذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيرا فقالت أم سلمة وأنا معهم يا رسول الله قال إنك إلى خير قال هذا حديث حسن وهو أحسن شيء روي في هذا وفي الباب عن عمر بن أبي سلمة وأنس بن مالك وأبي الحمراء ومعقل بن يسار وعائشة (سنن الترمذي ج5/ص699)
ام سلمه همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود : رسول خدا بر روی حسن ، حسین ، علی و فاطمه عبایی کشید. پس فرمود که حداوندا ایشان اهل بیت من و نزدیکان من هستند. از ایشان پلیدی را ببر و ایشان را پاک گردان. ام سلمه می گوید : از رسول خدا پرسیدم که آیا من همراه ایشان هستم (از اهل بیتم)؟ فرمودند تو بر خوبی هستی (از اهل بیت نیستی اما از نیکانی) .
ترمذی گفته است که این حدیث خوبی است و بهترین روایت در این زمینه است ...
البانی در کتاب خود (صحیح سنن الترمذی، الألبانی 3: 306 ح 3205) این روایت را صحیح دانسته است .
همچنین این روایت را حاکم نیشابوری نقل کرده وگفته است: هذا حديث صحيح على شرط البخاري ولم يخرجاه.( المستدرك: 416/2، 146/3.)
این روایت طبق نظر بخاری ومسلم صحیح است ولی آن را ذکر نکرده اند.
همچنین بعد از ذکر روایتی با همین مضمون می گوید: هذا حديث صحيح على شرط مسلم ولم يخرجاه.( المستدرك: 416/2.)
این روایت طبق نظر مسلم صحیح است ولی آن را نقل نکرده است.
وحتی طبرانی در ج3/ص52 از حدیث 2662 تا 2673 ده روایت می آورد که در آنها تصریح به همین مضمون شده است که اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تنها علی(علیه السلام) فاطمه(سلام الله علیها) حسن و حسین علیهما السلام هستند و حتی ام سلمه از همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آن مجموعه نیست .
نیز احمد بن حنبل و طبرانی در ضمن این روایت نقل کرده اند که ام سلمه گفت : فرفعت الكساء لأدخل معهم فجذبه من يدي وقال: إنّك على خير.(مسند أحمد ج 6 ص 323، المعجم الكبير للطبراني ج 3 ص 53)
پس من عبا را بالا بردم تا همراه ایشان داخل شوم، پس حضرت آن را از دست من کشیده و فرمودند تو بر خیر هستی
جالب تر اینکه ابن تیمیه که رهبر نظری وهابیون است در مورد ایشان چنین می گوید : والحسن والحسين من أعظم أهل بيته اختصاصا به كما ثبت في الصحيح أنه دار كساءه على علي وفاطمة وحسن وحسين ثم قال اللهم هؤلاء أهل بيتي فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيرا (منهاج السنة النبوية ج4/ص561)
معنی این عبارت واضح است که خدایا ایشانند که خاندان من هستند پس از ایشان پلیدی ها را دور کن و پاکشان گردان
در این عبارت هیچ شرطی برای طهارت اهل بیت قرار داده نشده است. یعنی تقوای ایشان فرض شده است .
اما در مورد همسران رسول خدا در قرآن می بینیم که فرموده است : يَا نِسَاءَ النبي لَستُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إن اتَّقَيتُنَّ (سوره احزاب آيه 32)
ای زنان رسول خدا مانند بقیه زنان نیستید اگر تقوا داشته باشید.
نیز در بعضی رویات صحیحه اهل تسنن آمده که بعضی از بزرگان صحابه صریحا همسران رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را جزو اهل بیت نمی دانند:
عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ دَخَلْنَا عَلَيْهِ فَقُلْنَا لَهُ لَقَدْ رَأَيْتَ خَيْرًا لَقَدْ صَاحَبْتَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَصَلَّيْتَ خَلْفَهُ وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِنَحْوِ حَدِيثِ أَبِي حَيَّانَ غَيْرَ أَنَّهُ قَالَ أَلَا وَإِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ ثَقَلَيْنِ أَحَدُهُمَا كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ هُوَ حَبْلُ اللَّهِ مَنْ اتَّبَعَهُ كَانَ عَلَى الْهُدَى وَمَنْ تَرَكَهُ كَانَ عَلَى ضَلَالَةٍ وَفِيهِ فَقُلْنَا مَنْ أَهْلُ بَيْتِهِ نِسَاؤُهُ قَالَ لَا وَايْمُ اللَّهِ إِنَّ الْمَرْأَةَ تَكُونُ مَعَ الرَّجُلِ الْعَصْرَ مِنْ الدَّهْرِ ثُمَّ يُطَلِّقُهَا فَتَرْجِعُ إِلَى أَبِيهَا وَقَوْمِهَا أَهْلُ بَيْتِهِ أَصْلُهُ وَعَصَبَتُهُ الَّذِينَ حُرِمُوا الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ (صحيح مسلم ج4/ص1874 كتاب فضائل الصحابة باب من فضائل علي بن أبي طالب)
پس گفتیم (از زید بن ارقم) که اهل بیت رسول خدا کیانند؟ همسران او؟ پاسخ داد : نه قسم به خدا که زن چند وقتی با شوهرش خواهد بود سپس وی را طلاق داده و به نزد خانواده اش و بستگانش باز می گردد .
غیر از این روایت روایات دیگری هم آمده است که در مضمون با این روایت مخالف است اما همانطور که گفته شد علت این اختلاف عدم استفاده از قرآن و کلام خود رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است .
اما ما در ابتدا با استفاده از قرآن مشخص کردیم که در نظر دین اهل بیت هر پیغمبری عده خاصی هستند. سپس با روایات خود اهل تسنن از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مصداق آن را مشخص نمودیم.
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
